Het nieuwe normaal

Corona zorgt voor veranderlijke tijden. ‘Het nieuwe normaal’ wordt alom aangekondigd. Maar de term is een verdeeld huis. Hoe kan wat normaal is nieuw zijn?

‘Normaal’ is geruststellend gewoon. Het staat letterlijk voor ‘dat wat de norm is’, de gevestigde orde. Wat vast ligt, is statisch en laat zich niet gemakkelijk combineren met ‘nieuw’.

Het woordje ‘nieuw’ slaat niet op het ‘normaal’ maar op een nieuwe fase in de mensheidsgeschiedenis en dan vooral de orde die daar bij hoort. Die orde is wel bedoeld als nieuw, want nooit zo vertoond, maar evengoed gedacht als normaal, en dus gevestigd.

De vraag is hoe iets ‘nieuw’ kan heten en desondanks toch statisch is. Wisselt een samenleving van orde zoals een mens van jas? En is dat dan verandering?

Het is al een oude puzzel in de sociale wetenschappen. Focus je in je kijk op de samenleving op orde of op verandering? Let je op het normale of op het nieuwe? Er zijn traditioneel twee benaderingen.

Volgens de ene zorgt orde voor leefbaarheid en voorspelbaar gedrag. Instituties garanderen de structuur in samenleving en cultuur. Structurele verandering wordt in dit perspectief al snel gezien als riskant. Een evenwichtige samenleving is in deze benadering het normaal. Verandering is niet uitgesloten, maar maakt vooral deel uit van het functionele onderhoud, bijvoorbeeld via de wetgeving en de rechtspraak. De basisstructuur blijft.

Het andere perspectief gaat er van uit dat niet orde maar verandering eigen is aan elke samenleving. Daar kan weinig ruimte voor zijn of juist veel, maar er is altijd reuring. Normaal is zo gezien niet het evenwicht, maar de dynamiek, in allerlei sterktes.

Dat kan gaan om geringe verschuivingen, maar zodra er mensen zijn die vinden dat de inrichting van de samenleving niet deugt, komen er voorstellen voor veel meer dan onderhoudsaanpassingen. Dan wordt een ideologie gelanceerd, met een blauwdruk voor een totaal andere samenleving. Daar horen slogans bij, zoals ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’, of ‘Proletariërs aller landen, verenigt u!’. Structurele veranderingen dus. Zodra ideologie een rol gaat spelen, zie je de twee benaderingen terug in partijprogramma’s: behoudend of juist gericht op verandering.

De mooie middenweg voor de sociale wetenschapper is om zowel te begrijpen waarom een samenleving continuïteit nodig heeft, als te focussen op veranderingen. In jargon worden structure en agency gecombineerd, in een interessante gespannen verhouding tot elkaar. Agency staat dan voor mensen die iets willen met structuren, als een soort maatschappelijke ingenieurs. Ze geven betekenis aan het samenleven en vinden bepaalde structuren gewenst of juist onleefbaar. Daarop baseren ze hun gedrag.

Sociale wetenschappers kijken van een afstandje en hebben door de combinatie een oplossing gevonden voor de paradox van het ‘nieuwe normaal’. Maar als je kritisch meeleeft, vanuit je agency, met wat er structureel gebeurt in de samenleving, is de paradox van ‘het nieuwe normaal’ al snel verdacht. Welke belangen spelen mee als iets zo geformuleerd wordt? Is dit verkapt conservatief jargon? Een slimme slogan?

Want ‘het nieuwe normaal’ kan gemakkelijk gebruikt worden als vlag boven een enigszins aangepaste orde, zonder al te veel structurele verandering. In ‘normaal’ klinkt dan de statische behoudzucht mee van belanghebbenden bij een systeem. Dat klinkt voor sommigen als ‘gaat u rustig slapen’.

Maar de wensen kunnen ook stukken radicaler zijn en feitelijk een heel andere orde beogen. De problemen waar de wereld nu mee kampt, lijken daarom te roepen. Dan zit de term ‘normaal’ per saldo meer in de weg dan dat ze van dienst is. Voor wie na Corona mikt op een andere wereld, klinkt ‘normaal’ te smal, ook al wordt het verkocht als nieuw. Daarom wringt ‘het nieuwe normaal’.

Het gaat niet om ‘het nieuwe normaal’, maar om wat daarna komt.