• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boeddhisme » Theravada » Robert Hartzema – boeddhisme en emoties

Robert Hartzema – boeddhisme en emoties

10 januari 2019 door gastauteur

Vanuit het boeddhisme is er een duidelijk verschil tussen emoties en gevoelens. Emoties zijn altijd verkrampingen van het ik, dat heftig reageert op wat er gebeurt. Meestal gaat dat onbewust en zijn het manieren waarop het ego zichzelf beschermt en uithaalt naar buiten toe, ego-moties. Gevoelens zijn bevrijdend en ruimte scheppend. Die verkrampen niet. Die doen het tegenovergestelde. Gevoelens zoals liefde en vreugde scheppen ruimte en maken alles meer open. Woede is meestal een verkramping, begeerte ook, die zetten de zaak vast. Die zetten jou vast, zetten de ander vast, zetten de omstandigheden vast. Vanuit de mandala worden emoties gezien als krachten die ons klemzetten of, beter gezegd, waarmee we onszelf klemzetten.

Tekst Robert Hartzema

Want in essentie zijn emoties een vorm van inzicht en begint elke emotie met iets dat je heel scherp ziet, met een heldere kwaliteit van waarnemen, van helder gewaarzijn. Maar omdat je die helderheid niet kunt laten zijn zoals zij is, of omdat je haar niet herkent als helderheid, verkrampt zij tot een emotionele reactie.

Bijvoorbeeld: iemand doet iets wat niet klopt of zegt iets wat niet waar is, en er is een flits waarin je dat heel helder ziet. Meestal precies op het moment dát het gebeurt, misschien zelfs vóórdat het echt gebeurt. Dat primaire gevoel is altijd uiterst scherp en helder. Je ziet wat de ander doet en je ziet het echt vlijmscherp.

Dus je wacht. Je ontkent de helderheid van het gewaarszijn.

Maar er is iets waardoor je het niet wilt zien. Je wilt het niet zien omdat het te helder is, te scherp, te ontluisterend. Je kunt de meedogenloze scherpte van dat moment van helder gewaarzijn niet aan. Dus je wacht. Je ontkent eigenlijk de helderheid van het gewaarzijn, en vervolgens doet of zegt de ander weer iets, en dan ben je al te laat of te veel van je stuk gebracht om nog direct en puur te kunnen reageren. En dan is het al geschiedenis. En dan word je kwaad.

In wezen word je kwaad op jezelf omdat je het inzicht en je eigen reactie hebt laten lopen. Je hebt geen gebruik gemaakt van het heldere gewaarzijn dat zich presenteerde. Je hebt dat laten schieten. En je bent nu te laat om direct te reageren, en ergens weet je dat je te laat bent.

Dus er ontstaat woede. Maar meestal kom je dan ook niet met de woede naar buiten,  en als die directe woede niet tot expressie komt maar even blijft sudderen, dan krijgt zij de kans allerlei laatjes uit het pakhuisbewustzijn open te rukken en haalt er van alles bij. Of je durft er helemaal niet meer mee te komen, je slikt het in en dan zet het zich vast. De energie van de boosheid is niet zomaar weg, zij blijft als energie doorsmeulen en komt er ergens uit: als gemeenheid, onderuithalen, afsluiten, blokkeren, bevriezen, depressief worden, of wat dan ook. Naar dezelfde persoon of naar een andere persoon, dat maakt op een gegeven moment ook niet meer uit. Je moet de energie van je woede gewoon kwijt, en als dat niet lukt bij de persoon waar zij eigenlijk bij ontstaan is, dan pak je iemand anders in de rij. Je hond, je vrouw, je kinderen, je ondergeschikte, en dan probeer je daar je boosheid kwijt te raken.

