In de serie Tweespraak praten Rob en Luuk over een actueel onderwerp. Vandaag is het thema leugens.

Luuk: Volgens de NRC, het kan dus nep-nieuws zijn, onderhoudt de baas van justitie in Rotterdam Marc van Nimwegen een relatie met de door hem in 2011 tot hoofdofficier van justitie benoemde Marianne Bloos. Dit werd jarenlang verzwegen door het tweetal en de top van het OM. Al is de leugen nog zo snel, de website Geenstijl achterhaalt hem wel. Het OM werd door hun een ‘neukseksclub’ genoemd, hetgeen op de werkvoer tot uitgebreid app-verkeer en gegiechel leidde.
Mevrouw Bloos genoot de voordelen, mocht mee op dienstreizen en chauffeurs brachten het tweetal naar hotelkamers en moesten daarover, goedbetaald, zwijgen. Ook met een aantal andere ondergeschikten onderhield van Nimwegen langdurende relaties. Interessant is de liefdesrelatie met Heleen Rutgers. Zij scheidde van haar man, die ook onder het gezag van Marc van Nimwegen werkte. Deze laatste vond dit echter geen bezwaar de beoordelingsgesprekken met hem te blijven doen.
Van Nimwegen wordt omschreven als een manipulerende en intimiderende hork, die regelmatig iemand de kamer uitblies en mensen aannam of promotie gaf zonder inspraak van management of OR. Ik stel me zo voor dat de bedrogen echtgenoot na het beoordelingsgesprek ook nog bedankt heeft voor het vruchtbare gesprek.
We hebben het hier over een organisatie die beroepshalve anderen de maat neemt. Iedereen wist wat er gebeurde, maar men koos er voor om te zwijgen en te liegen, ook toen het bedrijf van de jongere zus van Van Nimwegen voor 200.000 euro software mocht leveren ten behoeve van de personeelswerving.

Rob: Als er sprake is van een angstcultuur in een organisatie ben ik de mening toegedaan dat de top chef hiervoor verantwoordelijk is. Teambuilding op de hei acht ik dan ook volstrekt overbodig als het doel is om tot een betere samenwerking te komen. De enige die coaching nodig heeft is de topfunctionaris. Niet zelden gelooft de topfunctionaris dat ieder ander dat eventueel nodig heeft met als uitzondering hij of zij zelf. Teambuilding kan dan leuk zijn, maar zal geen fundamentele wijziging geven in de kwaliteit van de samenwerking.
Als de topfunctionaris, die verantwoordelijk is voor de cultuur in de organisatie, zelf vooral zorg draagt voor een angstcultuur, wat zegt dat dan over zo’n iemand? Om dit duidelijk te maken zou ik een frame willen gebruiken. Je zou het “het Saddam Hoessein syndroom” kunnen noemen. Saddam Hoessein moet in wezen een uiterst angstige man geweest zijn. Vanuit zijn grote existentiële angst zorgde hij ervoor dat iedereen om zich heen zich ernstig bedreigd voelde als oplossing voor zijn eigen angst. Hij kon geloven dat als iedereen om hem heen bang is, hijzelf niet bang hoeft te zijn.
In het geval van Saddam Hoessein werkte dit paradoxaal, omdat hij met zijn methode van eigen angstbestrijding des te meer dreiging cultiveerde voor hemzelf. In het geval van een Nederlandse topfunctionaris ligt dat anders, die ontslaat gewoon iemand die de vinger op de zere plek durft te leggen.

Luuk: Maar hoe zit het met de ondergeschikten. Ondanks of misschien dankzij het horkerige gedrag kon hij kennelijk kiezen met welke vrouwelijke officier hij een relatie aanging. En kennelijk accepteerde zelfs de verlaten werknemer de vernedering van een beoordelingsgesprek bij de overwinnende rivaal.
Als je in zulke situaties niet nee kunt zeggen, jezelf verraadt, moedwillig blindheid voorwendt, hoe geschikt ben je dat om de misdaad te bestrijden?
Wat kan je met crimefighters die kennelijk besloten hebben dat het hielen likken van hun baas de beste overlevingsstrategie is. Wie niet ‘nee’ kan zeggen tegen een machtshongerige baas, kan die wel corruptie en criminaliteit bestrijden in de samenleving?

Rob: Ik vrees dat dit, tot op zekere hoogte, wel mogelijk is. Er is een tendens dat als mensen gepiepeld worden, deze anderen gaan piepelen waar zij wel macht over uit kunnen oefenen. Er kan een streven zijn om de ervaren onmacht bij een macht zuchtige baas ongedaan te willen maken, door op hun beurt weer macht te gaan uit oefenen op criminelen waar ze van kunnen winnen en zichzelf niet mee in de vingers snijden. Machtuitoefening als tegengif voor onmachtgevoelens; rechtvaardigheid hoeft dan niet meer primair de drijfveer te zijn. Hiervoor moeten ze wel het belang van verbondenheid devalueren.

Luuk: Als eigenliefde en grenzeloze ambitie belangrijke motivaties zijn, en ondergeschikten reageren met vleierij en bedrog, dan lijkt mij dat niet in het belang van de maatschappelijke kansarme die een eerlijk proces wil. Het zou mij geruststellen als er zoveel mogelijk uitgegaan wordt van feiten en dat rechtvaardigheid centraal staat bij de door de overheid aangestelde aanklagers.

Rob van Boven (1951) is psycholoog en geregistreerd psychotherapeut. Hij was consultant voor verschillende organisaties (drugs en verslaving counseling, vaardigheden workshops) en werkte vijftien jaar als een behandelingscoördinator in een psychiatrische instelling. Bij Rob van Boven wordt het geloof van de overlever bewust gemaakt en een juiste plaats gegeven. Het doel is om los te komen van de dwang van het geloof en bewustzijn te ontwikkelen naast deze denk- en voelpatronen. Hoe meer je van het geloof van de overlever bevrijd bent, zonder het te bestrijden, maar door het de juiste plek te geven, hoe vrijer je kan leven.

Luuk Mur ( 1952) is psycholoog en heeft een drietal boeken geschreven over de door hemzelf ontwikkelde hulpverleningsmethode communitysupport. Hij is lid van de Dzogchen Community Nederland. Dzogchen is een vorm van Tibetaans boeddhisme waarbij veel belang wordt gehecht aan de ontwikkeling van individueel bewustzijn. Bij deze traditie streeft men naar non-dualiteit van het bewustzijn. Mensen zijn zich niet alleen bewust ( je weet dat je dit leest), maar je kunt je ook bewust zijn van dit eerste bewustzijn. Dit meta-bewustzijn wordt ‘gewaarzijn’ genoemd.