Christendom heeft boeddhisme veel te bieden. Alleen is het zaak de inspiratie van Jezus en de kerkelijke instituties van elkaar te scheiden. Een overweging in de aanloop naar het kerstfeest.
Afgelopen week ben ik voor het eerst sinds lang weer in de kerk geweest waar ik vijfenveertig jaar geleden mijn eerste Heilige Communie ontving. De aanleiding was enigszins abrupt, maar evenals toen mocht ik iets voorlezen, dit maal uit de brief van Paulus aan de Romeinen. De tekst ging over doop en dood, verrijzenis en verlossing; in zentaal zou je zeggen: over de grote zaak van leven en dood.
Het is de tijd van Advent, de komende blije geboorte van het kindje in de kribbe, dus er stond vooraan in de kerk een bijna levensgrote kerststal. De priester die de mis opdroeg was afkomstig uit India, wat mij een vertrouwd gevoel gaf, alsof de Boeddha hier bij wijze van vaardig middel in deze gestalte verscheen. Hij sprak dan ook vrijwel accentloos Nederlands. Volgens de traditie was hij gehuld in het paarse liturgische gewaad dat bij deze periode van de kerkelijke kalender past.
Wenkend perspectief
De eucharistieviering sprak meer tot mijn verbeelding dan ik van tevoren had verwacht. Het is alsof in het rooms-katholieke ritueel van het Laatste Avondmaal, met het delen van wijn en brood in een sfeer van dampende wierook, symbolisch een Rein Land wordt afgebakend rondom de bodhisattva Jezus, voorafgaand aan de heropneming van de mensenzoon in de drievoudige boeddhanatuur. Dit is bedoeld als een wenkend perspectief voor alle mensen: wie in dit voetspoor treedt, zal eveneens deelachtig worden aan deze spirituele transformatie.
Om dit te gedenken krijgen de aanwezigen desgewenst een stukje gewijd brood aangereikt, dat je, ontdekte ik nu, des te beter heel intens kunt consumeren naarmate je goed, op het tempo van de ademhaling, in stilte voor jezelf de nembutsu zegt. Dit is, geloof ik, niet helemaal volgens de letter van het kerkrecht, maar desondanks voelde ik mij hoegenaamd niet ongemakkelijk. Het was eerder alsof ik in de geest van de viering handelde; de hostie tot je nemen is een momentane ervaring waarin je jezelf extra indringend deelachtig weet aan de compassie van Amida Jezus.
Met één voet in de ene en één in de andere wereld; én boeddhist én een oude katholieke lidmaatschapskaart op zak: een mooie combinatie, toch? Jack Kerouac, de Amerikaanse romancier en enige tijd zenstudent, had altijd een bidprentje met de paus van Rome bij de hand om te laten zien dat hij de wortels van zijn jeugd trouw bleef.
Verbeeldingskracht
De vergelijking tussen Reine Land-boeddhisme en katholicisme is niet gebruikelijk. De meeste auteurs nemen nog braaf de analyse over van de Zwitserse theoloog Karl Barth, die in 1961, zeven jaar vóór zijn dood, schreef dat de Reine Land-scholen van Honen en Shinran in vergelijking met het christendom het meest bij de geloofstraditie van de Reformatie aansluiten. Onder de bekende boeddhistische leraren vergelijkt alleen iemand als Thich Nhat Hanh, met zijn poëtische verbeeldingskracht, met enige regelmaat het Koninkrijk van God met het Reine Land, dat zich in zijn voorstelling in het hiernúmaals bevindt.
Thich Nhat Hanh boort volgens mij een gat in de spirituele markt aan met deze herinterpretatie van de in filosofisch opzicht dualistische christelijke geloofstraditie. Ik zeg dit in de wetenschap dat er onlangs weer een boek is verschenen over boeddhisme en de mystiek van Meister Eckhart (ik heb het nog niet gelezen). Mystiek is, zeker in zenkringen, altijd een dankbaar onderwerp. Maar het is van oudsher ook een tijdverdrijf voor mensen die ervoor kiezen zich in de periferie van de grote religieuze hoofdstromen te bewegen, al kan hiervan een grote stichtende invloed uitgaan.
Contemplatief
Mijn intuïtieve kompas zegt dit: kijk naar de maan op de manier waarop de vinger van Thich Nhat Hanh daarnaar wijst. Aan de transmissie van het boeddhisme naar het Westen danken wij vormen en gebruiken die zijn losgemaakt uit een rijke Oost-Aziatische religieuze context. Niets ten nadele van Zen en meditatie (ik zou niet durven), maar als praktijk dragen deze beide vaak de ballast met zich mee van een meer contemplatief georiënteerde, monastieke oorsprong. Wij hebben ook behoefte aan een volksere toepassing van de Dharma.
