De farma en de dharma: boeddhisme op de beurs

 

Hoe verhouden ‘boeddhistisch’ en ‘beursgenoteerd’ zich tegenover elkaar? Wordt een bedrijf ethischer en duurzamer wanneer het meditatie en mindfulness in zijn cultuur integreert?

Met mijn timmermansoog kijk ik naar het omkoopschandaal bij de Britse geneesmiddelengigant GSK. In zes jaar tijd voor bijna een half miljard dollar aan smeergeld uitbetaald aan ziekenhuizen, artsen en ambtenaren in China, zo luidt de aanklacht van de autoriteiten ter plaatse.

Als dat bewezen wordt, dan is het foute boel. Bij bedragen van zulk een omvang moet je je afvragen wat erger is voor de positie van de raad van bestuur, de lokale directie en de accountant: het wel hebben geweten of niet. Het is niet best wanneer je organisatie onopgemerkt zo’n schaduweconomie van systematische corruptie kan herbergen.

Volgens de website van GSK wil het bedrijf op een verantwoorde manier zakendoen, met eerlijke verkoop- en marketingpraktijken. Het staat er letterlijk zo. Het is ook niet de eerste keer dat GSK door de mand valt. Vorig jaar kocht het bij de Amerikaanse justitie voor een recordbedrag van drie miljard dollar strafvervolging af voor onoorbare medicijnpromotie in de Verenigde Staten.

Open brief
De farma en de dharma: is dit een business waarin je als boeddhist kunt werken? Hoe verhouden ‘boeddhistisch’ en ‘beursgenoteerd’ zich eigenlijk tot elkaar? Meer dan vijftien jaar lang werkte ik zelf als leidinggevende in de top van twee multinationals (ABN Amro en Philips). Mijn belangstelling voor het boeddhisme dateert van nadien, maar sinds ik me ermee bezighoud, volg ik het nieuws uit het bedrijfsleven ook vanuit dat perspectief.

Ik moet terugdenken aan een open brief die een Amerikaanse zenleraar vorig jaar schreef aan een captain of industry die publiekelijk verklaard had dat het helpt wanneer je als top-leidinggevende mediteert. Dat was in het artikel in de Financial Times ‘The Mind Business’ in de zomer van 2012.

Dit artikel ging in op de manier waarop mindfulness en yoga binnen de wereld van het grote geld aan een opmerkelijke opmars bezig zijn. Bedrijven ontdekken in technieken afkomstig uit een eeuwenoude wijsheidcultuur een mogelijkheid om medewerkers te midden van de hectiek van alledag geconcentreerder en dus productiever te krijgen.

De captain of industry in kwestie was William George, voormalig bestuursvoorzitter van Medtronic, een bedrijf dat veel goeds gedaan heeft voor hartpatiënten door steeds geavanceerdere pacemakers te ontwikkelen. De schrijver van de open brief was David Loy, behalve zenleraar ook emeritus-hoogleraar.

Bedrijfsmiddel
Boeddhisme is geen bedrijfsmiddel, realiseerde Loy zich bij het lezen van het artikel in de Financial Times. Als je mindfulness reduceert tot money, dan maak je het los uit de context van het spirituele pad waarin het thuishoort.

Moet boeddhisme in de relatie tot het grote, beursgenoteerde bedrijfsleven niet vooral een kritisch geluid laten horen, vroeg Loy zich af. Compassie met het lot van alle levende wezens maakt dat boeddhisten het bedrijfsleven tot diepgaande verandering moeten oproepen in een tijd waarin voortgaande ecologische roofbouw een ramp over de aarde dreigt af te roepen. Dat zei ook Thich Nhat Hanh vorig jaar in een interview met The Guardian.

Aan William George, inmiddels commissaris bij zakenbank Goldman Sachs, farmaceut Novartis en olieconcern Exxon, stelde David Loy in zijn open brief ‘Can Mindfulness Change a Corporation?’ de vraag of hij een paar voorbeelden kon geven hoe bedrijven in zijn ervaring ethischer en duurzamer zijn geworden wanneer ze meditatie en mindfulness in hun cultuur hebben geïntegreerd.

Prestatiedruk
De brief van Loy is voor zover ik weet onbeantwoord gebleven, maar blijft een lezenswaardige verhandeling. Het is een soort monument dat ons ertegen waarschuwt om boeddhisme al te lichtvaardig met het bedrijfsleven te verbinden, zoals je ethisch bevlogen consultants in hun enthousiasme wel eens ziet doen.

Ik wil niemand veroordelen die in het beursgenoteerde bedrijfsleven werkt, farmaceutisch of anderszins. Het is alleen dat ik uit ervaring weet hoe groot in zulke organisaties de prestatiedruk is en hoe groot de uitdaging om daarbij de normen en waarden van verantwoord zakendoen hoog te houden, en dan heb ik het nog niet eens over de normen en waarden van het boeddhisme.

Acht van de tien grootste farmaceutische bedrijven ter wereld hebben aan hun aandeelhouders laten weten dat hen mogelijk aanzienlijke boetes boven het hoofd hangen vanwege oneigenlijke marktpraktijken, zegt Reuters in een analyse. Kun je in zo’n omgeving werken zonder dat je geweten zich in de strijd om brood op de plank afsplitst van je dagelijks handelen?

Want wat voor opties heb je eigenlijk als boeddhist? Leven in afsplitsing is er een: werk is werk en principes zijn privé. Je kunt ook een compleet andere levensweg kiezen en ontslag nemen: de radicale optie. Of kool en geit sparen en hopen dat je spirituele pad je op de lange duur zuivering brengt.

Megastore
Of je kunt geloven in het idee van ‘oorspronkelijke verlichting’ dat je in sommige Japanse boeddhistische tradities tegenkomt. Dan hoeft er helemaal geen probleem te zijn: goed en kwaad zijn een en beide een gelijkwaardige uitdrukking van de Dharma. Wel heeft deze laatste houding het boeddhisme historisch gezien soms een kwade reuk bezorgd; er zijn zelfs mensen die het een vorm van nepboeddhisme vinden.

Kortom, in de megastore van de boeddhistische ethiek zijn verschillende oplossingen uit voorraad leverbaar, de een wat plooibaarder dan de ander. Kijkt u maar rustig rond en kies uit wat van uw gading is. Meerdere tegelijk afnemen mag ook. Voor resellers en franchisenemers gelden aantrekkelijke kortingen: informeer bij uw accountmanager naar de mogelijkheden.

Jules Prast