• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Elfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • André Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Eelco van der Meulen
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
  • Privacy

Home » Achtergronden » ‘Mijn beste! Nu begint het bij je te dagen dat je sterft! Je gaat deze wereld verlaten’

‘Mijn beste! Nu begint het bij je te dagen dat je sterft! Je gaat deze wereld verlaten’

1 juni 2020 door Henk Blezer

Mijn beste! Nu begint het bij je te dagen dat je sterft! Je gaat deze wereld verlaten. Daar ben je niet alleen in; het overkomt iedereen: hecht je niet en verlang niet naar dit leven. Maar ook al zou je je vastklampen en begeren, je kunt hier toch niet blijven.

(Uit het ‘Tibetaanse Dodenboek’; die titel is overigens verzonnen door de eerste Westerse redacteur van het boek en is niet terug te vinden in de Tibetaanse teksten waar zijn selectie op gebaseerd is).

U zult sterven, net zoals ik en ieder ander.

Ook al weten wij doorgaans niet het precieze uur van onze dood, het onvermijdelijke afscheid van deze wereld en alles wat ons daarin lief en vertrouwd is, vormt ironisch genoeg een van de schaarse zekerheden van ons bestaan. Maar laat die dood nu ook iets zijn waar we ons nooit echt goed met zekerheid een voorstelling van kunnen maken.

Zo hebben we volgens de christelijke leer geen ervaring met onze dood, want ieder mens sterft immers maar eenmaal. We kunnen er bij zijn als anderen (of wijzelf) sterven, maar onze dood maken we per definitie niet mee. Dat geldt ook voor wat aan onze verwekking voorafgaat. Daarmee wordt ook al enigszins duidelijk dat ons denken over sterven en dood aan de basis ligt van de vraag naar onze plaats in wereld en geschiedenis, en aldus een fundament vormt voor iedere religieuze reflectie. Daar zullen boeddhisten en christenen het wel over eens kunnen worden.

Volgens het boeddhisme is ons bestaan te kenmerken als vergankelijk, onbevredigend, en zonder wezenskern. Die kenmerken verwijzen allemaal direct of indirect naar de dood. Ouderdom en dood zijn inderdaad krachtige beelden voor vergankelijkheid, zijn traditionele zinnebeelden voor lijden, en roepen prangende vragen op over onze persoonlijke identiteit. Daarmee stuiten we meteen op de eerste beduidende verschillen tussen boeddhistische en christelijke of andere monotheïstische godsdiensten, zoals jodendom en islam.

De Dood zonder God en Ziel, Dood en Karma

De gewisheid van persoonlijke identiteit (ziel) en (een geschapen) wereld worden in het oudere boeddhisme geproblematiseerd en hun ongewisheid wordt later zelfs gethematiseerd. Een God of Schepper wordt niet aangenomen. Belangrijke ankers voor een monotheïstisch wereldbeeld ontbreken er dus. De implicaties hiervan voor het resulterende wereldbeeld blijken voor iemand die grootgebracht is in of tegen een joods-christelijke achtergrond vaak nauwelijks te overzien. Als ‘zelf’ en ‘wereld’ niet in zichzelf en niet in God bestaan, valt daarmee ook het hele erop gebaseerde bouwwerk van schepping, goddelijke voorzienigheid, van een verlosser, en wat dies meer zij omver.

Ook het kader van de heilsvisie verschilt aanzienlijk. Leefde de vroege christen nog sterk in de heilsverwachting van de wederkeer van de Messias en het laatste oordeel, de vroege boeddhist verwacht geen verlosser, staat helemaal alleen met zijn karma, en moet de zaak zelf maar zien op te lossen—zonder een gegeven einde in zicht.

