‘Aanwezigheid van vrouwen in het boeddhisme opnieuw herzien’

‘Net als veel andere grote religies is het boeddhisme vrij nadelig geweest voor vrouwen, en toch kan het boeddhisme vrouwen vrijheid, waardigheid en vrede bieden. Het hangt allemaal af van hoe het boeddhisme wordt beoefend en veel daarvan hangt af van het initiatief, de moed en de verbeeldingskracht van vrouwelijke beoefenaars, in het bijzonder van hen die de pioniers zijn van een genderneutrale en gendervrije manier om het boeddhisme te begrijpen en te beoefenen.’

Dat stelt Sónia Gomes, PhD, internationale adviseur voor Lotus Heart, een NGO die de Nepalese overheid helpt bij het verbeteren van de gezondheid, het onderwijs en het levensonderhoud van de achtergestelde bevolkingsgroepen van het land in een recent artikel in Global Buddhist Door.

Gomes: ‘In de overlevering van de vroege boeddhistische canon, de Tipitaka, staat Sujata bekend als de vrouw die Siddhartha Gautama van voedsel voorzag. Deze eenvoudige daad van vriendelijkheid van haar kant redde zijn leven omdat hij op het punt stond om flauw te vallen van de extreme ascese die hij zes jaar lang had beoefend. In deze zin kunnen we Sujata herkennen als de eerste leken discipel van Shakyamuni Boeddha, ook al waren het formeel de kooplieden Trapusha en Bhallika die voor het eerst hun toevlucht zochten bij de pas verlichte Boeddha. Sujata was al een toegewijde van Siddhartha Gautama voordat hij verlicht werd, zoals zij van hem had gehoord toen hij in haar omgeving was. Hun ontmoeting was een keerpunt voor Sujata’s leven en voor Gautama, die in die tijd ascese beoefende. Haar offer markeerde een nieuwe benadering van de realisatie die de bedelmonnik ertoe bracht om verlichting te bereiken en de Gezegende te worden.’

Gomes zegt dat Sujata, die het leven van de Boeddha redde en de overdracht van het boeddhisme in deze wereld verzekerde, daar voor niet de nodige erkenning ontving. Als ze een man was geweest zou ze vereerd kunnen zijn als een bodhisattva. Veel vrouwen zoals zij hebben door de geschiedenis heen ongemerkt een soortgelijke weg bewandeld.

Gomes zegt dat het tijd wordt om de aanwezigheid van vrouwen in het boeddhisme opnieuw te herzien. In het Tibetaans boeddhisme zijn er veel personificaties van vrouwelijke wijsheid. Een van de meest geprezenen is Arya Tara, de prinses die over alle beoefenaars waakt en hen beschermt. Ze werd door een meester geadviseerd om te bidden voor een mannelijke wedergeboorte, want als man kon ze het Boeddhaschap bereiken. Ze weigerde dit te doen, en beloofde zich te manifesteren en een Boeddha te worden in een vrouwelijk lichaam.

Het systeem van patriarchaat als het echte obstakel…

Gomes: ‘Machtsmisbruik is altijd al een groot menselijk probleem geweest, en het patriarchaat is een wijdverbreid machtsmisbruik. Maar een van de meest gewelddadige aspecten van de patriarchale macht is de automatische en veronderstelde macht van mannen over vrouwen. Hoewel men wil waken tegen en op zijn hoede zijn voor machtsmisbruik, lijkt een volledig egalitaire samenleving waarin niemand meer invloed, prestige of zelfs rijkdom heeft dan wie dan ook, volstrekt onmogelijk. Het gaat er niet om de sociale hiërarchie af te schaffen, wat realistisch gezien onmogelijk is, maar om een humaan systeem op te zetten waarin de hiërarchie wordt gematigd en de geslachten als gelijken met elkaar omgaan.

Omdat het diepgewortelde systeem van patriarchaat de mens al in een machtspositie in de samenleving plaatst (nog voor hij in een institutionele machtspositie is gekomen, of het nu in het bedrijfsleven, de overheid, de religie of de media is), is dit geen gemakkelijke oproep om te doen. Bevoorrechte groepen geven niet gemakkelijk de macht op en kunnen zich psychologisch en instinctief van een dergelijke stelling afkeren. Als we echter goed kijken naar veel van de misstanden in deze systemen, dan gebeurt dat nadat een leraar een bepaalde mate van populariteit heeft bereikt waardoor ze zich volstrekt onoverwinnelijk voelen. En de mensen en structuren om hen heen – collega’s, volgelingen, uitgevers en nu ook sociale media kanalen – helpen om die illusie in stand te houden.’

Gomes zegt dat het niet genoeg is om in een vrouwelijk lichaam geboren te worden om de kracht van vrouwelijke wijsheid te realiseren. Ze pleit voor het terugbrengen van het ‘heilige vrouwelijke’ aspect naar de hedendaagse tijd. Dat concept, zo vindt Gomes, waardeert het vrouwelijke principe (samen met dat van het mannelijke) als co-equivalente en fundamentele aspecten van het transcendente. Dit paradigma richt zich op het lichaam van de vrouw, haar emotionele, fysieke en psychologische cycli, en geeft richtlijnen over hoe vrouwen zich opnieuw kunnen harmoniseren en integreren met de natuur en het spirituele vlak. Het heilige vrouwelijke streeft er volgens haar naar om een natuurlijke en oude wijsheid te herontdekken die in het dagelijks leven de waarden van het archetypische vrouwelijke in het sociale, persoonlijke, religieuze, culturele en educatieve veld herontdekt, en nog veel meer.

Gomes: ‘De beweging van het heilige vrouwelijke heeft de laatste jaren een impuls gekregen door een groeiend gevoel van urgentie voor verandering. Te lang is onze ervaring van de wereld gekleurd door mannenstemmen en door de uitsluiting en onderdrukking van het vrouwelijke hebben we uiteindelijk een “mannelijk negatief” ervaren. Deze exclusieve, dogmatische obsessie met het ontketenen van mannelijkheid en het onderdrukken van vrouwelijkheid heeft geleid tot de ineenstorting van waarden met betrekking tot zorg, geïntegreerde gezondheid, onderwijs, relaties, gemeenschap, vereniging, ecologie, kunst en natuurlijke spiritualiteit. Een overweldigende prioriteit werd toegekend aan de zorgen over de economie, de externe macht, oorlog en imperialisme, onenigheid, concurrentie en de uitbuiting van mensen en de natuur. De mensheid werd gefocust op het uiterlijk, op het materiële en fysieke, terwijl ze het innerlijke, het innerlijke leven en, het meest tragische, het spirituele geweten vergat. Ik ben van mening dat de moderne samenleving alleen vooruit kan gaan als vrouwen die in de samenleving leven, worden gezien als werkelijk menswaardige mensen met een scala aan verlangens, hoop, tekortkomingen en bijdragen die ze te bieden hebben.’