Niko Tydeman vertrekt als geestelijk leider bij Zen Centrum Amsterdam

Oprichter, geestelijk leider en docent van het Zen Centrum Amsterdam (ZCA) Niko Tydeman (1942) legt zijn functie als geestelijk leider bij dat centrum neer. Naar verluidt blijft hij wel aan als docent. Tydeman kondigde zijn vertrek enige tijd geleden aan in de zogenoemde ‘directe’ sangha, mensen die op de dinsdagavond komen zitten. De woordvoerder van de organisatie, Harry Klein, heeft het vertrek van Tydeman bevestigd. Alle studenten en betrokkenen in ZCA worden in de loop van deze week in een nieuwsbrief van ZCA ingelicht. Daarin wordt ook de reden van zijn vertrek bekendgemaakt. Tydeman zou zijn opvolger(s) al hebben aangewezen.

In het zomernummer van Zensor, het sanghablad van de organisatie, wordt aandacht besteed aan het thema verandering. ‘Nu zich met het vertrek van Niko ook voor de sangha grote veranderingen aandienen, wijdt de Zensor het komende nummer aan het thema Verandering.’ Aan studenten en betrokkenen is gevraagd dat nummer met zelfgeschreven teksten te vullen.

De redactie van het blad daarover: Anicca of vergankelijkheid is één van de drie kenmerken van het bestaan, leert ons de Boeddha. Dat stemt weemoedig; we denken aan vallende kersenbloesem en verzuchten dat aan alles een einde komt… ooit. We zullen er op ons kussen eens bij stilstaan. Aan den lijve ervaren toont Anicca zich in de niet aflatende verandering van ons bestaan en die geleefde verandering leidt niet tot weemoed maar eerder tot onrust: Verandering komt onaangekondigd, te vroeg of op het verkeerde moment. Verandering breekt vaste patronen en toont een nieuwe werkelijkheid.

Belangrijkste leraar

Tydeman is de belangrijkste leraar en leider van ZCA. Andere leraren zijn zijn echtgenote Joke ‘Heldere Dharmatraan’ Sensei, Lolit ten Hengel Sensei, Meindert Mu Sho van den Heuvel Sensei,Cornelia Gyokushin Wierenga Sensei en Marieke Sensei. Meindert van den Heuvel was de beoogd opvolger van Tydeman, maar trok zich terug.

Het Zen Centrum Amsterdam staat in de lijn van Maezumi Roshi en Genpo Roshi. De bron is Shakyamuni Boeddha. Binnen het zenboeddhisme zijn er twee belangrijke stromingen: Rinzai en Soto. Zen Centrum Amsterdam behoort tot de Sotoschool. Bijzonder is dat Maezumi Roshi, de stichter van deze zenschool, transmissie kreeg van zowel Rinzai als Soto leraren.

Maezumi Roshi (1931-1995), geboren in Japan, kreeg transmissie van drie verschillende leraren waardoor hij zowel de Soto als de Rinzailijn kon doorgeven. In 1956 kwam hij als zenpriester naar de Verenigde Staten waar hij onder meer het Zen Center of Los Angeles en de White Plum Asangha oprichtte. Hij gaf transmissie aan totaal twaalf zenleraren.

Genpo Roshi (1944, USA) ontving dharmatransmissie van Maezumi Roshi. Hij richtte onder meer Kanzeon Zen Center en de internationale Kanzeon Sangha op waar Zen Centrum Amsterdam onder valt. Geïnspireerd door Hal en Sidra Stone ontwikkelde hij Big Mind Big Heart, een combinatie van Voice-Dialogue en Zen. Hij heeft tot nu toe aan meerdere Amerikaanse en Europese zenleraren transmissie gegeven. In 2004 gaf hij Niko Tydeman Sensei Dharmatransmissie.

Afscheid

In juni 2017 nam Niko Sojun Tydeman al afscheid van Zentrum Utrecht en de Yoga Academie Nederland. Op beide plekken wordt het onderricht voortgezet. In Utrecht door Simon de Boer en de meditatielessen voor de yoga-opleiding door Marieke Heijman. Simon de Boer is opgeleid in Zenriver en heeft transmissie gekregen van Tenkei Roshi. Ook in juni 2017 gaf Tydeman transmissie aan Dick Butsugen Verstegen (Nijmegen), Jan Mukan Klungers (Salland), Cornelia Wierenga Gyokushin en Willem Scheepers Kaishin (Utrecht) en in Amsterdam aan Lolit Dhyan ten Hengel, Maria Muki Lemaire, Jacky Shobogendo van der Reep en Marieke Virya Heijman. Zij kunnen zelfstandig en naar eigen goeddunken de zentraditie voortzetten. Niko gaf eerder transmissie aan Meindert van den Heuvel, Gretha Aerts en zijn echtgenote Joke Huiberts.

Niko Sojun Tydeman Sensei studeerde theologie in Nijmegen en kreeg zijn eerste zenonderricht bij Karlfried Dürckheim. Hij volgde zijn zentraining bij Baker Roshi in San Francisco en bij Thich Nhat Hanh. Sinds 1983 is hij leerling van Genpo Roshi, van wie hij in 2004 de dharmatransmissie ontving. Nico was als docent (concentratie – meditatie) verbonden aan de Yoga Academie Nederland (YAN).

