Gesprek met de veertiende Dalai Lama van Tibet: ‘Ik zelf heb nooit gezegd dat ik de dalai lama was’

DE NIEUWE LINIE

3 oktober 1973

Gesprek met de veertiende dalai lama van Tibet: ”ik zelf heb nooit gezegd dat ik de dalai lama was”

door THEO UITTENBOGAARD

Dit interview werd gehouden in India, waar de Dalai Lama in ballingschap verblijft, sinds hij in 1959 uit het door China bezette Tibet vluchtte.

Hij bezoekt thans 11 Europese landen, waaronder Nederland.

Zijne Heiligheid Paus Paulus VI heeft afgelopen zondag Zijne Heiligheid de Veertiende Dalai Lama in particuliere audiëntie ontvangen. Dit was de eerste ontmoeting tussen de leiders van de rooms-katholieke kerk en het Tibetaanse boeddhisme.

Deze week zaterdag bezoekt de Dalai Lama ons land op uitnodiging van de verenigde boeddhisten, theosofen en soefi’s in Nederland. Hij verblijft in het International Theosofical Centre in het stijlgereformeerde Huizen (NH). Het is een ,,zuiver culturele, religieuze en particuliere reis zonder enige politieke bedoeling, maar wie zich even in de wereldlijke status van de Dalai Lama verdiept stoot onmiddellijk op de politieke historie van Tibet, waarvan hij zowel de geestelijke als wereldlijk leider is. Wat dat nu precies inhoudt is wat academisch, want hij woont al veertien jaar in ballingschap in India, na zijn vlucht voor Chinese troepen die in 1959 Tibet bezetten. Wie hem erover vráágt, krijgt als antwoord dat hij zijn leiderschap over het Tibetaanse volk min of meer charismatisch beschouwd: ,”Hun waardering voor mij is mijn volk tot zegen geweest”. En na wat aandringen: ”Het geeft mijn volk veel morele steun.” Dat is voorzichtig uitgedrukt. Maar Tibetan Review – een veertiendaagse uitgave van Tibetanen in ballingschap – bericht nu nog regelmatig over de onderdrukking door de Chinezen van enigerlei uiterlijke waardering voor het boeddhisme en zijn leider in Tibet. Verhalen met het drama, de heroïek en de onwerkelijke sfeer van verhalen over de bezetting en verzet in Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Maar het is tóch anders.

De bezetting van Tibet lijkt historisch gezien dramatisch, want het is de confrontatie van twee culturen. De strijd van een ideologie tegen een filosofie, een ideologie die afhankelijk is van macht, overtuiging en in principe het geweld niet schuwt en een filosofie die individueel is, afhankelijk van inzicht en in zijn wezen geweldloos. Beide hebben hetzelfde doel, ,,verheffing der mensheid”, alleen de middelen verdragen elkaar niet. De maoïstische  ideologie die met praktische middelen sociale veranderingen in een feodale maatschappij propageert en een boeddhistische filosofie die zich op metafysische gronden van de wereld afkeert en met logica de weg wijst naar de bevrijding van de mensheid uit het stoffelijk lijden. Het zijn dan ook geen strategische maar filosofische gronden waarop de Dalai Lama gewapend verzet tegen de Chinezen afwijst en als ‘weinig effectief’ beschouwt. ”Op lange termijn,” zegt hij, roept geweld – van welke orde dan ook – geweld op”.

-Ziet hij Communistische China, politiek gezien als een gevaar voor Azië?

“Ja. Ze zijn heel slim. Ze zijn opportunisten. Eén woord komt er in mijn gedachten: ontevredenheid. Ze zijn nooit tevreden.”

-Zullen zij hun proletarische Wereldrevolutie voortzetten?

”Overal waar mogelijk zullen zij naar hun belangen handelen.”

– Is communisme een gevaar voor Zuidoost Azië?

