• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Columns » Denken in samenhang – Friedrich Engels

Denken in samenhang – Friedrich Engels

19 mei 2020 door gastauteur

‘Alleen door de samensmelting van stad en land kan aan de huidige lucht-, water-, en bodemvergiftiging een einde worden gemaakt. Slechts daardoor kan voor de thans in de steden wegkwijnende massa’s bereikt worden dat hun afvalstoffen voor de groei van planten in plaats van voor het verwekken van ziekten zullen dienen.’

Friedrich Engels, ‘Anti-Dühring’

Een paar teksten terug schreef Jasper Schaaf met betrekking tot de politiek ‘na corona’, dat economisch beleid en milieubeleid samen moeten gaan.  Schaaf: ‘Het is met betrekking tot het economisch beleid en milieubeleid dan geen kwestie van én-én, maar alles in samenhang zien en navenant handelen. Niets meer toelaten dat het milieu bederft, en wél veel ruimte geven aan initiatieven die sociaal en ecologisch sterk zijn.’

Met als conclusie: ‘De leefbare wereld voor ieder mens, voor dieren en ander leven, en de emancipatie van iedere persoon is de hoogste prioriteit der dingen.’ Waarmee een richting wordt bepaald, toetsstenen bestaan voor een sociale en ecologische politiek voor de komende tijd. Niet zo anders dan wat we al wisten, maar noodzakelijk om aan vast te houden. Niet wegkijken.

Het blijkt wij dat door dit zo te zeggen ons in goed gezelschap bevinden van Karl Marx en Friedrich Engels. Het gaat om een nuchtere dialectiek, denken in samenhang. Ontdekken hoe alles in samenhang verandert. Niet blijven hangen in losse factoren, maar de wisselwerkingen onderzoeken. En op basis van het inzicht in de samenhang de problemen te lijf.

Marx en Engels waren geen milieuactivisten, die had je toen nog niet. Helaas misschien, maar een historisch feit. Maar zij waren zich er wel sterk van bewust hoe de slechte omgeving waarin mensen leven dat leven ondraaglijk en uitzichtloos maakt.

En dat je niet het ene probleem moet oplossen door daarmee een ander te creëren. Mede uit de visie op ondraaglijke toestanden ontstond hun revolutionaire politiek en filosofie, die een sociale maatschappij eist, gebaseerd op een revolutionaire socialistische politiek.

Engels heeft het hier herhaaldelijk over. Hij beschrijft al op jonge leeftijd de vieze wantoestanden waarin arbeiders leven en hun kinderen opgroeien. Hij groeit op in het Wuppertal, in Barmen en Elberfeld. Over wat hij daar ziet schrijft hij op 18-jarige leeftijd zijn eerste artikelen voor het maartnummer van 1839 van de Telegraph für Deutschland, onder de titel ‘Brieven uit het Wuppertal’.

Hierin klaagt hij de schrijnende toestanden aan van het vroege industrie- en mijnwerkersproletariaat uit dit gebied. Zoals de werkomstandigheden waarin arbeiders meer kolendamp en stof inademen dan zuurstof, en waarin alle levenslust op jonge leeftijd al is vergaan. Er heerst een ‘verschrikkelijke ellende onder de lagere klassen’. Engels geeft daarvan voorbeelden, zoals het feit dat de proletariërs vluchten in mysticisme, maar even vaak in de brandewijn, of in beide tegelijk. Deze drank die de werklieden ernstig verzwakt, is mede de oorzaak van het feit dat in deze situatie op elke vijf personen er drie sterven aan tuberculose.

Niet veel later, in 1845, verschijnt Engels’ uitgebreide studie over ‘De toestand van de arbeidersklasse in Engeland.’ Hierin staan talloze voorbeelden van de schrijnende toestanden in Engeland. Daar wonen arbeiders onder bruggen en in sloppen, en werken in mensonterende toestanden. Socialisme is daarom voor Engels en Marx niet iets abstracts, ze weten voor wie ze strijden. En dat die strijd gezamenlijk moet worden gevoerd om grote noodzakelijke veranderingen mogelijk te maken.