Maar in de tussentijd heb je al zoveel laatjes van het pakhuis opengetrokken: de woede naar je vader, je moeder, je baas, en de woede van vorige week of van zes jaar geleden, of het woede-laatje van je vorige partner. En als die emotie er dan eindelijk uitkomt, is alles zo verwarrend dat de ander echt geen flauw idee heeft waar het in godsnaam allemaal over gaat. Hij of zij kan daar dan helemaal niet meer adequaat op reageren, en schiet in precies hetzelfde en opent een eigen laatje van zijn of haar pakhuisbewustzijn. In die eerste flits ziet de ander dat misschien wel gebeuren, maar hij of zijn maakt ook geen gebruik van die helderheid, en doet precies hetzelfde en laat de helderheid schieten, enzovoort. Op die manier wordt het een enorme chaos. Er zit een hardnekkig patroon in alles wat we doen, waardoor dát wat in oorsprong volmaakt helder is, een gigantische chaos wordt.

Emoties als energie

Vanuit het mandala inzicht ga je onderzoeken wat er precies gebeurt. Hoe gebeurt het dat helder gewaarzijn een emotie wordt? En als gewaarzijn emotie kan worden, kun je dan ook weer terug naar gewaarzijn, zodat het weer helder wordt? De bevrijding is precies dáár, op het scherpst van de snede, waar het van ultieme helderheid, ultieme ingewikkeldheid wordt. Precies op die scheidslijn. Dan kun je scherp gaan zien waarom je nou precies boos wordt, en als je dit doorziet, kun je de ladingen die er niets mee te maken hebben, eraf kappen. Alle zaken die uit je eigen pakhuisbewustzijn omhoog komen, bijvoorbeeld.

Vervolgens kun je kijken of dit het juiste moment is om je boosheid te uiten. Het kan zijn dat dit geen zinvol moment is, omdat de ander het nu toch niet kan laten binnenkomen, of omdat er onvoldoende tijd is om het werkelijk uit te diepen. Je wordt bijvoorbeeld terecht woedend op iets wat gebeurt, maar je moet nu naar je werk, of je kinderen moeten naar school, of wat dan ook.

Als het niet het juiste moment is, dan bewaar je het als een pakketje woede, om het op een geschikt moment te uiten. Je uit je boosheid dan bewust op een later tijdstip. En ook als je je woede naar buiten brengt, vraag je wel aan de ander of het klopt wat je ervaart, en of de ander dat werkelijk zo doet en zo bedoelt, want je kunt iets ook helemaal verkeerd horen of inschatten. En je vraagt wat zijn of haar innerlijke emoties en reacties waren. Zo kan in een relatie maximale helderheid ontstaan, en ontdek je ook al je eigen onderliggende patronen.

Sommige persoonlijke gevoeligheden blijven echter altijd aanwezig. Als je vaak onterecht in de steek bent gelaten, zeker op jonge leeftijd, dan ligt er een bepaalde verlatingsangst. Je kunt die naar de ander uitspreken, en hem of haar vragen daar een beetje rekening mee te houden. Tegelijkertijd geldt: als het voor jezelf duidelijker wordt dat je reacties te maken hebben met oude situaties en angsten, dan worden ze ook transparanter. Het kan je dan nog steeds wel raken, maar je maakt er geen nieuw verhaal van, geen nieuw drama. Zo zie je dat de vajrayana heel anders omgaat met emoties dan de hinayana en de mahayana.

In de hinayana zijn emoties bijzonder verdacht. Begeerte is helemaal uit den boze, want dat is de oorzaak van al het kwaad. Begeerte, en de gedachten en handelingen die voortkomen uit begeerte, moet je allemaal zien te temmen. Je moet de begeerte temmen, je gedachten onderdrukken en het handelen structureren, dan komt het wel in orde. Je kijkt naar je tenen of je schoenen, en negeer de rest.

De mahayana probeert de positieve gevoelens zoals liefde en mededogen sterker te maken. En als je je vervolgens uitsluitend richt op de bevrijding van de ander, krijg je geen tijd om het ego op te bouwen en neer te zetten. Want het grootste probleem is ego. Als je alle positieve gevoelens maar de hele tijd blijft versterken, dan krijgen de negatieve emoties niet zoveel kracht.

Beide kloppen binnen hun context, maar de vajrayana zegt: je kunt mooi lullen maar die emoties gaan wel ondergronds, want de energie blijft doorgaan. Bovendien heb je geen zin om altijd naar je schoenen te kijken.

