Ujukarin – afhankelijk onstaan en het levenswiel

In een vorig praatje hebben we het gehad over de ‘dominostenen’, waarmee je illustreert hoe akties in dit leven gevolgen hebben en je dingen kunt veranderen. Nu een wat meer filosofische dimensie van Paticca Samutpada, namelijk het Bhavachakra, ook wel bekend als het Wheel-of-Becoming of (Tibetaanse) Levenswiel. Het is een symbool uit de tijd van Boeddha zelf, maar nu vooral gebruikt in de Tibetaanse scholen.

Wedergeboorte

Voor de algemene vraag wat nu precies karma en wedergeboorte zouden kunnen betekenen verwijs ik terug naar het karma-tweeluik dat ik de vorige keer noemde. Bottom line is: Ja het zou kunnen dat het ‘iets’ wat doorgaat tussen inviduele levens karmische invloed op jou in het hier en nu heeft. Maar wij onverlichte stervelingen weten niet of nauwelijks welke invloed precies, en karma uit vorige levens (en zelfs wat je in dit leven opgebouwd hebt) is nooit en te nimmer ‘onveranderbaar lot’ net zomin als astrologische voorspellingen dat zijn. Karma-vipaka (individueel of als groep) is een startpunt en niet meer.

Je moet de levenswiel-metaforen dan ook niet zien als een bouwwerk dat totaal samenhangt met vertrouwen in Boeddha’s leer over wedergeboorte. Het is gewoon een inspirerende uitwerking van afhankelijk ontstaan, of je het nu over 3 levens uitspreidt of gewoon ziet als drie-vier groepen gedragingen die onderlinge invloed hebben.

Bijgaand een (Engels en Pali bevattende) figuur van het Wiel. We maken drie ommegangen (prachtig reflectief woord!) rondom het wiel: eerst in de ‘groepen gedragingen’, dan in een tabel geplaatst en vervolgens de individuele schakels oftewel de Nidanas. Voor meer detail zie bijgaande link http://www.de3juwelen.org/project/levenswiel/

Eerste ommegang: groepen

Verleden (leven) – Oorzaakvormend

De eerste twee schakels, onwetendheid en karma-opbouwende acties, beschrijven zaken die voorafgegaan zijn aan waar je hier en nu staat. Of dat nu het huidige leven betreft of in een verder verleden is geen essentieel punt.

Hier en nu – Externe invloeden en automatismen

Dit betreft maar liefst vijf schakels. Je ziet ze straks in de tabel en de tekst eronder terug. Grosso modo kun je zeggen dat het een fileren is van hoe je, met je geest en zintuigen, hier en nu leeft en omringd wordt door andere mensen en ‘stimulansen’. En door dat fileren zie je meer gedetailleerd terug dat je voor een groot deel van de tijd op automatische piloot handelt: gebeurtenis X zorgt voor stemming Y waardoor je vervolgens de communicatie met personen Z zus-en-zo uitvoert. Slaag je er in die stemming te herkennen en in het hier en nu (positief) bij te sturen, dan zouden je communicatie en andere handelingen anders – en beter – kunnen gaan verlopen. Vandaar de ‘passive side of life’ titel in het schema.

Hier en nu – The Next Ghetto

De titel is misschien wat raadselachtig, maar het komt bij deze drie schakels aan op ‘de automatische piloot volgen’ en niet in staat zijn je leven een positieve draai te geven. Een duidelijk voorbeeld zit in de pakkende tekst van Presleys ‘In the Ghetto’:

And his hunger burns, so he starts to roam the streets at night, and he learns how to steal, and he learns how to fight. Then one night in desperation, a young man breaks away, he buys a gun, steals a car, tries to run, but he don’t get far.

Zie dit niet als een sociaal/politiek praatje maar als een voorbeeld: als je bij het ervaren van stimulansen de automatische piloot volgt dan zal het leven zich herhalen. Of het nu onaangename ervaringen zijn zoals honger danwel aangename zoals luxe of sex of macht. En jouw piloot-volgen zal bepaald niet tot meer blijvend geluk gaan leiden. De schakels van deze fase beschrijven primair handelingen, het is weer de ‘active side of life’ in het schema, maar velen daarvan hebben ook korte termijn gevolgen. De schakels heten begeerte, grijpen en worden.

Toekomst – Wie wind zaait zal…

De langere termijn gevolgen van schakels 8, 9 en 10 worden in deze symboliek ‘geboorte’ en ‘dood en verval’ genoemd, en zouden in een toekomst in volgende levens kunnen liggen. Maar dat is wederom niet essentieel; het kan ook in dit leven zijn. Pleeg je bewuste en zuivere handelingen op dit moment, dan straalt dat uit naar een betere toekomst voor de wereld. Inclusief eventueel de “tweede kaars die door de eerste kaars aangestoken wordt alvorens zelf uit te doven” zoals we eerder wedergeboorte uitgelegd hadden. Maar als je deze paragraaftitel letterlijk volgt dan zul je storm oogsten.

Tweede ommegang: de tabel

Derde ommegang: schakel voor schakel

Schakel 1: Onwetendheid

Dit betreft zoals je boven las de oorzaakvormende fase. Het gebruikte beeld is een blinde man met een stok. Het heeft niets te maken met kennis in de wetenschappelijke zin; Avijja betreft tekort aan inzicht in de ware aard van de werkelijkheid. Dus bijvoorbeeld weigeren te erkennen dat jouw ‘korte lontje’ duidelijke schaduwzijden kan hebben (naast de soms positieve dimensie van assertief zijn), dat is onwetenheid. Denken dat je blijvend geluk kunt vinden in geld, relaties enzo – onwetendheid. Denken dat niet jijzelf maar externe omstandigheden, of zelfs een schepper-God, de verantwoordelijkheid hebben voor jouw (on)geluk – allemaal ontwetendheid. Je kunt aan dit verleden zelf niets meer doen, maar moet opletten dat niets van deze fouten tot herhaling leidt!

Schakel 2: Karma-opbouwende acties

Hier zie je een pottenbakker aan het werk; want de sankharas (Sanskriet Samskaras) zijn de acties die we uitvoeren vanuit onwetendheid. Bijvoorbeeld de studie/baan en relatie en huisvesting waar je momenteel in zit is vermoedelijk deels vanuit sankharas tot stand gekomen. Dat wil niet zeggen dat het de verkeerde baan en relatie/huisvesting is, maar wel dat je bij het belanden op die plek vermoedelijk te veel blijvend geluk op die relatie/baan/huis projecteerde. En dat heeft gevolgen voor de verdere schakels, daarin moet je oppassen niet dezelfde uitgesleten paden te volgen waar je tot op heden doorheen gewandeld hebt.

Schakel 3: Bewustzijn

Over naar die grote groep schakels die we ‘externe invloeden en automatismen’ noemen. Het werkt een beetje zoals verkopers van grote uitgaven zoals keukens, auto’s en luxe vakanties een heel scala aan instrumenten hebben om jou als klant tot de aankoop te verleiden. Het begint met interesse wekken omdat ‘dit produkt jouw behoefte vervult, zelfs meer dan dat’. De eerste stap is Bewustzijn, met als symbool een aap die in een boom klimt. Op basis van je eerdere platgetreden paden (in het huidige of misschien zelfs vorige levens) ben je ontvankelijk voor alle externe stimulansen, en word je verleid de volgende schakels te betreden.

Schakel 4: Naam en vorm

Alle vijf schakels tesamen van dit invloeden-en-automatismen gedeelte beschrijven wat je boven al zag: ‘gebeurtenis X zorgt voor stemming Y waardoor je vervolgens de communicatie met personen Z zus-en-zo uitvoert.’ Of om nog preciezer te zijn eigenlijk de hele stapsgewijze opbouw tot aan stemming Y; om in de taal van de keukenverkoper te spreken komt daarna pas de stap (vanaf schakel 8) dat je op basis van geheel gekleurde voorlichting en eigen conditionering een ongeschikte en verkeerd gemotiveerde keukendeal sluit.

Naam en vorm (Nama-Rupa) wordt uitgebeeld als een boot met drie passagiers plus een stuurman. De passagiers verbeelden gevoel, waarneming, wil en bewustzijn waarbij de vier termen nét weer wat anders betekenen dan vergelijkbare woorden in schakels 1 en 3. In de eerder gegeven link vindt je alle details over die boot en diens passagiers; het is een psychologische beschrijving van lichaam en geest, die je helpt inzien waarom je zo ontvankelijk bent voor ‘valse verleidingen’ zoals een verkeerd geloof in geld, chocola, macht of seks.

Schakel 5: De zes zintuigen

Het symbool hier is een huis met vijf ramen en een deur; de ramen symboliseren de biologische zintuigen zoals we in het Westen kennen, en de deur de geest die in de boeddhistische leer ook een zintuig is. Met de zintuigen neem je alles om je heen waar; zo worden je ogen en oren blootgesteld aan de verleidelijke praatjes en foto’s van de keukenverkoper. En de kunst is om bewustzijn van die zintuigen op te bouwen, waardoor je veel makkelijker tussen behulpzame en onbehulpzame prikkels gaat leren onderscheiden.

Schakel 6: Contact

Het pad van gekleurde voorlichting en eigen conditionering gaat weer 1 stapje verder, zonder dat je er in het dagelijks leven veel van merkt – dus ook veel aan kunt doen. De signalen van buitenaf hebben nu geleid tot contact: ze initieeren een mentale actie in jou, zoals het begin van het vormen van een mening, een voorkeur voor zus en een afkeer van zo. Het symbool van de elkaar omhelzende vrouw en man past daar mooi bij.

