foodwatch – Gehaltes anorganisch arsenicum in babyvoeding boven wettelijke norm

In onderzoek in opdracht van foodwatch naar het arsenicumgehalte in Nederlandse rijstproducten voor baby’s, heeft het Institute for Global Food Security, Queen’s University Belfast in zes van de 24 producten een hoger gehalte anorganisch arsenicum gevonden dan wettelijk is toegestaan. Drie van deze producten voldoen ook niet aan de wet als rekening wordt gehouden met de maximale onnauwkeurigheidmarge van 5,7% van uitgevoerde testen.

De hoge gehaltes zijn gevonden in een steekproef van rijstwafels en rijstebloem. Anorganisch arsenicum kan ernstige gezondheidsschade veroorzaken, zoals kanker, ontwikkelingsstoornissen en hart- en vaatziekten. Veel rijstproducten zijn ermee besmet. Het Voedingscentrum adviseert vanwege de giftigheid al om niet dagelijks rijstproducten aan baby’s te geven. Dit voedingsadvies is amper bekend en een producent als Bambix suggereert juist dat je “je kindje in de ochtend en in de avond” haar rijstproducten kan geven. De NVWA zegt desgevraagd niet op te kunnen treden tegen de gevonden overschrijdingen van de wettelijke norm omdat een onnauwkeurigheidsmarge bij metingen wordt aangehouden van 20%. De NVWA handhaaft pas bij een waarde van 120% van de wettelijke norm.

foodwatch: ‘Bedrijven spannen zich duidelijk onvoldoende in om kankerverwekkende stoffen uit babyvoedsel te houden en geven ouders bovendien onverantwoord voedingsadvies dat geen rekening houdt met blootstelling aan arsenicum. Weer lijkt de NVWA niet in staat om adequaat te handhaven. Dat is kwalijk: als gevolg worden baby’s en peuters onvoldoende beschermd en blootgesteld aan te hoge gehaltes van een gevaarlijke stof.’

Anorganisch arsenicum (arseen) is een giftige stof die van nature kan voorkomen in rijst en kan leiden tot onder andere kanker, ontwikkelingsstoornissen en hart- en vaatziekten. Eerder dit jaar toonde professor Andrew Meharg van de Queen’s University Belfast aan dat een groot deel van de babyvoeding in de Britse supermarkten te veel anorganisch arsenicum bevat. Op verzoek van foodwatch heeft professor Meharg de gehaltes anorganisch arsenicum onderzocht van een steekproef van rijstproducten uit de Nederlandse winkels die specifiek zijn gericht op baby’s en peuters.

In het onderzoek voor foodwatch heeft professor Meharg van 24 Nederlandse verpakkingen rijstebloem en rijstwafeltjes voor baby’s van negen verschillende producten onderzocht op de hoeveelheid anorganisch arsenicum. De resultaten vertonen grote verschillen in de gehaltes anorganisch arsenicum in rijstwafeltjes en rijstebloem voor baby’s en peuters. De gemeten gehaltes van de steekproef liggen tussen de 0,028 en 0,117 mg/kg. De wettelijke limiet aan de hoeveelheid anorganisch arsenicum dat in de ingrediënten voor babyvoeding mag zitten ligt op 0,1 mg/kg.

In zes van de 24 producten uit de steekproef is een hoger gehalte anorganisch arsenicum gevonden dan wettelijk is toegestaan. In de testen zit een onnauwkeurigheid van maximaal 5,7%. Ook als deze maximale onnauwkeurigheid zekerheidshalve van de testresultaten wordt afgetrokken, wordt bij drie producten de wettelijk toegestane hoeveelheid anorganisch arsenicum overschreden. Het gaat om één van de geteste Mijn eerste papje rijstebloem producten van Bambix, één van de rijstepapjes van Biobim en één van de geteste biologische minirijstwafels van Albert Heijn. Uiteraard betreft het hier een momentopname, waaruit niet geconcludeerd kan worden dat de producten van deze merken in het algemeen hoge gehaltes anorganisch arsenicum hebben. De testresultaten wijzen juist uit dat ook de merken bij wie de hoogste gehaltes zijn aangetroffen, bij andere producten die deel uitmaakten van de steekproef veel lagere gehaltes anorganisch arsenicum realiseerden.

Recent publiceerde het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een rapport waaruit blijkt dat de blootstelling van anorganisch arsenicum bij mensen die volgens de schijf van vijf eten een potentieel probleem is, en waarin zij waarschuwt dat negatieve gezondheidseffecten van arseen in onze voeding niet kunnen worden uitgesloten. ‘Het is daarom belangrijk om de concentraties van contaminanten in voedsel zo laag mogelijk te houden’ aldus het RIVM.

foodwatch vindt dan ook dat bedrijven die babyvoeding op de markt brengen veel beter hun best moeten doen om de vervuiling van hun producten met het anorganisch arsenicum te verminderen. Want hoewel arsenicum van nature aanwezig kan zijn in rijst, bewijzen de testresultaten van deze steekproef dat het goed mogelijk is om babyvoeding te produceren dat kinderen veel minder blootstelt aan deze zeer onwenselijke vervuiling.