Met het ontbreken van een messianistische heilsvisie verandert ook de betekenis van kruisdood en rechtvaardiging, vervalt het oordeel, en ontvalt ons ook het ethische kader voor zonde en deugd, etc. Vrijwel alles gaat ‘plat’; meer misschien nog dan wij—die uit vertrouwdheid toch vaak enigszins blind zijn voor de impliciete aanwezigheid van onze eigen religieusculturele achtergrond—kunnen vermoeden. Later hebben zich uiteraard zowel binnen christendom als boeddhisme allerlei nieuwe benaderingen aangediend. Zo overschaduwt in Europees christendom thans het bijzondere oordeel bij de dood het algemene oordeel, en zo hebben zich, vooral in Oost Azië, bijzondere, devotionele, op verlossing door een Boeddha gerichte spirituele stromingen ontwikkeld. Hier zou meer over gezegd moeten worden dan dit artikel toestaat.

In ieder geval volstaat deze korte uitweiding misschien om aan te geven waarom de meeste religieuze leraren—zeker diegenen die bevoegd zijn om zowel een christelijke als een boeddhistische weg te onderwijzen—hun studenten met klem afraden beide wegen te combineren. Er zijn stellig lieden die menen dat het onproblematisch is om boeddhistische spirituele technieken los te weken uit hun context en toe te passen binnen een christelijk kader; maar voorzichtigheid is daarbij geboden. Neutraal ogende meditatietechnieken, zoals ‘Inzichtmeditatie’ of vormen van Zazen, hebben vaak verregaande implicaties voor onze oriëntatie op ‘zelf’ (ziel) en wereld, en een weliswaar soms subtiele, maar daarom niet minder diepe religieusculturele inbedding; het zijn zelden de neutrale technieken waar we ze mogelijk voor houden. Boeddhistische meditatietechnieken, ook de meest basale, zijn in hun eigen context moeilijk verenigbaar met contemplaties over God, ziel, en eeuwige zaligheid.

Het ‘Tibetaanse Dodenboek’

tibetaans dodenboekWie verder leest in dat zogenaamde Tibetaanse Dodenboek, zal dan ook al snel merken dat vanaf het gemeenschappelijke punt van alledaagse percepties van sterven en dood, zaken snel uiteen gaan lopen. Hier sterft een mens namelijk niet maar eenmaal. Bovendien maak je hier niet alleen je sterven mee, maar kun je ook je dood en—als ’t even meezit—ook je eigen begrafenis nog meemaken. De bovengeciteerde tekst, die aan levenden, stervenden, en doden(!) voorgelezen ‘wil’ worden, beschrijft dan ook hoe de overledene—machteloos—toeziet dat men om hem weent; en—wellicht enigszins aangedaan—toe moet zien hoe zijn bed en favoriete spulletjes opgeruimd worden, enzovoort.

Er wordt niet enkel over deze wereld en over hemel en hel gesproken, maar over liefst zes verschillende rijken van bestaan, bevolkt door hellewezens, hongergeesten, dieren, mensen, titanen, en goden. Er wordt zelfs gewag gemaakt van zogenaamde tussenstaten, die in eerste instantie als overgangsfasen tussen wedergeboortes gedacht zijn. Een mens wordt telkens weer in een van deze rijken geboren en sterft ook telkens weer opnieuw; met alle sores van dien; tot in lengte der dagen; zonder ophouden—en, wellicht ten overvloede, dat wordt niet als een erg aanlokkelijk vooruitzicht afgeschilderd …

Er is in principe geen verlossing van een ander te verwachten, laat staan van ‘De Ander’. Toch is er volgens deze Tibetaanse literatuur wel een mogelijkheid tot bevrijding van deze last, van die noodzaak om telkens weer opnieuw geboren te worden. Die ligt namelijk in het inzicht dat al deze vormen van bestaan uiteindelijk uit onze eigen voorstelling ontspruiten. Op het diepste niveau ontstaan ze uit onze neiging om ervaring en voorstelling naar ervarend subject en ervaren object te onderscheiden. Ons denken en onze ervaring is doorgaans op die fundamentele dichotomie of tweedeling gebaseerd.

