Onder de artiestennaam Digital Thangka tekent Fred van der Zee boeddhistische thangka’s (Tibetaanse rolschilderingen met boeddhistische onderwerpen), gebaseerd op authentieke bronnen en tekenmethoden maar alles volledig via de digitale weg. Hij is een leerling van Andy Weber, die hem de traditionele manier van tekenen leert en de onderliggende boeddhistische iconografie.
Fred volgde een opleiding tot grafisch ontwerper aan de Academie voor Kunst en Industrie in Enschede. Daarna was hij vijftien jaar zelfstandig ontwerper. ‘Ik vond echter binnen het vakgebied geen uitdaging meer dus ben ik andere dingen gaan doen. Op dit moment ben ik business analist bij een verzekeringsmaatschappij in Nijmegen maar thangka’s tekenen is toch mijn grote liefde.’
Fred: ‘Ik ben als kunstenaar vooral op zoek naar de balans tussen de eeuwenoude traditie van het thangka schilderen en de perfectie die moderne technieken mij bieden, met als einddoel de combinatie van de kracht van beide werelden. Ik ben vooral te vinden in het Maitreya Instituut in Loenen. Daar volg ik ook boeddhistische lessen. Op open dagen zit ik daar meestal met een aantal andere collega-schilders te tekenen. Daar hang ik ook werk op.’
‘Ik volg al zo’n vijf, zes jaar de lessen bij Andy en ben begonnen met les te nemen in de Maitreya-centra in Amsterdam en Emst. Tegenwoordig volg ik drie maal per jaar lessen in het centrum in Loenen. Dat is de voor- en najaarscursus die beiden een lang weekend duren, en de zomercursus van elf dagen. Daarnaast heb ik de mogelijkheid om ook tussendoor met hem van gedachten te wisselen over mijn werk aangezien ik digitaal werk (en dat is uiteraard makkelijk te e-mailen). Andy geeft niet alleen les in tekenen maar vooral in de iconografische betekenis van de afbeelding.’
De Mahayana-stroming binnen het boeddhisme spreekt Fred aan in het Tibetaans-boeddhisme, vooral de bodhisattva-gedachte die daaraan ten grondslag ligt. Thangka’s als drager van de dharma zijn overigens van Tibetaanse origine. Het tekenen van thangka’s wordt gezien als ’ten pa’: belangrijk voor het ondersteunen en uitdragen van de dharma. Fred vindt het een mooie gedachte dat hij daar aan kan bijdragen.
Hoe gaat dat in zijn werk, dat digitaal ontwerpen? Doe je dat aan de hand van een voorbeeld of ontwerp je zelf?
‘Eigenlijk doe ik dat op dezelfde manier als met de hand. Andy heeft voor alle figuren een grid met voorgeschreven maten en verhoudingen. Dat begin ik als eerste te tekenen. Daarover teken ik lijn voor lijn eerst het lichaam, dan de kleding en juwelen, dan de lotustroon. Ik heb natuurlijk al een aantal figuren gemaakt die dezelfde basisfiguur hebben, dus soms hoef ik die niet (helemaal) opnieuw te tekenen. Daarnaast heb ik van de juwelen en offerandes al een aardige collectie opgebouwd, dus die kopieer ik soms.
Nadat de lijnen zijn getekend, kleur ik soms de figuur al globaal in. Vaak heb ik ook al een ruwe schets van de achtergrond. Daarna is het vooral ‘shaden’ – het met kleurverlopen ruimtelijk maken van de afbeelding. Al met al doe ik over een gedetailleerde tekenen een maand of twee – als ik tenminste full time zou kunnen tekenen natuurlijk. In doorlooptijd duurt het dus langer. De stappen kan je op mijn facebook-pagina zien, waar ik een soort getekend blog bij hou. Ik ben nu met Avalokiteshvara (Chenrezig) bezig. Op onderstaande pagina kan je ook het achterliggende verhaal van de thangka lezen.’
Het is een eeuwenoude Tibetaans boeddhistische traditie, volgens eeuwenoude regels. Is door jouw techniek westerse vernieuwing in jouw werk te bespeuren?
‘Ik volg zover mogelijk de traditionele teken- en kleur methodes maar voeg er wel een aantal zaken aan toe. Een voorbeeld hiervan is dat ik een ‘naïeve’ tekenstijl combineer met Westers perspectief en figuren. Thangka-schilders streven ook naar perfectie: met een computer kan je dat natuurlijk tot een niveau verheffen dat met de hand nooit te bereiken is. Het geeft je de mogelijkheid om eindeloos je lijnen, kleuren en transparante objecten te ’tweaken’.
Wordt het eindresultaat afgedrukt op papier of vindt er een bewerking plaats zodat het op doek wordt afgedrukt?
‘Dat kan allemaal zonder bewerking. Ik kan zowel op papier en canvas zogenaamde giclee-prints laten maken. Dat zijn print op museumkwaliteit met een hoge definitie (fijnheid van lijnen) en kleurechtheid. Prints op canvas kunnen worden ingenaaid tot complete thangkas: zie https://www.facebook.com/DigitalThangkaGallery/photos_stream. Daar staan trouwens ook foto’s vanuit de gompa in Loenen op, waar ik de raamdecoratie heb verzorgd. Ik werk ook op een kleurgecalibreerd beeldscherm, zodat de printkleuren zo exact mogelijk overeen komen met de geprinte versie.’
Wat zegt de traditie over deze methode, het is handwerk of niet?
‘De traditie zegt niet zoveel over deze methode maar ik kan je garanderen dat het handwerk is. Door de hoge mate van perfectie duurt het tekenen meestal langer dan een thangka op de ‘oude’ manier. Overigens vindt Lama Zopa Rinpoche mijn werk mooi, maar of hij ook de spreekbuis voor de traditie is, weet ik niet.’
Wat betekent het ontwerpen van deze thangka’s voor jouw spirituele ontwikkeling, of gaat het daar niet om?
‘Ik leer niet alleen door de lessen van Andy heel veel over de dharma, maar het heeft voor mij ook een grote meditatieve functie, even afgezien dat je vaak een tekensessie begint met een daadwerkelijke meditatie. Ik stel me overigens op het standpunt dat ik liever tijd neem voor tekenen dan voor mijn eigen spirituele ontwikkeling. Thangka’s hebben zowel een functie als lesmateriaal als bij visualisatiemeditatie. Mijn leven heeft in mij een redelijk unieke combinatie opgeleverd (tekenen, computergrafiek, boeddhisme en een drang naar perfectie), die ik in dit leven graag ten dienste stel voor anderen. ’t Is altijd maar weer afwachten hoe het de volgende ronde gaat, nietwaar?’
Zijn er meer kunstenaars die op deze wijze werken?
‘Niet op dit niveau en zeker niet vanuit de Tibetaanse thangka-traditie. Ik ken één iemand die die thangka’s over tekent van een gescand voorbeeld.’
Exposeer je ook?
‘Ik heb meegedaan aan een overzichtstentoonstelling van leerlingen van Andy. Daarnaast sta ik op open dagen. Ik krijg wel vragen voor exposities maar gebrek aan tijd en geld… Maar natuurlijk heb ik een doorlopende expositie op het internet.’
Fred heeft een artiestenpagina op Facebook met een aantal albums, waarin de ontwikkeling van zijn werk te zien is: https://www.facebook.com/DigitalThangkaArtistPage/photos_albums
Deze tekst werd eerder, in januari 2014, in het BD geplaatst.
