Hoe kun je vervreemd zijn van een ander en van jezelf?

Hoe kun je vervreemd zijn van een ander en van jezelf? Psychoanalyticus Paul Verhaeghe stelt dat iedereen vervreemd is, omdat we van oorsprong geen eigen identiteit bezitten. Elke identiteit die je aanneemt komt van buiten en is je per definitie vreemd.

Hoe kom je vanuit deze staat van vervreemding tot je authentieke zelf? En in hoeverre zijn de huidige maatschappelijke discussies over identiteit helpend in een zoektocht naar je eigen identiteit? Kom luisteren naar essayist van de Maand van de Filosofie Paul Verhaeghe.

Onvermijdelijke vervreemding

Bij de geboorte hebben we geen psychologische identiteit: we worden geboren met een lichaam als onze meest intieme vreemde. We hebben van origine wel bepaalde temperamentstrekken, maar die krijgen slechts betekenis door interactie met de omgeving. De beelden en woorden die we gebruiken nemen we over van anderen. Dit gebrek aan een oorspronkelijke identiteit maakt vervreemding volgens Verhaeghe onvermijdelijk. Vroeg of laat botsen we daar allemaal op.

Rol van het lichaam

Terugvallen op groepsidentiteiten, zoals nationalisme, gender en ‘woke’ zijn, leiden volgens Verhaeghe niet tot een passend antwoord. Dit soort vermeende ‘echte’ identiteiten zijn voor een individu verre van authentiek. In tegenstelling tot dit, moeten we ons juist de vraag stellen in hoeverre dit soort maatschappelijke voorgehouden beelden aansluiten bij onze eigen lichamelijke ervaring en sociale relaties. In de intieme relatie tot het eigen lichaam ligt een uitweg uit de vervreemding.

Na zijn lezing gaat Paul Verhaeghe in gesprek met filosoof Simon Gusman. Jonge Denker des Vaderlands Eline Fennis spreekt een column uit over vervreemding.

Paul Verhaeghe is klinisch psycholoog en hoogleraar aan de Universiteit Gent. Hij is auteur van verschillende boeken over mens en maatschappij, waaronder Liefde in tijden van eenzaamheid; Identiteit; Autoriteit; Intimiteit. Tijdens de coronacrisis verscheen zijn essay Houd afstand, raak me aan (2020).

Paul Verhaeghe is meerdere keren te gast geweest bij Radboud Reflects. In 2019 bijvoorbeeld voor zijn lezing over Intimiteit. Een deelnemer over deze lezing: “Heel veel stof tot nadenken en discussie gebracht.”