”Daar is moeilijk op te antwoorden. Naar mijn mening zijn veel van de ”ismen’ bedoeld voor het welzijn van de mensheid. De vraag is alleen, hoe de goede theorie in daden omgezet wordt.  Afhankelijk van het niveau van onderwijs, de levensstandaard, de manier van denken en het soort leven van een volk. Onder bepaalde omstandigheden zou marxisme wel eens een antwoord kunnen zijn, onder andere omstandigheden niet. Het is ingewikkeld, en het is moeilijk om te zeggen; dit is goed en dit is slecht.”

*

De Dalai Lama zit in de ontvangstkamer van zijn paleis, in Dharamsala een klein plaatsje in de Indiase deelstaat Himachal Pradesh in het voorgebergte van de Himalaya. Daar wonen behalve de Dalai Lama en zijn staf tweehonderd Tibetaanse families en de bevolking van het boeddhistisch klooster. Hij is tengerder en jonger dan ik dacht. Hij is geboren in 1935 in een boerenfamilie in Stag’rtse, een klein plaatsje in het verre noordoosten van Tibet.

Toen hij vier jaar oud was, werd hij door twee orakels en de abten van de drie belangrijkste kloosters in Tibet aangewezen als de reïncarnatie van de vorige Dalai Lama. Vanaf toen werd hij door de beste leraren en ,,lama’s” van het land voorbereid op zijn geestelijk en wereldlijk leiderschap van Tibet, in vereenstemming met de boeddhistische leer.

Het gesprek met hem is ontspannen en vriendelijk. In het begin is er een tolk die het Tibetaans in het Engels vertaalt. Maar na een poosje schakelt de Dalai Lama zelf over op Engels.

-Heeft Uwe Heiligheid ooit getwijfeld aan het feit dat u de reincarnatie van de Dalai Lama was?

‘’Ik herinner mij een dergelijke twijfel niet.”

– Toch was u een kind als elk ander, met z’n twijfels, z’n angsten en z’n wensen.

 ,,Toen ik erg klein was, waren er zekere aanwijzingen dat ik mij mijn vorig leven kon herinneren. Ik scheen ook dingen te weten die mij nooit geleerd waren. Ik was een vriendelijk kind, toegenegen. Mijn intelligentie was vrij goed; ik kon goed leren. Zonder veel moeite maakte ik mij de boeddhistische filosofie eigen…ik weet het niet…

Misschien was dat een bewijs voor mijn reïncarnatie.”

-U werd aangewezen door de Hoge Lama’s en de Regent…

 ”Ikzelf heb nooit gezegd dat ik de Dalai Lama was.”

– Hoe verklaart de Dalai Lama de gebeurtenissen in Tibet vanuit de boeddhistische filosofie? Nguyen Kalu Rimpoche heeft gezegd dat vanaf nu binnen veertig jaar alle lijnen van Dharma eindigen. Dat betekent het einde van de religie. Betekent het ook het einde der tijden?

 ’’Ik weet het niet. Volgens de schriften die wij beschouwen als de woorden van de Boeddha is dit niet het geval. De Heer Boeddha heeft gezegd dat het boeddhisme vijfduizend jaar zal bestaan. Sinds zijn openbaring zijn er nu meer dan vijfentwintighonderd jaar verstreken. Het Einde der Tijden lijkt niet zo dichtbij.”

-Hoe verklaart het boeddhisme het lijden van de wereld. De rampen. De oorlogen. De ziekten. De overbevolking? 

,,Volgens de boeddhistische leer zullen deze dingen alleen nog maar erger worden. Er zullen zich steeds meer rampen voordoen, meer geweld, meer ziekte…”

-Waardoor?

,,Volgens het boeddhisme is dat een natuurlijk fenomeen van de planeet. Het zal zich voortzetten tot het diepste punt van het lijden, dan is het over, dan begint het opnieuw. Dit universum zal negentien kalpas blijven bestaan.

(Th.U. een kalpa is een metafysische zin, een aanduiding van een oneindigheid.) ,,Als je een gat graaft van 100 bij 100 bij 100 meter en je legt daar elke eeuw een haar in, dan is bij de tijd dat je het gat hebt opgevuld een kalpa verstreken. Dan zal het hele universum verdwijnen. Dan ontstaat er een nieuwe wereld. En dan moeten we weer opnieuw geboren worden.” De Dalai Lama lacht uitbundig om het laatste. 