In de hinayana zijn emoties bijzonder verdacht

En door louter positieve gevoelens kun je jezelf ook aardig ongrijpbaar maken. Emoties zijn gewoon emoties. Woede is woede. Begeerte is begeerte. Trots is trots. Jaloersheid is jaloersheid. Angst is angst. Dat is zoals het is. Dat is deel van de natuurlijke chaos, innerlijk en uiterlijk. Begin nou eerst maar eens om ze te ervaren terwijl ze opkomen, en waar te nemen hoe je ermee omgaat. De vajrayana ziet emoties niet zozeer als de schuld of de oorzaak van het lijden, maar meer als materiaal om mee te werken, als voedsel voor het gewaarzijn. En ze stelt steeds de vraag: wat kan er op dit moment vrijer en helderder worden?

Emoties worden gezien als potentie. De vajrayana ziet de emoties als een bepaalde kwaliteit van energie die op zich een enorme potentie heeft. Omdat ze ziet dat emoties in wezen gewaarzijn zijn, en alleen omdat je ze vastgrijpt of bevriest worden het emotionele reacties waar je in vastdraait. Er is niks mis met emotionele reacties, maar je komt er wel vaak helemaal in klem te zitten, juist omdat je ze niet de ruimte geeft, maar onderdrukt of niet uit. Een emotie vaak de energie die onder het dwangmatige denken en obsessieve handelen zit, en die het denken en handelen aanstuurt en vormgeeft.

De overgang van puur en helder gewaarzijn naar een emotionele reactie die je klemzet, gaat echter in milliseconden. Daarom heb je ook een scherpe intelligentie en een hoge gevoeligheid nodig om te kunnen begrijpen waar de vajrayana überhaupt over gaat. In de hinayana hoef je niet zoveel te begrijpen, je doet gewoon wat er gezegd wordt. Er zijn 256 regels voor monniken en 384 voor nonnen, want vrouwen zijn gevaarlijk en verleidelijk en moeten daarom meer ingeperkt worden, en er zijn leefregels voor leken Als je die nou maar volgt, dan maak je de hoeveelheid negatief karma die je al hebt in ieder geval niet groter.

In de vajrayana zit er geen moraal onder. Het gaat niet om wat goed of fout is, maar het onderzoek is open: Hoe gebeurt iets? Hoe en waarom word je kwaad of jaloers? Hoe ervaar je de energie van een emotie? Hoe zet je jezelf neer? Hoe zet je jezelf klem? Hoe verstrengel je met anderen? En als verdergaand onderzoek: Wil je dat wel veranderen? Wat is veranderen? Wat is vrijheid? Hoe word je werkelijk vrij?

 

Uit:
Robert Hartzema & Marjan Möller: MANDALA, energie, emoties en bevrijding.
Bron uitgeverij Karnak.

Robert Hartzema geeft ruim dertig jaar onderricht in het Tibetaans boeddhisme, meditatie en yoga vanuit de dzokchen-traditie. Hij schreef dertien boeken, waaronder een trilogie over de kernthema’s uit dzokchen: Ruimte, Tijd en Bewustzijn. Dimensies van bewustzijn is het laatste deel. Samen met zijn vrouw Marjan Möller geeft hij de jaartraining Boeddhistische Psychologie en voortgezette groepen over dzokchen. In de groepen geeft Robert de meditaties en uitleg, Marjan geeft de yogaoefeningen en samen doen zij de uitwisselingen. Hij belichaamt meer het doen en zij meer het Zijn. Het feit dat zij samen de groepen geven, torpedeert de mogelijkheid om hen in een positie als leraar te idealiseren; en omdat zij er als partners zitten fungeren zij als een mannelijk en vrouwelijk projectiescherm. Zelf genieten zij voornamelijk van de wederzijdse stimulans en uitdaging.