Ik vind een beweging wég van de mystiek en óp naar verbroedering met de christelijke hoofdstroom een logische draai om te maken als een vervolgstap in de uitwaaiering van het boeddhistische gedachtengoed. Het aanhalen van de banden met onze eigen culturele waarden is immers een vorm van geestelijke communie die Thich Nhat Hanh, en ook de Dalai Lama trouwens, ons blijven aanraden. Waarom wordt er niet op grotere schaal gehoor gegeven aan hun herhaalde oproepen?
Hervorming
Het reguliere christendom is anders, sympathieker dan het beeld dat vele boeddhisten ervan lijken te hebben op basis van ervaringen eerder in hun leven of overgeleverde herinneringen van vorige generaties. Onthechten van het beeld en de bijbehorende emotie kan ruimte scheppen om iets ‘nieuws’ naar binnen te laten stromen. Christendom heeft boeddhisme veel te bieden. Alleen is het zaak de inspiratie van Jezus en de kerkelijke instituties van elkaar te scheiden.
Zen kun je op valide gronden beoefenen vanuit het perspectief van de mystiek, maar zou het niet eveneens een passende missie kunnen zijn om te beproeven of we de basis van boeddhisme in de samenleving kunnen verbreden? Dit is een uitdaging voor alle boeddhistische scholen en niet alleen voor Zen. Maar vanaf de vleugel zou Zen wel deel kunnen uitmaken van een coalitie tot hervorming van ons oude, christelijke geloofsgoed, voordat dit in ons deel van de wereld onder een dikke laag stof verder uit ons zicht verdwijnt.
Zelfs wanneer we de ontkerkelijking in het saldo meenemen, hebben we als boeddhisten nog heel wat te leren van doorsnee christelijke sangha’s, zeker waar het gaat over vermaatschappelijking en verbinding maken met grotere groepen mensen.
Namu Amida Butsu.
Sjoerd zegt
Ik ervaar het als nog meer verbindend als je de vroeg-christelijke teksten er bij betrekt. Bijvoorbeeld het Thomas evangelie, de Naghamadieteksten en anderen uit de tijd dat in deze periode en regio ook sprake zou zijn geweest van een boeddhistische gemeente inAlexandrie.
Jules Prast zegt
Beste Sjoerd, dat is inderdaad zo. Ik heb overwogen het Thomas Evangelie bij mijn artikel te betrekken. Maar dit heb ik uiteindelijk toch niet gedaan omdat het zou kunnen afleiden van mijn betoog dat ook een reguliere RK mis al aanknopingspunten biedt voor een boeddhist.
sankova zegt
een hartverwarmende nieuwjaarswens ! ! !
veel dank
sjoerdtje de vries zegt
dank voor deze boodschap rondom de winterwende. het versmelten van religies is een goede stap in de richting van een aardigere wereld,waarin minder medemensen hoeven te ontberen…….daarna blijft het intressant alle stromingen te verdiepen tot meer licht maar niet over de rug van de medemens.
Nic Schrijver zegt
Jules,
Er zit een dubbelheid in het artikel.
Het kerkelijke instituut is
de vermaatschappelijking van de Christelijkeleer.
Juist de vermaatschappelijking van de Rooms Katholieke leer heeft me er ver van weggejaagd.
In het Boeddhisme ervaar ik veel meer openheid tot zelf onderzoek. Boeddha zou gezegd hebben: ” Geloof niet wat ik zeg. Onderzoek het en kijk of het zo is”
Waar ik in de kerk meer een starheid ondervond en een bang makerij voor hel en verdoemenis.
Nic Schrijver zegt
Jules,
Er zit een dubbelheid in het artikel.
Het onderscheid tussen leer en het instituut.
Het kerkelijke instituut is
de vermaatschappelijking van de Christelijkeleer.
Juist de vermaatschappelijking van de Rooms Katholieke leer heeft me er ver van weggejaagd.
In het Boeddhisme ervaar ik veel meer openheid tot zelf onderzoek. Boeddha zou gezegd hebben: ” Geloof niet wat ik zeg. Onderzoek het en kijk of het zo is”
Waar ik in de kerk meer een starheid ondervond en een bang makerij voor hel en verdoemenis.