Hierbij ziet Engels ook het verschil, de strijd tussen stad en land, waarin de industrialisatie enorme volksverhuizingen, maar ook grote vervuiling met zich meebrengt. Daarin blijkt ook de samenhang tussen stad en land, de gebouwde omgeving en de natuur. Inclusief de vervuilingen, waar altijd weer de arbeiders de dupe van zijn.

In feite speelt hier de visie die uiterst actueel is. Dat de omgevingsvragen en de ecologische problemen pas ten volle kunnen worden opgelost als alles in samenhang wordt aangepakt, de vervreemde arbeid, de eigendom, de ontbrekende hygiëne en de vervuiling. Terwijl milieuvragen op dat moment niet de boventoon voeren, blijken die wel degelijk mee te spelen zo gauw je het over sociale problemen hebt.

Expliciet komt Engels hierover te spreken in 1878. Dan schrijft hij zijn fel polemisch boek de ‘Anti-Dühring’. Eugen Dühring had Marx aangevallen. Engels pareert die aanval, mede om voor Marx de ruimte te scheppen om aan ‘Das Kapital’ door te kunnen werken. Hij schrijft dit boek verder in nauw overleg met Marx, en de laatste neemt een deel van de tekst voor zijn rekening. In feite is de ‘Anti-Dühring’ de enige uitgebreide samenvatting en inleiding op hun gezamenlijke werk die Marx en Engels zelf schreven.

In de ‘Anti-Dühring’ komt Engels kort maar krachtig over het milieuvraagstuk te spreken. Het is – voor zover ik weet – de meest expliciete uitspraak hierover in hun werken. Misschien deels verouderd, maar de richting is dat industriële en ecologische vraagstukken in één verband moeten worden opgelost, het ene niet ten koste mag gaan van het andere. En dat standpunt is beslist niet verouderd.

Engels: ‘De opheffing van de tegenstelling tussen stad en land is hierdoor niet alleen mogelijk, zij is tot een directe noodzakelijkheid van de industriële productie zelf geworden, zoals zij eveneens een noodzakelijkheid voor de landbouwproductie en bovendien voor de openbare gezondheidszorg geworden is. Alleen door de samensmelting van stad en land kan aan de huidige lucht-, water-, en bodemvergiftiging een einde worden gemaakt. Slechts daardoor kan voor de thans in de steden wegkwijnende massa’s bereikt worden dat hun afvalstoffen voor de groei van planten in plaats van voor het verwekken van ziekten zullen dienen.’

Naast de direct politieke polemieken kun je in hun geschriften lezen hoe zowel Marx als Engels zich zeer interesseert voor de biologische en natuurwetenschappelijke omwikkeling van hun tijd, zoals Darwins evolutietheorie. Ze menen dat de moderne natuurwetenschap steeds meer bewijzen aanvoert voor het materiële ontwikkelingskarakter van de werkelijkheid.

Engels schrijft hierover: ‘De natuur is de proef op de dialectiek. En we moeten het de moderne natuurwetenschap nageven, dat ze voor die proef een overvloed aan materiaal heeft geleverd, en iedere dag komt er nog meer bij.’

Denken en strijden in samenhang. De natuur als proef op de dialectiek. De toekomst zal leren of de sociale en economische politiek de proef op een ware natuurpolitiek zal doorstaan, en omgekeerd. Het ene valt samen met het andere. Hoe logisch dit ook is, toch zal er actie, discussie en politieke organisatie nodig zijn om in deze richting door te gaan. Dat is nu eenmaal het geval bij grote veranderingen.