 

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhistisch leven, Theravada, Tibetaans boeddhisme Tags: boeddhisme en emoties, emoties, gevoelens, hebzucht, kwaadheid, Robert Hartzema

Lees ook:

  1. Je bent niet van plan om scherp naar jezelf te kijken…
  2. Boeddhistische psychologie en westerse psychotherapie
  3. Dzokchen: de werkelijkheid zien zoals zij is
  4. In de serie over karma: Een directe lering over karma

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Han zegt

    10 januari 2019 om 22:56

    Ik lees hier best interessante dingen, maar wat jammer dat ook dit verhaal van Robert Hartzema weer eens uitloopt in opmerkingen over de superioriteit van de “eigen” stroming, Vajrayana. Overigens denk ik niet dat er per se iets mis is met een stevige discussie tussen stromingen. Een paar mooie, doorwrochte betogen, daar zouden we verder mee komen. Maar dat komt er helaas niet van.

    Normaal gesproken geeft schelden geen goede start voor een discussie. Dat gebeurt hier helaas wel. Hinayana (“klein voertuig”) is het in de Mahayana (“groot voertuig”) gangbare scheldwoord voor Boeddisme dat niet-Mahayana is. (Uiteraard schelden de meeste Mahayana-aanhangers helemaal niet, maar ALS ze het doen, is dit wel zo’n beetje de gebruikelijke manier.)

    Vervolgens blijkt Vajrayana voor mensen met “een scherpe intelligentie en een hoge gevoeligheid”. Kijk eens aan! Theravadins (waarop de auteur waarschijnlijk doelt) zijn een geheel ander slag mensen, want die “[doen] gewoon wat er gezegd wordt”, en hoeven “niet zo veel te begrijpen”. Dat is bepaald niet het geval. De Theravada is – overigens net als Mahayana en de daarvan deel uitmakende Vajrayana – een brede waaier aan stromingen, strominkjes en deelnemers. Sommigen daarvan doen ongetwijfeld gewoon wat ze gezegd wordt, al vraag ik me sterk af of dat in de Mahayana wezenlijk anders is. Maar in andere delen van de Theravada, denk bijvoorbeeld aan vipassana-beoefenaren, spelen juist onderzoek en inzicht een cruciale rol.

    Vervolgens lees ik, in de context van de kritiek op Theravada, een losstaande opmerking over nonnen die meer leefregels hebben dan monniken. Ik vermoed dat dit de indruk moet wekken dat theravadins extra seksistisch zijn, of iets dergelijks. Ik kan de 384 leefregels nergens terugvinden, en even nazoeken wijst uit dat er in de Theravada 311 regels zijn, terwijl Hartzema’s eigen Vajrayana er 364 heeft. Dat is dan wel weer grappig…

    Met laatdunkend geformuleerde generalisaties komen we niet veel verder, maar een genuanceerd betoog over verschillen tussen de tradities lijkt me zeer nuttig en welkom. En voor zover het betoog hier gaat over het enorme belang van emoties, en vooral ook van het onderzoeken daarvan: daar kan ik het alleen maar mee eens zijn, en het lijkt me inderdaad waardevol dat dat weer eens onder de aandacht gebracht is.

    • G.J. Smeets zegt

      11 januari 2019 om 12:58

      Zo interessant is het niet wat ik lees. Het onderscheid emoties / gevoelens waarmee het stuk begint is psychologie van de koude grond. Er staat: “Emoties zijn verkrampingen…” en “Gevoelens zijn bevrijdend…” Tja.

      Het lijkt erop dat boeddhisten als Hartzema er maar niet in slagen om wat verder te kijken dan hun neus lang is wat betreft de emoties en de gevoelens. Van Darwin hebben ze kennelijk niet gehoord, van Frans de Waal kennelijk ook niet. Of van Nico Frijda.

  2. Piet Nusteleijn zegt

    11 januari 2019 om 09:39

    De vraag is Wie?
    Wie of wat ziet?

    Je ziet..

    Oké, het schijnt een zekere ‘je’ te zijn.
    Nogmaals: Wie of wat is ‘je’?

    Hoe word je (werkelijk) vrij?
    Weer benoemt de schrijver een zekere ‘je’ die vrij kan worden.
    Niet zomaar vrij, maar liefst wérkelijk vrij.