In hoeverre wil je dat het Boeddhisme zou vermaatschappelijken?
Is niet alles wat onderdeel uitmaakt van een maatschappij vermaatschappelijkt ? Zogesteld is er niets dat niet vermaatschappelijkt is.
Jules Prast zegt
Kerk en geloof hebben veel mensen pijn gedaan. Die pijn beneemt velen het zicht op de boodschap van vrede en bevrijding die het christendom vertolkt.
Toch erkent Thich Nhat Hanh in Jezus, evenals in de Boeddha, een spirituele voorganger.
Kom ik als boeddhist in een katholieke kerk, dan ontdek ik in de eucharistie een ritueel van zuivering, spirituele transformatie en interzijn.
De uitdaging is de pijn te transformeren in helder zicht.
Thich Nhat Hanh waarschuwt ertegen dat we gaan vasthouden aan de ‘waarheid’ van het boeddhisme omdat we ons van het christendom vervreemd voelen. In deze geest heb ik ook mijn artikel geschreven.
Zie van Thich Nhat Hanh o.a. de boeken ‘Living Buddha, Living Christ’ (1995) en ‘Going Home: Jesus and Buddha as Brothers’ (2000).
Nic Schrijver zegt
Ik denk dat je niet te hard moet hechten aan voorgangers uit het verleden. Het gaat er toch om de leer in het dagelijks leven vorm te geven.
Waarin je je eigen tolerantie moet vinden met mensen die een andere leer beoefenen die misschien tot hetzelfde leidt.
Kees Moerbeek zegt
Inderdaad Nic, iets dat al 2.500 jaar onderdeel is van de samenleving is reeds vermaatschappelijkt. Het boeddhisme slaagde er door de eeuwen heen goed in en slaagt er nog steeds goed in contact te maken met grote groepen mensen. Of heb ik iets gemist?
Het zal toch niet zijn dat bedoeld wordt dat het boeddhisme zich nog meer moet verbinden met de staatsmacht of andere machten. Door aan te schurken tegen de staatsmacht en er onderdeel vanuit te maken (ermee samen te vallen), is de vermaatschappelijking van het christendom inderdaad zeer succesvol gebleken en daardoor verloederd. Het Calvinisme werd de steunpilaar van het westers kapitalisme en dito imperialisme.
Een paar weken was het nog dat het boeddhisme ‘boeddha betere’ een sociale dimensie miste, nu moet het boeddhisme opeens net zo vermaatschappelijken als ‘doorsnee christelijke sangha’s’. Allemaal erudiet verwoord, maar waar gaat het eigelijk helemaal over? :-(
Jules Prast zegt
In het Westen is boeddhisme geen 2500 jaar deel van de samenleving. Integendeel, het is hier een marginaal verschijnsel in vergelijking met het christendom.
Voor mensen uit onze cultuur zijn er vele drempels te nemen voordat ze tot boeddhisme kunnen doordringen.
Juist daarom zeggen Thich Nhat Hanh en Dalai Lama tegen ons: word geen boeddhist, maar blaas je eigen culturele erfenis nieuw leven in ten behoeve van een religie van bevrijding en vrede.
Ten opzichte van bevrijding en vrede is de religieuze ‘drager’ (christendom, boeddhisme) secundair.
Is dat geen mooi uitgangspunt voor een boeddhistische kerstviering?
Karin zegt
Ja heel mooi zelfs!
Nic Schrijver zegt
Kees,
‘maar waar gaat het eigelijk helemaal over? :-(‘
Dat alles veranderlijk is.
Kees Moerbeek zegt
Dat is een goeie, Jules. Het christendom kennen we hier in dit deel van West-Europa sinds de vroege middeleeuwen. Het is ‘ons’ veelal opgedrongen, maar het boeddhisme kennen we hier nog niet zo lang. Toch zou ik het boeddhisme geen marginaal verschijnsel noemen, gezien de maatschappelijke en spirituele input van het boeddhisme. Een Latijnse mis (ik kan het ongetwijfeld nog meeprevelen) en het kerstgezang en ook Bach maken het christendom prachtig, maar de manier waarover het christendom denkt over het lijden en de aard van de mens staan haaks op de Dharma. Kerst en Oud&Nieuw zijn Germaans van oorsprong en Bonafatius kreeg het aan de stok met de Friezen, omdat hij Germaanse heiligdommen sloopte e.d. De Boeddha deed dat nooit!
Sjoerd zegt
Ik ervaar dit als een flauwe discussie op de millimeter.
