Door de Corona-quarantaine melden veel kerken zich online bij hun leden met een digitale vlogdienst. Het woord is zo nieuw dat mijn tekstverwerker het rood onderstreept.

De elektronische kerk bestond al, maar met de vlogdienst heeft die een enorme schaalvergroting ondergaan.

Een vergelijking met de gewone kerkdienst levert verrassende verschillen op, plus een lesje voor de toekomst. Eerst de kenmerken van de gebruikelijke kerkdienst.

Tijd en plaats: Op een vast tijdstip gedurende de zondag, in een daaraan gewijd gebouw.

Aantal deelnemers: Hangt af van de grootte van het gebouw en de mate van ontkerkelijking.

Duur: Gemiddeld een uur. Vaak is er na afloop koffie of thee.

Taal en verbeelding: Specifieke kerkelijk. Katholieken putten uit een rijke rituele traditie rond sacramenten. Protestanten hebben in oorsprong meer met taal en woorden dan met gebaar en beelden.

Voorganger: De leiding van de kerkdienst berust bij een voorganger, doorgaans een theologisch en liturgisch geschoold persoon.

Kijken we nu vergelijkenderwijs naar de vlogdienst.

Tijd en plaats: Een vlogdienst is niet aan plaats of tijd gebonden. Op elke plek op aarde en ieder tijdstip van de dag kan ze bekeken worden, desgewenst meer keren. De vlogdienst past bij de secularisatie en privatisering, die religie naar achter de voordeur hebben verdrongen. De locatie van de vlogdienst heet YouTube. Het is een van de weinige plekken waar vlogdiensten een plaats kunnen krijgen. Op de eigen websites kunnen kerken zulke grote bestanden niet kwijt. Men is dus afhankelijk van de (on)mogelijkheden van datagiganten.

Aantal deelnemers: In de opname doen slechts een paar mensen mee, op veilige Corona-afstand van elkaar. Het aantal kijkers is daarentegen onbeperkt. YouTube houdt keurig bij hoe vaak een link naar een vlogdienst wordt aangeklikt. Ik ken een aantal gevallen waarbij de vlogdienst enkele malen meer kijkers trok dan er gelovigen bij de gewone kerkdienst gezeten zouden hebben. Buitenstaanders kijken mee. Ze kunnen hun beeld van de kerk corrigeren. Een goede vlogdienst is een leuk visitekaartje.

Duur: Als een vlogdienst een kerkdienst toont vanuit een kerkgebouw, dan heeft de dienst de gebruikelijke lengte. Soms is er echter iets anders bedacht, korter en thuis opgenomen, meer als een Tv-programma. Hoe dan ook, de kijker bepaalt zelf hoe lang z/hij kijkt. Snel doorscrollen is mogelijk, evenals pauzeren, weglopen en halverwege uitzetten. Koffie en thee kunnen al tijdens de vlogdienst gezet en genuttigd worden. De ontmoeting ontbreekt.

Taal en verbeelding: Het digitale medium kent een geheel eigen beeldtaal, ontleend aan de TV. De voorganger kijkt in de lens en daarmee in de ogen van de kijker. Dit intieme ‘één op één’-format past bij de individualisering van onze tijd. Het medium benadeelt zowel Protestanten als Katholieken. Protestanten, met een voorkeur voor het woord, falen omdat geen kijker het lang uithoudt bij een pratend hoofd. Katholieke priesters missen de rituele context van de sacramenten. Beiden ontberen de aanwezige gemeenschap. De bruikbaarheid van oude liturgische vormen in de nieuwe beeldtaal is een apart probleem. Vaak vertoont een vlogdienst het oude liturgische schema in een nieuwe verpakking. Niet-kerkgangers zullen daar meer moeite mee hebben dan met een vlogdienst die is ingericht vanuit de nieuwe beeldtaal. YouTube omvat een enorme videotheek in de nieuwe beeldtaal, inbegrepen religieus materiaal, waaruit naar hartenlust geciteerd kan worden.

Voorganger: Vlogdiensten bieden mogelijkheden voor de inbreng van gewone gelovigen (M/V), en dat niet alleen technisch. Vooral als het niet gaat om een weergave van de gewone kerkdienst, kunnen leken hun talenten opgraven en volop experimenteren met de mogelijkheden van het nieuwe medium. Het ambt van alle gelovigen krijgt nieuwe inhoud.

Tenslotte: Is de vlogdienst de kerkdienst van de toekomst? Zo’n vaart zal het niet lopen. Maar kerkelijke opinieleiders zouden in deze crisis aanleiding kunnen vinden om goed door te denken over de mogelijkheden van dit nieuwe medium.

Een crisis kan je zomaar op een idee brengen. En nood leert creëren!