‘De Nieuwe Gids voor de niet-bestaande Vogels van Europa’. Van zo’n speelse boektitel ga ik spontaan grinniken. Vooral ook die beperking tot Europa. De kunstenaar O.C. Hooymeijer tekende en beschreef die vogels. Volgens hem komen ze ‘s nachts rond drie uur bij hem binnen vliegen. Hij voorzag hen van fraaie namen, zoals zwartkopzeeduif en ketelaar.

Dat mensen van alles kunnen bedenken is een enerverende eigenschap. Deze gave leidt weliswaar nogal eens tot desastreuze gevolgen, maar het kan ook heel plezierig uitpakken. Fictie is een aangenaam neveneffect van het menselijke vermogen het onmogelijke te denken. We houden er bijvoorbeeld schitterende romans en indringende films aan over. En niet-bestaande vogels.

Onvermijdelijk rijst dan de vraag of religie misschien ook in deze categorie valt. Komen goden, geesten en andere heilige personages ook rond drie uur ‘s nachts binnen vliegen? En zijn die van Europa dan weer heel anders dan die van Azië of Latijns-Amerika? Wat voor namen zijn voor hen bedacht?

Voor sommigen zal dit klinken als blasfemie. Religie valt niet onder het kopje mensenwerk. Het heilige openbaart zich.

Anderen zullen vooral de overeenkomsten zien tussen de vreemde vogels van Hooymeijer en die van allerlei vormen van religie. Voor hen is alle religie per definitie fictie.

Maar misschien moeten we ons onttrekken aan de dwangmatige beperking tot deze twee alternatieven. Die wordt ons aan de ene kant opgedrongen door gelovigen die hun sacrale waarheid met een hoofdletter schrijven, en anderzijds door geheide atheïsten die op even uitsluitende wijze de werkelijkheid beperken tot de materie. Beide opties leveren een gure werkelijkheid op waarin mensen miskennen dat fictie onmisbaar is om de eigen werkelijkheid te maken, te kennen, en leefbaar te houden.

Ga de dosis fictie maar eens na in het geluksgevoel van partners, consumenten, en zelfs wetenschappers.

Fictie en werkelijkheid vormen een gelukkig koppel. Daar valt ook de betekenisgeving onder waarbij het heilige op eigen gezag van buiten komt binnenvliegen. Er moet vooral niet denigrerend over gedaan worden, want atheïsme is evengoed slechts een van de binnenvliegende bedenksels. In alle gevallen moet af en toe geknipoogd worden: kijk, ik speel met betekenissen!

Werkelijk, fictie is ook werkelijkheid. En werkelijkheid bevat een fikse dosis fictie.