-Zal de ontwikkeling van de mensheid zich na de fysieke evolutie voortzetten op het terrein van de ontwikkeling van de menselijke geest?

 ,,Volgens mij kan de geest niet verbeterd worden. Het terrein van de geest kan alleen beter worden beheerst.”

  Dalai Lama: ,,ik weet niet of ik de laatste ben”

 -Is het leven een noodlot?

 ,,Wij  accepteren de theorie van Karma. Daarin hangt alles af van iemands eigen Karma: je eigen daden en gedachten in je vorige leven bepalen je leven nu. En de daden en gedachten van nu bepalen het karakter van een volgend leven.” 

-Mag je van het leven genieten? 

,,Als men uiteindelijk in staat is om de ,,bron van het lijden” te dempen bereikt men de staat van bevrijding.”

 – Maar als iemand zijn leven niet ziet als ,,de bron van het lijden”, zoals de boeddhistische filosofie zegt, en werkt voor zijn familie en gelukkig is… 

“Als iemand gelukkig is met zijn manier van leven, dat is goed, Dan is er geen reden om energie te spenderen aan een ander doel. Als ie gelukkig is … het is een gezichtspunt…

Wij zeggen echter: Zolang je je in deze Samsara (Th.U ..de cirkel van steeds opnieuw geboren worden) bevindt dan bestaat er geen werkelijk geluk. Wij beschouwen, bevrediging’ vanuit ander, hoger, boeddhistisch gezichtspunt, als iets zeer tijdelijk en oppervlakkigs. Behalve als je Verlichting bereikt, Nirwana, bestaat er geen permanente oplossing.”

– Volgens de theorie van Karma komen alle fysieke en economische gebreken voort uit iemands vorige leven.

,,De onmiddellijke reden ligt in het huidige leven. Als je vandaag bijvoorbeeld je been breekt kan je zeggen: ik ben gevallen als gevolg van de zware regenval. Maar waaróm viel je? En waarom viel niet ieder ander? Mensen die niet in de theorie van Karma geloven zeggen: pech gehad. Wat is pech? Mensen die in God geloven zeggen misschien: het was Gods Wil…Zulke simpele antwoorden worden gegeven…”

-Er bestaat, heb ik hier in Dharamsala gezien, ook een heel simpele vorm van boeddhisme. Mensen die om de stupa (een Tibetaans heiligdom) heenlopen, hun rozenkrans bidden, de gebedswielen een duwtje geven…

,,Wij moeten een onderscheid maken. Hoewel het boeddhisme niet de nadruk legt op het geloof, wordt het wel geaccepteerd. Als een boeddhist de diepere bedoeling niet kan begrijpen omdat hem de intelligentie ontbreekt, dan moet hij vertrouwen op geloof. Onder de Tibetanen zijn er velen die niet de kennis van de Boeddha hebben, maar hem gelóven. Niet méér. Vanaf dat niveau is het onmogelijk om het Boeddhaschap te bereiken, omdat ze oppervlakkig zijn in hun geloof. Maar door hun daden en simpele geloofshandeiingen vergaren ze goed Karma. en dus zullen ze zo, in een volgend leven de intelligentie krijgen om het te verstaan. Als iemand echter de ware kwaliteit heeft om een religieus mens te zijn, dan moet hij zich niet bezighouden met dit oppervlakkige ,,lijden” maar met fundamenteel menselijk lijden,”

-Wat is het fundamentele menselijke lijden?

,,Het verdriet van de geboorte. Het verdriet van de dood. Het verdriet van de ziekte. Het verdriet van de ouderdom. Dit is het fundamentele menselijk lijden. Als je nog aan dit lijden onderworpen bent – zolang je een gewoon wezen bent – is er geen mogelijkheid om je werkelijk te verheugen, vrede des harten te vinden. Dan weet je alleen: beheers het terrein van de geest.”