Waarom wordt iemand boos? Of erger: woedend?
Begin jaren 80 kende ik een vriendelijke Duitser die Peter heette. Hij droeg spijkerpakken, had een grote snor en een fikse alcoholverslaving. Hij begon zijn dag altijd met een gebed: ‘Keef oens hed’n oens taachlijks bier,’ en dat met het smeuïgste Beierse accent dat denkbaar is. Hij woonde in Leeuwarden en had altijd gestapelde kratten bier in huis. Meestal was men welkom om het flesje met hem te heffen (het glas sloeg hij principieel over). Deze gulheid etaleerde hij vooral tegenover mensen die hij tot medezondaar wilde maken, zodat hij zich minder schuldig voelde over zijn eigen gezuip. Pas als het laatste kratje bijna leeg was stopte zijn gulheid en hield hij altijd de laatste paar flesjes voor zichzelf. Iedereen rondom hem kende deze ongeschreven wet en respecteerde het. Tot er eens iemand op bezoek kwam, die óf Peters wet niet kende, óf deze niet wilde  respecteren. Hij pakte een schaar en stak ongeveer twintig keer op Peter in. In blinde woede. Wat bezielt iemand bij de drie juwelen om een ander te vermoorden om een paar biertjes? Staande om zijn graf hieven we allemaal het flesje. Veel plezier in de hemelse brouwerij, Peter.
Woede is zoals we weten één van de krachtigste en destructiefste gevoelsuitingen die levende wezens kennen. In de fysiologische omschrijvingen van woede wordt duidelijk dat er een heftige psychofysieke reactie komt die naast allerlei lichamelijke gevolgen bij voortduring of veelvuldige herhaling de gezondheid aan kan tasten. En, bijvoorbeeld, tot hersenbloedingen leiden. Aan het eind van een woedereactie kan geweld ontstaan. Vele honderdduizenden zijn hier jaarlijks het slachtoffer van, vooral vrouwen en kinderen, maar ook dieren en mannen… dat ik die twee laatste in één adem noem is puur toeval, hoor. En het inzicht dat je misschien toch beter niet aan die impuls had kunnen toegeven komt meestal achteraf – voor zover dat inzicht komt, want zelfrechtvaardiging is een hardnekkig zelfbeschermingsmechanisme, zo heeft Anna Freud (Jaja, de dochter vàn) uitgevonden.
Spiritueel gesproken is woede en geweld ook al niet zo handig. Het brengt leed toe aan anderen en geeft akelig karma, zeggen deskundige insiders. Er dreigt zelfs een onafzienbare tijd in een hete of koude hel. Deze bangmakerij associeer ik overigens met één van de redenen, waarom ik het christendom de rug heb toegekeerd. In het boeddhisme kun je dat helse bangmaakverhaal gelukkig ook symbolisch zien, als één van de zes rijken, waar we allemaal in ons fysieke bestaan in leven.
Hoewel ik in intieme kring bekend sta als een driftkop, heb ik me in mijn leven vrijwel niet bezondigd aan geweld. Niet tegen wie dan ook, een korte periode in de bokssport niet meegerekend. Mijn vader – naar ik hoop zaliger dan tijdens zijn leven-  deed dat wel. En met harde hand en overtuiging. En ik heb daarvan geleerd dat ik me niet in navolging van hem wilde laten gaan in de destructieve kracht van geweld tegenover wie dan ook. De hippietijd, love and peace, gevolgd door pacifisme – dat hielp allemaal mee om aan deze levenshouding vorm te geven. Verbaal geweld reken ik voor het gemak nu even niet mee, ook al besef ik wat de gevolgen voor een ander hiervan kunnen zijn. Hoe doe ik dat, geen geweld toepassen? Gewoon in de soetrastijl: mezelf tijdig halt toeroepen en afzien van geweld. Dat was ik al gewoon voor ik ook maar van Boeddha’s leer had gehoord. Even diep in en vooral goed uitademen, tot tien tellen en de neiging om voorwerpen of levende wezens te reduceren tot schrootafval krachtig onderdrukken. Maar dat is toch niet de dzogchenstijl, hoor ik oplettende lezertjes roepen. Dat klopt. Het zichzelf laten bevrijden van woede en geweldsimpulsen doe ik pas als de genoemde impuls op een schaal van tien gezakt is naar vijf. Bedacht door de doe-het-zelf-boeddhist Van Kalken.
In de psychologische benadering wordt genuanceerd omgegaan met heftige gemoedsaandoeningen. Datgene wat ik ervaar bij het zien van de hetzerige, ophitserige stijl die De Telegraaf, Wilders en Baudet en aanverwanten hanteren, is opgebouwde frustratiewoede. Verontwaardiging. Gekwetstheid. Soms leidt dat tot een ‘uitbarsting’ waar ik dan via Facebook of columns uiting aan geef. Soms is het ook geen verontwaardiging, maar simpelweg een doorgeschoten frustratie-uiting omdat dingen niet gaan zoals ik vind dat ze zouden moeten gaan. Maar woede, liefde, haat, en jaloezie zijn in onze beleving verschillende gemoedsaandoeningen, ook al komen ze uit precies dezelfde energie en verdwijnen daar ook weer in. Opgelost.
Er is ook nog woede om leed, anderen aangedaan. Racisme, discriminatie op grond van geslacht, geaardheid, of geloof. En om andere misdaden.
Ik las dat een man een jongetje van vijf langdurig seksueel misbruikte, dit filmde en doorgaf aan zijn zieke kornuiten. Daaraan denkend komt er groene rook uit mijn oren en krijg ik niet zulke dharma-achtige fantasieën over wat ik die man met zijn demoniale gedrag allemaal zou willen aandoen. Ik volgde dus het protocol: stoppen met dit toelaten, diep ademen, tot tien tellen, nogmaals tot tien tellen, nogmaals tot tien tellen en zodra de woede driehonderd tellen later enigszins gezakt is, deze zichzelf laten bevrijden. Compassie staat hierbij helaas hélemaal achter in de rij. Ik stop nu maar met dit onderwerp, voordat ik nog kwaad word.