Bronnen

– De passage over Wuppertal is ontleend aan Jasper Schaaf, Marx, zó gelezen, Uitgeverij Damon, Budel 2005, p. 69. Zie ook Friedrich Engels, Briefe aus dem Wuppertal, in Karl Marx, Friedrich Engels, Werke (MEW), deel 1, Berlin (DDR) 1974, pp. 417-418.
Het boek Marx, zó gelezen is nog verkrijgbaar bij de auteur en de uitgeverij.
– Friedrich Engels, Die Lage der arbeitenden Klasse in England, Nach eigner Anschauung und authentischen Quellen, in MEW, deel 2, pp. 225-506.
– Het eerste citaat uit de Anti-Dühring vind je in Friedrich Engels, Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft (‘Anti-Dühring’), in MEW, deel 20, p. 276.
Het tweede citaat in hetzelfde werk op p. 22.
Jasper Schaaf (1950) studeerde filosofie aan de RUG en studeerde in 1978 af op De invloed van Joseph Dietzgen op de Nederlandse arbeidersbeweging. Schaaf was actief in Vietnamacties, vredesbeweging, studentenbeweging, buurtwerk, linkse politieke  partijen en vakbeweging. Bestuurlijke functies in de vakbeweging, onderwijs en welzijnswerk.

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Columns, Geluk, Gezondheid, Milieu, Natuur, Politiek, Voedsel Tags: arbeidersklasse, coronavirus, ecologische problemen, Eugen Dühring, Fiedrich Engels, Jasper Schaaf, Karl Marx, leefomstandigheden, stad en land

Lees ook:

  1. Jasper Schaaf – vereniging
  2. De lessen van corona
  3. Een beetje eigendom is nog geen diefstal
  4. Leven in Thailand – te vroeg gejuicht

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

23 mrt
Zen Meditatie Introductie
23 mrt 23
06 jun
Zen meditatie en sumi-e
6 jun 23
08 jun
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
8 jun 23
11 jun
Boeddhisme en Meditatie
11 jun 23
11 jun
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
11 jun 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    A-sociale media

    Erik Hoogcarspel - 31 mei 2023

    Als boeddhist kun je Internet misschien als oefening gebruiken. Het is in feite een karikatuur van saṃsāra. De begeerte, de afgunst, de woede, de illusie en de leegte zijn er nog gemakkelijker te begrijpen. Als je het scherm van je mobieltje kunt leren zien als een soort ingewikkelde lamp waar niets gebeurt, kun je misschien ook begrijpen dat de werkelijkheid waarin je leeft een soort openheid is waar echt niets gebeurt.

    De afsluiting van de A12 en het boeddhisme

    Joop Ha Hoek - 30 mei 2023

    Mag je de snelweg A12 een paar uur afsluiten om de mensheid te behoeden voor de ondergang? Is het erg om als automobilist even stilte staan of op die dag de weg te vermijden. Was de Boeddha ook een dwarsligger? Zanger/componist Hans de Booij  schuwde als boeddhist het eenvoudige handwerk niet.

    Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

    Joop Ha Hoek - 29 mei 2023

    ‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

    Waarover praten we als we het over identiteit hebben?

    Kees Moerbeek - 28 mei 2023

    Zolang de identiteitsstrijd werd gevoerd uit naam van gemarginaliseerde of als minderwaardig beschouwde minderheidsgroepen, stond deze op het programma van links. Zodra de referentiegroep echter een meerderheid werd, of een groep die zichzelf superieur opstelde naar andere groepen, werd het bestempeld als een rechts of extreemrechts geluid.

    Daoïsme, de mystieke traditie, een bloemlezing

    Erik Hoogcarspel - 27 mei 2023

    Jan de Meyer (1961) is sinoloog en vertaler. Hij doet al 40 jaar onderzoek naar het daoïsme en hij heeft een nieuwe bloemlezing geschreven van de belangrijkste teksten van het daoïsme. De meeste lezers zijn al bekend met twee beroemde teksten uit deze Chinese traditie: de Laozi en de Zuangzi. Beide teksten zijn al verschillende malen in het Nederlands vertaald, onder andere door de bekende sinoloog Kristoffer Schipperṣ.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Het jaar 2023 – dag 140 – hippieniks
    • De levenstocht, een visualisatie (1)
    • Inschrijvingen Emoena weer geopend
    • Openbaar tonen van nazisymbolen in Australië strafbaar
    • Rechter spreekt demonstrant XR vrij: ‘Mishandeling en verzet bij aanhouding niet bewezen’

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens