Indra’s Net – vluchten kan niet meer

Afhankelijk ontstaan komt vrij veel voor in mijn praatjes dit voorjaar. Min of meer een culminatie van dat principe vind je in de avatamsaka soetra, in boek 30, met een fragment zoals

Als talloze boeddhalanden teruggebracht worden tot atomen
Dan zitten in elk atoom weer die talloze landen
Zoals in één
Zal het in allemaal zijn.

Je vindt hier hindoe-kosmologie terug – natuurlijk wel aangepast aan het wereldbeeld van het boeddhisme; zoals wel vaker in mahayana-teksten maar vrijwel niet in pali-teksten uit het leven van Boeddha zelf. En in het hindoeïsme, en latere boeddhistische verwijzingen, heet dit principe Indra’s Net.

De gebruikte beeldspraak is die van een sterrenhemel vol glanzende parels of andere juwelen. Vanzelfsprekend te zien boven de mythische Meroe berg in de Himalaya, en bewaakt door de god Indra. In de spiegeling van elk van die parels zie je alle andere parels terug. Beweeg je er één, dan zie je in de hele sterrenhemel beweging gebeuren – of het nu fysieke beweging is of alleen het visuele effect van reflectie. Net zo hangt door de wet van afhankelijk ontstaan elk stukje van het universum potentieel met elk ander stukje samen.

Handelen vanuit afhankelijk ontstaan

Dat is nogal wat. Thich Nhat Hanh noemt het ‘inter-zijn’ en het betekent bijvoorbeeld dat elke handeling die je doet gevolgen heeft. Zodat je met de juiste bedoelingen en hopelijk ook de juiste helderheid van geest handelt, zie bijvoorbeeld

Omdat dit zo’n brede paraplu is gebruik ik een abidharma-achtig model om de rode draad vast te houden. Die is

Bron-actie
Gevolg
Tegengif

We plaatsen hem na elke toepassing van afhankelijk ontstaan oftewel Indra’s Net. Want het is in deze leer vooral belangrijk om wat te gaan veranderen in je acties zodat er betere resultaten gaan ontstaan; ‘andere dominostenen aanraken’ in de eerder gebruikte beeldspraak. En het tegengif is dus de belangrijkste manier waarop je langzaamaan kunt leren je acties aan te passen zodat er betere gevolgen gaan ontstaan.

De eerste te bespreken veel gebruikte toepassing is je consumptiegedrag. Wat voor impact maken je keuzen om al dan niet vlees (of zelfs zuivel) te eten? Al dan niet auto’s en vliegreizen volop te gebruiken? Okay te zijn met minimaal gebruik van fossiele energie en kostbaar drinkwater? Je hoeft niet letterlijk te geloven in een veel geciteerd voorbeeld ‘laten uitsterven van vlindersoort x in de bergen van Brazilië leidt binnen 10 jaar tot overstromingen in West-Afrika’, maar enig verband tussen ecologische verschijnselen is er vaak wel. Zoals ecoloog Maarten Olthof het mooi samenvat: ‘alles is met alles verbonden in onderlinge afhankelijkheid en elke handeling heeft gevolgen voor het geheel.’ En dat zijn dan nog individuele keuzen; ook in ons niet-volmaakte-maar-toch-minst-slechte samenlevingsmodel, democratie geheten, heb je enige invloed met jouw stem en mogelijk zelfs actieve inzet als vrijwilliger. Zie bijvoorbeeld

 

Bron-actie	Consumptie leidend tot onnodige milieuvervuiling danwel tekort aan kostbare en kwetsbare grondstof.
Gevolg	De wereld niet achterlaten zoals je hem zelf doorkreeg; en vermoedelijk zelfs al nadrukkelijke schade in jouw leven (door bijvoorbeeld verstoren van kwetsbare ecosystemen, onbetaalbare groente door bijensterfte of waterspiegel-stijging).
Tegengif	Teveel om op te noemen. Gebruik je democratisch stemrecht om zaken te verbeteren, en werk er ook ‘dicht bij huis’ aan!

Een dimensie die zelfs bij nobele doelen zoals vegetarisme of groen leven meespeelt is groepsdwang. Kijk maar eens terug bij dit eerder gemaakte tweeluik

En je ziet dat je echt moet bekijken wat jouw specifieke bijdrage en afweging is, niet of je met die mening ergens ‘in’ of ‘out’ zult zijn. Om een paar hoofdpunten rond deze tekst te pakken:

• De gebruikelijke samsarische ‘rat race’ voor status, meer aanzien willen hebben dan de buren en dus schaapachtig de modes in de wijk kopiëren maar nét wat duurder en luxer dan die buren, ga zo maar door. Allemaal bepaald niet conform het dharmische advies in de derde leefregel van rust, eenvoud en tevredenheid.
• En ja, ook zij die zich boeddhist en/of vegetariër noemen maken zich door hun typering schuldig aan die wij-zij groepsdwang waarbij de grenzen van ethiek opgerekt of zelfs ver overschreden worden. Zo zijn er onder andere gewelddadige protesten geweest tegen slachterijen, tuincentra die geen boeddhabeelden meer mogen verkopen omdat het respectloos voor de Boeddha zou zijn, noem maar op.
• Het is eigenlijk altijd opletten met welke motivatie je iets doet, al is het een in naam positief iets zoals meditatie of vegetarisme. Kies je een nieuwe dieetversie omdat het écht beter bij jouw geweten en beoefening past, of vanwege de laatste mode onder je sangha-genoten? Vraag je de leraar om een nieuwe initiatie gebaseerd op wijs advies, of om anderen de loef af te steken als ware het een padvindersinsigne? Google maar eens, ook hier op BD, met ‘spiritueel materialisme’ als trefwoord.