Kees Moerbeek zegt
Nic, een dooddoener van jewelste, waarmee alles toegedekt kan worden en apathie in de hand gewerkt wordt. Daar staat boeddhisme niet voor en dat zul je ook niet bedoelen ;-)
Een gelukkig en gezond 2015 gewenst, zonder mitsen en maren over de veranderlijkheid van het bestaan ;-)
Sjoerd zegt
Laten we eerlijk wezen en de geschiedenis van het boeddhisme niet idealiseren. Dat is ook een menselijk verhaal met de nodige ups en downs, als ik het goed begrepen heb.
Sjoerd zegt
Zou het een weg naar vrijheid kunnen zijn om noch christen noch boeddhist te ZIJN, maar om gevoed door beiden zelf de weg naar ontwaken te gaan. Jezus, boeddha en vele anderen hebben op vergelijkbare wijze hun weg gezocht en gevonden.
We hoeven toch geen leer in stand te houden om de leer zelf?
Jules Prast zegt
Je slaat de spijker op de kop!
Nic Schrijver zegt
Shunryu Suzuki stelde het zo:
“Als je aan de overkant bent heb je het vlot niet meer nodig”
Kees Moerbeek zegt
Nic, ondertussen dobberen we op ons vlot in de kolkende zee, er cirkelen haaien rond het vlot, de overkant is een mirage, Shunryu Suzuki is dood …
Dan ga je mijmeren over het mooie kerstgezang, de prachtige Latijnse mis, het kindje Jezus of al die andere zaken die je gevormd hebben…
Noem het gemijmer en het aanhalen van spreuken en citaten ‘pompen of verzuipen’ en als het werkt dan werkt het. Daar is niks mis mee, het hoort zelfs zo en dat maakt het boeddhisme zo menselijk en mooi! :-)
Nic Schrijver zegt
En zo is op het ene moment het Boeddhisme mooi en brengt het je een stap verder in de problemen.
Dat is ok en houdt je bij de les of leer.
Blijf aandachtig.
Succes op je pad.
Met vriendelijke groet,
Kees Moerbeek zegt
Als we de Pali Canon moeten lezen er juist interpreteren, komen we niet meer aan leven toe ;-)
Wat gebeurt er Bodasa Samsara als we dat niet doen? Slaat er dan bliksem in, zegt mijn rk achtergrond? ;-)
Kees Moerbeek zegt
Hopelijk wordt in 2015 Samsara met wat compassie ietjes meer Nirvana, of in ieder geval Zuiver Land, Bodasa Samsara :-)
Bodasa Samsara zegt
Voordat met een citaat aan iemand toeschrijft (alsof hij het verzonnen heeft), dient men altijd na te gaan of hij inderdaad de bedenker van het citaat is.
Derhalve, ere wie ere toekomt:
Majjhima Nikaya 22 – 13: simile van “het vlot”, de Boeddha.
Af en toe eens wat in de Pali Canon lezen kan geen kwaad, en al helemaal niet voor zenbeoefenaars en tibetaanse gelovigen.
En verder doet iedereen er maar mee wat hij/zij wil.
Kees Moerbeek zegt
Wat is er mis met zenbeoefenaars en tibetaanse gelovigen, Bodasa Samsara? Ging het de Boeddha om eer?
Bodasa Samsara zegt
Kees, graag even bij het onderwerp blijven: Suzuki was niet de bedenker van de simile van het vlot. Dat is het enige wat ik duidelijk wilde maken.
Verder laat ik mij niet verleiden tot het verdunnen van het onderwerp via antwoorden die enkel uit vragen bestaan. Flauw truukje waar je mogelijk anderen mee in de val lokt. Mij niet.
Fijne voortzetting van de kerst. Doei!
Nic Schrijver zegt
Bodasa Samsara,
Van wat je beschrijft was ik niet op de hoogte. Dank voor de nuance.
Of een uitspraak oorspronkelijk door iemand zelf is verzonnen of dat iemand een citaat kan onderschrijven doet er voor mij niet toe.
Het gaat erom dat Shunryu Suzuki uitspraken doet die zijn inzicht ondersteunen.
Met dat idee heb ik ook Suzuki aangehaald om de reaktie van Sjoerd ( We hoeven de leer niet om de leer te behouden.) te ondersteunen.
Met vriendelijke groet,
Sjoerd zegt
De betreffende uitspraak staat ook in een Nederlandse versie van het diamant sutra.
Sjoerd zegt
Ben het wel met je eens dat het niet meer uitmaakt van wie de uitspraak komt