Bevrijding werkt aldus volgens een verrassend eenvoudige logica: houdt men op zich zijn bestaan voor te stellen in termen van ‘dit’ en ‘dat’, van ‘zelf’ en ‘wereld’, ‘goed’ en ‘slecht’, ‘heilig’ en ‘profaan’, op datzelfde moment is men van die (wereld van) voorstellingen en afgescheidenheid bevrijd.

De mens is dus niet een schepping van god, maar het omgekeerde is hier het geval. God en mens zijn beiden gevangen in de kringloop van wedergeboorte en zij ‘bestaan’ bij gratie van onze voorstelling. Wij scheppen ons eigen bestaan, hemel en hel. Dit duurt zolang totdat we inzien dat wij, diep verborgen in de dualistische structuur van ons denken en voorbij aan onze voorstelling van ziel en schepper, de oorsprong zijn van alles, van al wat wij denken dat er is en niet is, van al wat wij menen dat goed en kwaad is. Voordat wij tot dat cruciale inzicht gekomen zijn, kan niemand, noch mens, noch god, ons verlossen. De enige mogelijke verlossing gaat voorbij aan mens en god, aan goed en kwaad, aan geloof en ongeloof. Zij ligt ‘eeuwig’ in het diepst van onze gedachten verborgen, te wachten op ontdekking. Sterven is de gelegenheid bij uitstek om daar achter te komen. Een ware Tibetaanse yogi, die deze teksten tot zijn dagelijkse beoefening maakt, verheugt zich nergens méér op dan op zijn eigen dood.

Copyright 2013 Henk Blezer. Deze versie van de tekst werd in oktober 2013 in het BD geplaatst.

 

Delen is rijkdom:

  • Twitter
  • LinkedIn
  • E-mail

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Geluk Tags: bardo, bewustwording, corona, dood, hellen, Henk Blezer, karma, sterven, zes rijken, ziel, zielloos

Lees ook:

  1. ‘Mijn beste! Nu begint het bij je te dagen dat je sterft! Je gaat deze wereld verlaten’
  2. Sterven als een wolk
  3. Zin en onzin
  4. De kracht van machteloosheid

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. robq zegt

    2 juni 2020 om 08:50

    Persoonlijk verwondert al die aandacht over de dood me. Geboorte mag een soort wonder zijn maar de dood is toch niets meer dan recyclage? Alle atomen terug naar het universum? Pas op, ik roep er niet op hoor maar er mee bezig zijn….
    Vroeger kwam dat wel eens op hoor maar sinds mijn systeempje is overgeschakeld naar een basis-ego en liefst niets meer kan de gedachte aan de dood me echt niet het minste meer bezighouden.
    Dat anicca vaak gereduceerd wordt tot geboorte en heengaan is heel spijtig. Anicca is zoveel meer als je het in actie ziet en het is misschien wel de ‘motor’ van het universum. Maar zoals vaak is dat weer een ander verhaal.

Primaire Sidebar

Door:

Henk Blezer

Dr. Henk Blezer is universitair docent aan Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden. Hij is verbonden aan LIAS, het Leiden University Institute for Area Studies. (meer) 
Alle artikelen »

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 20 mei 2022 - 22 mei 2022
    The work that reconnects -Het werk dat weer verbindt
  • 22 mei 2022
    Kum Nye Yoga op zondag | Online
  • 22 mei 2022
    Lezingencyclus
  • 23 mei 2022
    Online course The Twelve Links of Interdependent Origination
  • 23 mei 2022
    Discovering Buddhism taster / refresh evenings
  • bekijk de agenda

De werkplaats

De werkplaats.

Boeddhistische kunstenaars

Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
lees meer »

Pakhuis van Verlangen

In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

Boekbespreking – De jonge Filosoof

Erik Hoogcarspel - 9 mei 2022

In het boekje “De jonge filosoof” wordt een zekere Christoph opgevoerd, die in de bibliotheek een boek vindt van David van Goorle. Dit is het kleinere boek “Idea Physicae”, maar dan in het Nederlands. Christoph vindt met andere woorden de (niet bestaande) Nederlandse uitgave” Schets van de Natuur” in de bibliotheek.

