Mandela is dood en toch leeft hij. Men heeft verdriet en toch viert men feest. Er is veel mis in Zuid-Afrika, ook in het leven van Mandela was niet alles ideaal geweest, toch werd er geen scepsis gehoord. Er was verdriet, vreugde en vooral dankbaarheid. De wereldleiders toonden allen hun ontzag voor hem. Hij bracht een belangrijk deel van zijn leven in gevangenschap door, maar hij was en bleef een vrij man en voelde zich geen gevangene. Wat is het geheim van zijn leiderschap?

Mandela wilde geen leider zijn maar de mensen vrijmaken: geen overheersing van de blanken, maar ook niet van de zwarten. Om anderen te bevrijden moet je eerst jezelf bevrijden, want je bent zelf de belangrijkste factor om anderen vrij te maken. Mandela heeft zich in gevangenschap zelf vrijgemaakt door niet toe te geven aan haat. Dat was zijn kracht en zijn geheim. Hij was zichzelf in alle vrijheid. Hij liet zich niet meeslepen door de tegenstellingen, maar ging erboven staan tot op het niveau waar alles met alles één is, waar ook tegenstellingen elkaar kunnen verrijken. Zijn kampkommandant was zijn eregast toen hij president werd.

De kracht van Mandela is dat hij zijn volk heeft meegenomen in zijn eigen innerlijke vrijheid, waar ook de dood een bevrijding is. Op dit niveau lost de strijd zich op tot een diepe vrede en verzoening en tot een diep gevoel van dankbaarheid, dat tot uitdrukking komt in het gebed. De kerken stroomden vol en de mensen gingen bidden om te danken. Toch is Zuid-Afrika met Mandela nog geen paradijs geworden, de tegenstellingen zijn niet opgelost, maar er is wel een bewustwording ontstaan van vrijheid en verzoening.

De Kerstdagen worden op heel uiteenlopende manieren gevierd: als een uitbundige festijn of als een stil samenzijn van geliefden. In de wereldoorlog werd met Kerstmis een wapenstilstand ingesteld. Op deze dag heerste er vrede en werd er niet gevochten. Vriend en vijand hielden zich eraan. Voor één dag was het vrede.

Mandela heeft deze wapenstilstand tot beleid gemaakt als een koers van verzoening. Het is ondoenlijk de schuldigen te vinden van de apartheid, want we zijn allen schuldig. Wat wel mogelijk is, is verzoening. Dat is geen manier van denken maar een manier van leven met elkaar en voor elkaar. Het is onbegrijpelijk dat één man in staat is een dergelijk wereldomvattend proces van verzoening op gang te brengen. Mandela had zeker ook zijn gebreken, maar zijn kracht was zijn menselijkheid en zijn innerlijke vrijheid. Toch is het een mogelijkheid waartoe iedereen in staat is, op zijn of haar eigen manier. Helaas zijn we te kleingelovig om in onze eigen geestelijke kracht te geloven. Het feest van Kerstmis toont dat ook een kind de wereld kan veroveren door te worden als een Kind.