Buitenechtelijke relatie

Tweeëneenhalf jaar geleden, in oktober 2015, werd bekend dat Tydeman, volgens hem met wederzijdse instemming, een jarenlange buitenechtelijke relatie met een seniorstudente heeft gehad. Hij biechtte die relatie -onder druk- zelf aan de sangha op. De vrouw vindt dat Tydeman nee had moeten zeggen tegen deze verhouding en haar daartegen had moeten beschermen. Zij verliet de sangha in dat jaar. Tydeman besloot aan te blijven als geestelijk leider van ZCA. Hij liet het aan het bestuur en de andere leraren binnen het ZCA over hem weg te sturen of zijn onderricht voort te kunnen zetten. De leraren lieten unaniem weten dat zij Tydemans standpunt om als geestelijk leider en leraar aan te blijven steunen. Ook de meerderheid van het sanghabestuur steunde hem daarin en sprak zijn vertrouwen uit in Tydeman, al vindt zij zijn handelwijze onverstandig.

Tydeman zegt in het najaar van 2015- als hij de relatie opbiecht als leraar zeer onverstandig te zijn geweest. ‘Ik heb een tijdlang overwogen om als geestelijk leider en leraar van het ZCA ontslag te nemen. Maar gaandeweg kwam ik tot de conclusie dat ik daarmee weg zou lopen en de sangha aan zijn lot zou overlaten. Ik kwam tot een tegenovergesteld standpunt: ik sta voor mijn onderricht inclusief mijn fouten, gebreken en zwakheden. Tijdens de sesshin in Vught, de afgelopen week, heb ik gekozen voor het thema ‘Leven en leer van de Boeddha’. Ik ben een leerling en volgeling van de Boeddha en ik geef krachtens de lijn van opvolging waarin ik sta, in zijn naam onderricht. Ik sta ook voor mijn onderricht en onderzoek inzake de waarde van de mystieke tradities, niet alleen voor mijzelf en mijn leerlingen, maar ook voor het welzijn van de wereld. Ik betreur het dat mijn gedrag zoveel zorgen en gevoelens oproept. Niet in de laatste plaats jegens mijn vrouw. We zijn samen en we blijven samen.’

Indruisen ethische regels

Het gedrag van Tydeman druisde in tegen de ethische regels die veel boeddhistische organisaties in Nederland hebben opgesteld- ook na het bekend worden van het misbruikschandaal van de vipassanaleraar Mettavihari in mei 2015, om gedragingen tussen leraar en leerling te regelen. Van boeddhistische leraren wordt verwacht dat zij in hun positie als leraar- er is sprake van een machtspositie, geen (al of niet vrijwillige) verhouding aangaan met studenten of aftreden als leraar als zij die relatie aangaan en voortzetten. Het is niet duidelijk of het ZCA ook ethische regels hanteert en die aan de studenten bekend heeft gemaakt en/of een vertrouwenspersoon heeft aangesteld. Tydeman bleef in ieder geval als leraar actief toen hij de relatie- die duurde van 2010 tot 2013, aanging.

Onethisch gedragen

De studente met wie Tydeman een relatie aanging vertelde hem in mei 2015 dat ze weg wilde bij de sangha en bij Tydeman als leraar. In een verklaring van de leraar zegt zij ‘los te willen komen van een emotionele afhankelijkheid (van Tydeman jh) en het zenpad.’

Zij wees de leraar erop dat hij zich in tweeërlei opzicht onethisch had gedragen: Tydeman had nee moeten zeggen tegen hun verhouding, als leraar had hij haar daartegen moeten beschermen. Zij verwijt Tydeman ook dat hij verzuimde in te grijpen, nadat ze hem verteld had, dat zij zich door enkele leden van de sangha gepest voelde. De studente wil dat Tydeman deze twee punten openbaar maakte, niet alleen aan de kring van vertrouwelingen, maar ook daarbuiten.

Tydeman erkent dat hij deze relatie niet aan had moeten gaan. ‘Ik meende oprecht dat het liefde was, maar zie nu in dat ik als leraar een grens heb overschreden. Ik erken ook dat ik het conflict met haar met de sangha heb onderschat.’

Uit de bocht vliegen

Mark Schalken trad als enig bestuurslid van ZCA op 1 januari 2015 af en besloot ook om de sangha te verlaten. Hij nam het besluit naar aanleiding van de houding van het ZCA-bestuur en leraar Niko Tydeman. Schalken vond dat Tydeman na het gebeurde niet eigenhandig kan bepalen dat hij doorgaat met zijn activiteiten als leraar en dat het bestuur meer zou moeten hebben betekend in deze kwestie.

Schalken: ‘Voor mij als bestuurslid was het crisis sinds juni vorig jaar, toen Niko me inlichtte over de geheime relatie die hij met een student had gehad. Ik was zeer opgelucht toen we als leraren en bestuursleden in het najaar tot een consensus kwamen: openheid werd onvermijdelijk. Maar ik voelde me bekneld en gedesillusioneerd door de wijze waarop Niko en het bestuur daarna geopereerd hebben.

Een geestelijk leider die ethisch uit de bocht vliegt, kan mijns ziens niet eigenhandig bepalen dat hij als vanouds doorgaat. Ik had gewild dat we hierin als bestuur meer hadden betekend. Maar daartoe hadden we het onderling eens moeten zijn: dat het om meer gaat dan een privé-tragedie; dat besturen meer omvat dan het faciliteren van de geestelijk leider.

Na de bekendmaking van Niko was er in de zendo ruimte voor reacties – emotioneel, kritisch of steunend – maar geen ruimte voor een dialoog. Niko wilde of kon dat niet aan. En zo zaten we als sanghaleden ieder met ons individuele lijden. In deze leegte voelden diverse mensen zich gedwongen om te vertrekken.

Persoonlijk loop ik dus vast omdat er geen gezamenlijk proces als sangha is. Daarnaast is mijn ideale sangha een speeltuin voor de vrije geest. Ik fantaseer over een themanummer van de Zensor (het blad van het centrum jh) over de kwestie.’