Over populisme en het menselijk tekort

Kees Moerbeek - 8 mei 2022

‘Waarom is de burger boos?’ is volgens de geschiedkundige Maarten van Rossem gemakkelijk en ook wetenschappelijk verantwoord te beantwoorden, schrijft hij in zijn boek Waarom is de burger boos? De burger is boos, omdat hij bezorgd is over de omvangrijke immigratie en de veronderstelde negatieve effecten op onze samenleving. Dit artikel geeft een indruk van zijn boek, met aanvullingen van de socioloog Anton Zijderveld.

Boekbespreking – Een leven als ‘man of letters’. Biografie van David Hume.

Erik Hoogcarspel - 1 mei 2022

De rede kan ons tot overtuigingen leiden of laten twijfelen, maar alleen gevoelens zetten ons volgens Hume aan tot daden. Hume onderscheidt primaire indrukken en secondaire. Gevoelens zijn secondaire indrukken, want ze zijn als het ware een reactie op primaire indrukken, zoals pijn of genot.

Voor kinderen is een heel dorp nodig (2)

Rob van Boven en Luuk Mur - 20 april 2022

We houden van categorieën. Deze ouders zijn fout, en die pleegouders zijn goed. Zou het kunnen zijn dat er bij die foute ouders ook sterke punten zijn? En kan het zijn dat pleegouders ook hun problemen hebben? Wat voor boodschap krijgt een kind dat bij de ouders weggehaald is, bijvoorbeeld vanwege de toeslagenaffaire. Je ouders zijn slecht, fraudeurs, oplichters. Je bent nu bij ons en wij zijn goed?

Onmacht begrijpen, zonder klakkeloos goed te praten

Kees Moerbeek - 18 april 2022

In de ogen van de nieuwrechtse populisten is de gewone man de dupe van de globalisering en de immigratie, die hem dreigen weg te vagen. Deze taal verstaan de progressieven niet en ze staan met een mond vol tanden. Dit populisme gaat over identiteit en gemeenschap en dit bezorgt weldenkenden koude rillingen, aldus de auteur. Ook hierdoor werden de uitwassen van de globalisering en de immigratie niet ingezien. Deze populisten richten hun pijlen dan ook op de ‘de zelfgenoegzame, progressieve elite’, die een betere wereld had willen bewerkstelligen, maar ‘intussen de gewone man doodgemoedereerd aan zijn lot overliet.’

Meer onder 'pakhuis van verlangen'

Footer

Boeddhistisch Dagblad

over ons

Recente berichten

  • De schoonheid van het vergankelijke en onvolmaakte: wabi-sabi
  • Haiku
  • In het hart van alle dingen
  • Verlichting is nat gaan
  • Het jaar 2022 – dag 137 – functioneringsgesprek

Reageren

We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

Over het BD

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
Lees ons colofon.

Zie ook

  • Contact
  • Over ons
  • Columns
  • Reageren op de krantensite

Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.

 

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken.  Via de instellingen kun je bepalen wat je wel of niet toestaat: bekijk je instellingen.

 

loading Annuleren
Bericht niet verstuurd - controleer je e-mailadres!
E-mail-controle mislukt, probeer het opnieuw
Helaas, je blog kan geen berichten per e-mail delen.
Privacy en cookies

Op deze website gebruiken we cookies voor het bijhouden van bezoekersstatistieken en als je reageert: je naam en mailadres.

Zo houden we bij hoe de site gebruikt wordt en hoe vaak.

Hier kun je instellen welke cookies je wel of niet toestaat.

Noodzakelijke cookies

Met deze cookies slaan we je voorkeuren in het gebruik van deze website op.

If you disable this cookie, we will not be able to save your preferences. This means that every time you visit this website you will need to enable or disable cookies again.

Privacy

Bekijk wat we wel of niet doen met je gegevens