    Het onderzoek is open. Aan de slag dan maar…
    Echter, wie of wat gaat aan de slag. En..
    Met wie of wat gaat het aan de slag. Met jezelf?
    Kan dat? Met jezelf aan de slag gaan?
    Het zijn goede vragen. Toch?
    Met groet.

Primaire Sidebar

Door:

gastauteur

diverse schrijvers 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

23 mrt
Zen Meditatie Introductie
23 mrt 23
06 jun
Zen meditatie en sumi-e
6 jun 23
11 jun
Boeddhisme en Meditatie
11 jun 23
11 jun
Ontspanningsmeditatie Rotterdam (vipassana)
11 jun 23
11 jun
Rotterdam - geleide meditatie (vipassana meditatie)
11 jun 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    A-sociale media

    Erik Hoogcarspel - 31 mei 2023

    Als boeddhist kun je Internet misschien als oefening gebruiken. Het is in feite een karikatuur van saṃsāra. De begeerte, de afgunst, de woede, de illusie en de leegte zijn er nog gemakkelijker te begrijpen. Als je het scherm van je mobieltje kunt leren zien als een soort ingewikkelde lamp waar niets gebeurt, kun je misschien ook begrijpen dat de werkelijkheid waarin je leeft een soort openheid is waar echt niets gebeurt.

    De afsluiting van de A12 en het boeddhisme

    Joop Ha Hoek - 30 mei 2023

    Mag je de snelweg A12 een paar uur afsluiten om de mensheid te behoeden voor de ondergang? Is het erg om als automobilist even stilte staan of op die dag de weg te vermijden. Was de Boeddha ook een dwarsligger? Zanger/componist Hans de Booij  schuwde als boeddhist het eenvoudige handwerk niet.

    Hein Thijssen – ‘God was gewoon een implantaat’

    Joop Ha Hoek - 29 mei 2023

    ‘Wanneer precies weet ik niet meer, maar op een bepaald punt in mijn leven brak mijn kritische geest open. Ik kan me ook niet meer herinneren hoe en op grond waarvan, maar er brak een periode aan waarbij ik me serieus begon af te vragen: hoe kom ik aan het begrip god’? God zat in mijn hoofd als een vage, vormloze massa. Ik moest toen heel nuchter vaststellen dat het begrip ´god´ geen weten was, geen ervaring, maar mij door mensen in  mijn omgeving was aangepraat, in mijn geest was geplant. God was gewoon een implantaat.´

    Waarover praten we als we het over identiteit hebben?

    Kees Moerbeek - 28 mei 2023

    Zolang de identiteitsstrijd werd gevoerd uit naam van gemarginaliseerde of als minderwaardig beschouwde minderheidsgroepen, stond deze op het programma van links. Zodra de referentiegroep echter een meerderheid werd, of een groep die zichzelf superieur opstelde naar andere groepen, werd het bestempeld als een rechts of extreemrechts geluid.

    Daoïsme, de mystieke traditie, een bloemlezing

    Erik Hoogcarspel - 27 mei 2023

    Jan de Meyer (1961) is sinoloog en vertaler. Hij doet al 40 jaar onderzoek naar het daoïsme en hij heeft een nieuwe bloemlezing geschreven van de belangrijkste teksten van het daoïsme. De meeste lezers zijn al bekend met twee beroemde teksten uit deze Chinese traditie: de Laozi en de Zuangzi. Beide teksten zijn al verschillende malen in het Nederlands vertaald, onder andere door de bekende sinoloog Kristoffer Schipperṣ.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Tussen vrouw en man vind je de deur naar non-dualiteit
    • Het jaar 2023 – dag 140 – hippieniks
    • De levenstocht, een visualisatie (1)
    • Inschrijvingen Emoena weer geopend
    • Openbaar tonen van nazisymbolen in Australië strafbaar

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

     

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

     

    Privacy en cookies

    Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

    Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

    Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

    Noodzakelijke cookies

    Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

    If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

    Privacy

    Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens