‘Wanhoop is het resultaat van de verwachting dat de dingen op een bepaalde manier horen te zijn’ zei Reverend Angel Kyodo Williams Sensei. Wanhoop is een reactie op wat we denken dat kan gebeuren, het is geen directe ervaring van het moment. Mensen zijn gewend om hun problemen eindeloos te herkauwen in het hoofd. We nemen aan dat hoe hopelozer we ons voelen, des te eerder we een oplossing weten. Dat is onjuist. Als je in het hier en nu bent, is er geen verwachting die je uitput. Natuurlijk betaalt dat de rekeningen niet, maar je hebt meer energie en ruimte in je hoofd om de kansen te zien om de problemen het hoofd te bieden.

Angel Kyodo Williams sensei

Op 6 oktober sprak Reverend Angel Kyodo Williams in een zaaltje in Amsterdam Zuidoost. Reverend Angel was in Nederland vanwege het Boeddhistische Filmfestival en deze bijeenkomst was door Ciska Matthes georganiseerd, zij geeft zenlessen in Zuidoost. Er volgde een mooi vraaggesprek over haar boek Being Black: Zen and the Art of Living with Fearlessness and Grace met filmmaakster Tessa Boerman. Het boek is al vijftien jaar oud, maar niet minder actueel. Het start met de constatering dat het leven oncomfortabel is. Reverend Angel vindt ‘oncomfortabel’ een betere vertaling van de eerste nobele waarheid dan ‘het leven is lijden. Dukkha betekent zoiets als een wiel dat stuk is, en waar we maar aan blijven wrikken om het te laten lopen. Het is bovendien geen waarheid om aan te nemen maar een praktijk om te leven. Als wij ons leven zo leiden dat we vrij zijn van het voortdurend proberen te veranderen van ons leven, als we daar in kunnen gedijen: dan leven we deze waarheid. We leven dan in het heden, hangen niet steeds rond in wat het was of zou moeten zijn. En meditatie is daar een directe weg naar toe.

Waar zijn de zwarte leraren?

Toen Reverend Angel haar weg in boeddhisme ontdekte vroeg zij zich af waar de zwarte mensen waren, de zwarte leraren, nergens staat geschreven dat boeddhisme alleen voor witte mensen is. Wat is de oorzaak van de afwezigheid van zwarte mensen? Racisme is niet de oorzaak maar een symptoom. Witte overheersing is het probleem. De absolute waarheid mag dan wel zijn dat we allemaal één en gelijk zijn, de relatieve is dat we lijden onder witte overheersing, op alle plekken die we innemen. Het is een last op onze schouders. Het kernprobleem is het fundamentele onderscheid in mensen die minder en mensen die meer waard zijn. Maar we kunnen ons niet verstoppen totdat de wereld is veranderd. Het veranderen van de wereld moet starten van binnenuit. Als je echt bent op de plek waar je bent, eerlijk over de relatieve waarheid waar we in leven, dan is dat de plaats van bevrijding. Uit angst voor onrecht gaan vechten tegen onrecht, wij tegenover zij, dat is geen sterke positie. We kunnen altijd de mogelijkheid van liefde blijven zien, in onszelf en zelfs in die van de onderdrukkers. Als we dat van binnenuit kunnen zien, zie je meer dan de last en de onderdrukking. Ik verdien waardigheid zonder die van jou weg te hoeven nemen. De maatschappij veranderen kan door je in te zetten voor ons allemaal, in plaats van dat ik vecht tegen anderen.

Als we met onbevreesdheid het leven nemen zoals het komt – dan kunnen we gedijen in de sociale structuren zoals ze zijn, hoe onrechtvaardig ook. We hebben recht op een leven van vreugde. We kunnen iedere mogelijkheid grijpen om vreugde te bereiken, ondanks de omstandigheden. Die perspectieven laten zich ook meer aan ons zien als we vanuit onze eigen fundamentele goedheid leven.

De omstandigheden zijn onacceptabel, maar het leven zelf is acceptabel. Het is onze uitdaging dit oncomfortabele leven te leven en met de omstandigheden aan de slag te gaan.