Er bestaat geen equivalent woord in de westerse talen voor het Pali-begrip ‘sankhara’s’. Daarom lijkt het me beter om—nadat het begrip voor de westerse beoefenaar volkomen duidelijk is—de term onvertaald te laten.
De gebruikte Nederlandse vertalingen zijn meestal een letterlijke vertaling van de Engelse (weinig adequate) vertalingen: conditioned things; fabrications; formations; kammic formations; mental constructions; volitional activities; volitional formations; mental formations.
Letterlijk heeft het woord twee betekenissen, namelijk ‘datgene wat samengesteld is’ (passieve betekenis) en ‘datgene wat samenstelt’ (actieve betekenis), i.c. alles wat geconditioneerd (onder bepaalde oorzaken en voorwaarden) gevormd wordt, en/of tot ontstaan komt.
➛ passieve betekenis: ‘datgene wat samengesteld is’: het zijn de mentale formaties; wilsactiviteiten; gewoontepatronen; reacties; de geconditioneerde, samengestelde fenomenen. Samengevat: ‘alles wat de mens bezielt’.
Al deze samengestelde, geconditioneerde verschijnselen zijn onderhevig aan de drie karakteristieken (P. tilakkhana): vergankelijkheid (P. anicca); onbevredigdheid (P. dukkha) en zelfloosheid (P. anatta). Al deze samengestelde, geconditioneerde fenomenen ontstaan en vergaan en veranderen op elk moment. De Boeddha noemde het begrijpen van deze realiteit (de werkelijkheid zoals ze wérkelijk is (P. yatha-bhuta) ’inzicht’ of ‘wijsheid’ (P. panna). Meestal wordt het woord ‘sankhara’ in deze passieve betekenis gebruikt, namelijk om de psychologische conditionering—in het bijzonder de gewoontepatronen van ons onbewuste—aan te geven. Het zijn deze gewoontepatronen die ieder mens zijn ‘uniek’ karakter geven.
➛ actieve betekenis: ‘datgene wat samenstelt’: de ‘vormscheppende’ hoedanigheid (kwaliteit; kracht) van ons bewustzijn (P. sankhara-khandha) die deze geconditioneerde fenomenen (cfr. supra) samen brengt.
