De kranten puilden uit van de beschouwingen over de verkiezingsoverwinning van Forum voor Democratie. Soms werd code rood afgekondigd – een bedreiging voor de democratie! – en soms werd er gerelativeerd – de grootste kleine partij…
Wat valt er nog te zeggen? Dat er weinig aandacht is voor de vraag welke waarden uiteindelijk bepalend moeten zijn voor de inrichting van onze samenleving.
Maar waarom zouden we op waarden moeten letten? Omdat waarden algemene principes zijn die duidelijk maken wat men in een samenleving ziet als verantwoordelijk gedrag.
Maar waarom krijgen waarden dan zo weinig aandacht?
Waarden hebben het nadeel dat ze te abstract zijn om echt op te vallen. Ze zijn te algemeen voor het dagelijkse gebruik. Ze zitten verstopt achter de normen: de concrete gedragsregels voor bepaalde situaties. Normen hebben waarden als vooronderstellingen. Waarden zijn het geraamte van het publieke lichaam, normen de handen en voeten.
De politiek, waar die uitwerking van waarden naar normen deels plaats vindt, laat zien dat over waarden en normen valt te twisten. Verkiezingsprogramma’s tonen de verschillen. Ze bevatten beleidsvoorstellen voor wetgeving, dus voor normen. Over waarden gaat het in verkiezingen veel minder vaak.
Dat komt ook doordat campagneleiders en media de programmapunten ver-jip-en-janneken. De spindoctor fluistert de lijsttrekker de oneliners in voor het tv-debat. Die versimpelende aanpak bevordert polarisatie. Verkiezingstijd is verkiezingsstrijd.
Bovendien, voor de media moeten de extremen schuren, dus botsen. Dan zet je Klaver tegenover Baudet. Gematigde standpunten zijn niet interessant, want saai.
Versimpeling en polarisatie bepalen de manier waarop de kiezer tot een keuze komt. Een opmerking uit een interview of talkshow beklijft. ‘O, waren er altijd al ijstijden en warme periodes? Dan betaal ik niet mee voor klimaatmaatregelen!’. ‘O, migranten krijgen voorrang bij huisvesting? Snel de grenzen sluiten!’.
Niks wegen op het goudschaaltje van kernwaarden zoals ‘zorg goed voor moeder aarde en de volgende generatie’, of ‘betoon medemenselijkheid’. En w@@rden als ‘verbinding’, ‘dialoog’ en ‘samenhang’ zijn voor sommigen al schamperwoorden geworden.
Kiezers laten zich helaas gemakkelijker door de soundbite-versie van normen aansturen dan door een systematische visie op kernwaarden. Hun stemkeuzes zijn vervolgens net zo gefragmenteerd als het huidige politieke spectrum.
Ook bij Forum. Al zet Baudet de eigen waarden in een overwinningsspeech van twintig minuten omstandig uiteen, voor de meeste kiezers blijft het abracadabra, spotjeslatijn. ‘Eh, renaissance? Boreaal? Immanent? Minerva? Oikofobie? Laat maar zitten, hij laat die lui tenminste een poepie ruiken! Toffe knaap!’.
De polarisatie die zich met de overwinning van Forum weer iets heviger voordoet, vervangt de dialoog door monologen. Dat maakt het veel ingewikkelder om überhaupt discussie over kernwaarden te voeren. In het slechtste geval overweegt onverdraagzaamheid en dreigt censuur of meldpunt.
Mijn druppel op deze gloeiende plaat: door mijn eigen voorkeur ben ik deel van de groeiende tegenstelling, maar ik wil me niet verschansen in een loopgraaf. Immers, er moet hoe dan ook in vrede en vertrouwen worden samengeleefd. Dat vind ik een kernwaarde. De valkuil is mee te gaan polariseren. Voor de samenhang in een samenleving is het sowieso handiger als er een grootste gemene deler is. Een kleinste gemene veelvoud mag ook.
Ik weet het, de omstandigheden zijn er niet naar, zeker als polarisatie zelf tot waarde verheven wordt en militaire metaforen – strijd, gevecht, oorlog – het taalgebruik bepalen. Maar toch moet dialoog het winnen van de monoloog. Dat is geen gemakkelijk voornemen, want in het licht van de eigen heilige overtuiging oogt de andere opstelling als hartstikke heilloos en fout.
Waar dan toch nog een beetje speelruimte over blijft, moeten we elkaar uitdagen om vooronderstellingen bloot te leggen en zo te begrijpen waarom bepaalde waarden zouden moeten overwegen en concrete normen nodig zijn. Met of zonder Forum-stemmers. In het gesprek kunnen de wegen alsnog scheiden, maar er kunnen ook nieuwe inzichten ontstaan. Bijvoorbeeld als brokjes oneliner in een waardenpatroon blijken te passen, bemoedigend dan wel ontmoedigend.
Het is hoog tijd om de discussie over waarden te voeren. Kiezers hebben het recht verder te kijken dan de slogans en de mannetjesmakerij. Poets de blinde vlek weg!