 

Bron-actie	Niet vanuit je eigen hart en overtuiging iets doen, maar onder (bewuste of onbewuste) groepsdwang. En dat is wat anders dan individueel gepast advies van spirituele vrienden!
Gevolg	Verkeerde intenties dus minder goed, en misschien zelfs schadelijk en onethisch, gevolg.
Tegengif	Zelfkennis, advies van spirituele vrienden, Rust/Eenvoud/Tevredenheid

 

De bijbehorende valkuil of tegenpool van het groepsdier geldt echter zeker voor westerlingen: de individualist

Om te citeren uit dat stuk

Hij ‘rebelleert’ tegen de groepswaarden maar uit zelfzuchtig eigenbelang. De individualist zal zich juist zeer consequent afzetten tegen alles wat vanuit de groep gesuggereerd wordt, hij/zij voelt zich te goed voor deze groep. Dus in de plaats van groepsloyaliteit komt alleen ikke-ikke, en niet het grotere geheel. Een Pali-term zou kunnen zijn de bala (dwaas) in het kwadraat; waar de gewone dwaas o.a. volgens de Dhammapada nog in de war is door alles met ‘Ik’ en ‘mijn eigendom’ te benoemen doet ie dat tenminste nog deels vanuit de context van ‘wij’ en ‘onze’ bezittingen, en de individualist laat die groepsdimensie weg.

Het is ook op spiritueel pad een makkelijke valkuil: je kiest niet de beoefening, gedrag, ethiek die volgens spirituele vrienden het beste voor je is maar wat jij voelt als het beste. Niet gebaseerd op goed observerende ehipassiko-ervaring maar op allerlei gemengde motivaties. Het gaat je om iets van trots en aanzien, om eigen-wijsheid, en niet om een volwaardig nemend en gevend lid van de sangha te zijn.

Bron-actie	Gebaseerd op diezelfde groepsdwang dingen doen maar juist als je-afzetten-tegen. Vanuit een iets te groot Ego.
Gevolg	Verder bouwen aan je trotse Ego inplaats van spirituele groei; het is veel meer nemen dan geven.
Tegengif	Je raadt ‘m al: zelfkennis en advies van spirituele vrienden. De laatsten moeten vooral niet óók individualistische trekjes hebben.

Vluchten

Nu kan dit allemaal ietwat benauwend worden, net zoals een streng-christelijk opgevoed kind bang kan worden voor de altijd-spiedende ogen van God of Maria. De onderlinge afhankelijkheid en ‘herbruikbaarheid’ doet denken aan palindroom-woorden zoals droomoord en stormrots; je kunt daar niet door omdraaiing van de volgorde aan ontsnappen. En evenmin aan anagramwoorden: denk aan zanger H. Klorkestein waarin je zijn andere muziekgroep Klein Orkest weerspiegeld ziet. Alles is anders en toch is alles onderling verbonden, zoals Indra zijn parels elkaar allemaal ziet beïnvloeden.

Ontsnappen wordt ook uitgebeeld door dit fragment uit een poëtisch jaren zeventig-lied:

Vluchten kan niet meer, heeft geen enkele zin
Vluchten kan niet meer, ‘k zou niet weten waarin
Hoe ver moet je gaan
In zaken of werk, of in discipline
In Yin of in Yang of in heroïne
In status en auto en geld verdienen
Hoever moet je gaan
Vluchten kan niet meer

Toch zit juist in deze tekst (nee niet de ‘oplossing’ die in andere coupletten gegeven wordt, verliefdheid…) ook de niet-benauwende interpretatie van Indra’s Net besloten.

De vlucht voorwaarts

Het gaat er namelijk juist niet om dat je verantwoordelijkheid neemt voor meer dan jou individueel redelijkerwijs mogelijk is. Karma heeft ‘spiedende ogen’ ja maar alleen jouw karma, de gevolgen van jouw handelingen; wordt geen Atlas die probeert de hele wereldbol te torsen.

• Dus wél je eigen consumptiegedrag meer ecologisch maken en democratisch stemrecht gebruiken voor goede ontwikkelingen. Maar niet doorschieten in ‘milieuvriendelijkheids-anorexia’ en jezelf letterlijk alle pleziertjes ontzeggen. En evenmin nachtenlang wakker liggen omdat ondanks jouw inzet de zeespiegel vooralsnog blijft stijgen en apen- of bijensoort xyz helaas toch uitsterft.
• Wél proberen jezelf bewust te worden van waar je als ‘schaap’ handelt en de groep navolgt, en proberen meer als ‘slimmerik’ verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen leven. Maar niet te dromen dat je hierin zo perfect als Boeddha zult worden; voor leven-in-samsara zijn soms zaken zoals sportclub-lidmaatschappen of werk-collega’s nodig, en daarbij is een zeker niveau van groepscultuur onvermijdelijk. Maar als die groep primair ‘status en auto en geld verdienen’ stimuleert dan ben be al te ver afgedreven van je idealen.
• Wél geregeld afstemmen met je spirituele vrienden dat je groei doormaakt, en een goede balans tussen geven en nemen volgt. Maar niet van jezelf verwachten dat er geen grammetje ego meer over zal blijven, zoals ook niemand van je vrienden zo ver zal zijn.

Tot zover wat bespiegelingen, in letterlijke en figuurlijke zin, van de parels van Indra’s Net. Hopelijk helpen ze jou en anderen om je leven meer op Inter-Zijn af te stemmen!