Schakel 7: Gevoel

Het ‘rijpen’ van die mentale actie wordt verbeeld door een man met een pijl in zijn oog. Dit is vedana oftewel gevoel. Er ontstaat bijvoorbeeld een duidelijke voorkeur voor persoon ‘zus’ of produkt X, en een neiging om de volgende stap te nemen en tot handelen over te gaan. Of evengoed, en vaak tegelijk, ontstaat er een duidelijke afkeer voor persoon ‘zo’ en misschien wel zijn/haar hele groep mensen of voor produkt Y. En daaruit vloeit ook vaak handelen over – veelal minstens het uitspreken van je afkeer en misschien wel erger.

Het ‘Ghetto’ lied dat je eerder las is een mooi voorbeeld. Uit afkeer van armoede en de wens tot veiligheid en macht, zonder dat via ethische wegen te willen of zelfs kunnen bereiken, maakt deze man keuzen. En zowel het kopen van een pistool als het stelen van de auto is gebaseerd op voorkeur en afkeer, en zijn de handelingen die hij achteraf gezien beter had kunnen vermijden…

Schakel 8: Begeerte

Nu gaan we over van ‘xxterne invloeden en automatismen’ naar het hier en nu. Elk individu maakt op basis van het opgebouwde gevoel plus hopelijk enig opgebouwd reflectief zelfinzicht de keuze tussen

• Enerzijds de ongeschikte en verkeerd gemotiveerde keukendeal sluiten, of anderzijds gewoon zakelijk en rationeel nadenken en beslissen op basis van behoeften (niet van verleidingen).
• Of, een veel kleiner voorbeeld: chocola of andere ongezonde tussendoortjes pakken om een mentale dip te compenseren, danwel een veel gezondere en structureler oplossing op te pakken zoals sporten of wandelen.
• Of, terug naar The Ghetto: het individu kan overweldigd door honger en machtsdenken de auto stelen en het pistool kopen, of (z)hij kan serieus nadenken op welke manier wél struktureel uit de ellende te komen inplaats van die te herhalen.

Word je primair gedomineerd door begeerte en maak je de automatische-piloot keuze, gesymboliseerd door iemand wiens dorst gelest wordt, dan zullen je problemen ook later weer terugkomen…

Schakel 9: Grijpen

Het volgende symbool is het plukken van vruchten van een boom. De automatische-piloot keuze leidt nu tot aktief handelen: je doet datgene waarvan je intuïtief zou kunnen weten dat het niet goed voor je is, en moet ‘op de blaren zitten’. Je hebt gehandeld naar je gevoelens, en bijvoorbeeld overconsumptie gepleegd, of negativiteit verspreid als uiting van je afkeer. Of jezelf dieper ingegraven in bijvoorbeeld een bekrompen opvatting van ethiek (het oernederlandse priemende vingertje), of rituelen als doel op zich gaan uitvoeren.

Schakel 10: Worden

Het symbool hier is een zwangere vrouw. Je moet deze schakel echter niet zien als keihard gekoppeld aan het wedergeboorte-geloof, maar meer als ‘vanuit de vorige schakels is een nieuwe situatie gecreëerd’. Je zit dus bijvoorbeeld voor 10 jaar aan een gebakken-lucht keuken vast inclusief nodeloos bijgekochte extra garantie, of blijft kilo’s aankomen door de junkfood-gewoonte, of hebt dingen in The Ghetto gedaan die je leven een totaal andere wending gaan geven.

Schakels 11 en 12: Geboorte waarna dood en verval volgen

Deze twee, met als symbolen een geboorte en een lijk, bespreken we samen omdat ze veel gemeen hebben. Zoals al eerder uitgelegd: het zijn de langere termijn gevolgen van schakels 8, 9 en 10. En of ze nu in dit leven gebeuren of in een eraan gerelateerd volgend leven, ze worden bepaald door de keuzen die je gemaakt hebt op het moment van schakel 7 (gevoel). In de meest sombere vorm leidt je handelen tot een nieuwe ronde van onwetendheid (schakel 1). Maar als je niet geheel volgens begeerte gehandeld hebt dan zit er in de toekomst al wat meer van “uitstraling naar een betere toekomst voor de wereld”. En slaag je er in stap voor stap de begeerte te ontstijgen dan kom je zelfs langzaamaan los van deze eeuwigdurende cyclus van actie-en-reactie; een volgende keer meer daarover.

Ontsnapping

Waarmee we onze derde ommegang rondom het Wiel voltooid hebben; en zoals dat bij een echte ommegang hoort hopelijk onze tred vertraagd en reflectief gemaakt hebben. Hopelijk is de symboliek nu een stukje duidelijker, en levert het inspiratie op om afhankelijk ontstaan in te zetten om je leven in een betere richting te sturen!