Professor Meharg maakt zich zorgen: “Wettelijke limieten aan het kankerverwekkende anorganische arseen zijn door de EU vastgesteld om baby’s, de meest kwetsbaren in onze samenleving, te beschermen. Ik vind het opmerkelijk en zeer onverantwoordelijk dat fabrikanten van babyvoeding deze voorschriften negeren”.

Arsenicum in bodem en grondwater

Arsenicum komt voor in de bodem en in het grondwater en komt op deze manier in ons voedsel en drinkwater terecht. Met name rijst, dat wordt geteeld in velden die onder water staan, neemt relatief veel arsenicum op. Arsenicum komt in de natuur voor in een aantal organische en anorganische vormen. Anorganisch arsenicum is het giftigst en kan leiden tot onder andere kanker, ontwikkelingsstoornissen en hart- en vaatziekten. Hoewel er bij veel schadelijke stoffen veilige niveaus zijn vast te stellen waar je aan blootgesteld kan worden, heeft de Europese Voedselveiligheidsautoriteit (EFSA) vastgesteld dat het consumeren van arsenicum ook bij een lage dosis al tot gezondheidseffecten kan leiden en er geen veilige dosis voor blootstelling is.

Uit blootstellingsonderzoek naar arsenicum van EFSA uit 2014 bleek dat mensen die veel rijst consumeren en kinderen onder de drie jaar een relatief groot risico lopen om te veel anorganisch arsenicum binnen te krijgen. Hun aanbeveling is dan ook dat de blootstelling aan arsenicum door ons voedsel moet worden verminderd. Dat heeft ertoe geleid dat er sinds januari 2016 Europese wettelijke normen zijn gesteld aan de hoeveelheid anorganisch arsenicum in rijst en rijstwafels. Omdat kleine kinderen extra kwetsbaar zijn, is de limiet voor rijst die gebruikt wordt voor voeding voor baby’s en peuters lager dan de limiet voor ‘gewone’ rijst, namelijk 0,1 mg/kg.

De NVWA heeft aan foodwatch bevestigd dat de wettelijke limiet aan het gehalte anorganisch arsenicum in babyvoeding 0,1 mg/kg is. De inspectie voor voedselveiligheid hanteert op dit moment echter een meetonzekerheid van 20%, waardoor ze pas ingrijpt wanneer er meer dan 0,12 mg/kg anorganisch arsenicum in babyvoeding wordt aangetroffen. Dit betekent dat de NVWA bij de testresultaten van het in opdracht van foodwatch uitgevoerde onderzoek niet zou optreden en de drie hierboven genoemde producten met de te hoge gehaltes gewoon in de winkels zouden blijven liggen. De methode die professor Meharg heeft gebruikt bij zijn analyse van het anorganisch arsenicumgehalte in de Nederlandse producten is veel preciezer en heeft slechts een meetonzekerheid van 5,7%. Deze meetonzekerheid betekent dat het daadwerkelijke gehalte anorganisch arsenicum maximaal 5,7% hoger of lager zal zijn dan het testresultaat. Ook als deze 5,7% van de testresultaten wordt afgetrokken, overschrijden nog steeds drie van de 24 producten uit de steekproef de wettelijke norm. Als de 5,7% meetonzekerheid bij de testresultaten wordt opgeteld, zouden acht van de geteste producten meer anorganisch arsenicum dan de wettelijke norm bevatten.

Ouders onvoldoende geïnformeerd

Het Voedingscentrum wijst erop dat zilvervliesrijst en rijstwafels passen in een gezond, gevarieerd eetpatroon, maar adviseert “om niet elke dag rijst of rijstproducten te geven aan kinderen. Dat komt omdat er relatief veel arseen in kan zitten en dat kan mogelijk schadelijk zijn voor de gezondheid als je er langdurig te veel van binnenkrijgt.” Dit advies wordt door bijvoorbeeld consultatiebureaus echter niet standaard aan ouders gegeven, veel ouders zullen daar dan ook niet van op de hoogte zijn. Op de onderzochte verpakkingen van de rijstebloem en rijstwafeltjes voor baby’s en peuters is de waarschuwing om rijstproducten met mate aan baby’s en peuters te geven, ook niet opgenomen. Sterker nog, met marketingleuzen op de verpakking als “Bambix rijstebloem kan je je kindje in de ochtend en in de avond geven” worden ouders op het verkeerde been gezet.

Toelichting onderzoeksmethoden

Professor Meharg is een leidend wetenschapper op dit gebied. Hij onderzoekt het gehalte anorganisch arsenicum door middel van een Inductively Coupled Plasma- Mass Spectrometer. Professor Meharg heeft deze specifieke methode voor het meten van anorganisch arseen in rijst ontwikkeld en voert routinematig analyses uit in opdracht van de Britse tegenhanger van de NVWA, de Food Standards Agency. Het laboratorium behoort tot de toonaangevende laboratoria ter wereld in deze analyse en voert deze meer routinematig uit dan waar dan ook. Prof. Meharg en zijn collega’s hebben hun bevindingen uitgebreid gepubliceerd in academische tijdschriften met een hoge impact.