Waarom ervaart de ene mens eenzelfde situatie als pijnlijker of heftiger dan een ander? Het is een intrigerende vraag die wij als boeddhisten neigen te beantwoorden met het concept karma. In Vipassana leerde ik dit: iets roept een basisgevoel van aantrekking, afstoting of neutraliteit op. Wij gooien er direct onze interpretatie overheen, een gedachte met een bijbehorende emotie.

Ooit in het verleden heb je gereageerd op een manier die je emotie van nu bepaalt. Dit alles is dus nog vipakka, de gevolgen van scheppend karma. De kunst is, leert Vipassana, om niet direct te reageren. Daar ligt onze vrijheid. We kunnen ervoor kiezen om de impuls van de emotie te doorstaan en een heilzame reactie te geven. Het is een prachtige herkenbare analyse die mij tegelijk nog veel te theoretisch is, nog veel te rationeel.

In september kwam er een nieuw boek uit van Ingeborg Bosch, dat ik onmiddellijk gekocht heb. Zij heeft de Past Reality Integration (PRI) uitgevonden, een methode om de heftigheid van je reacties op wat je overkomt te begrijpen en te neutraliseren. Het is een effectief middel, die PRI. Ik ben er nu zo’n jaar mee bezig en realiseer mij steeds vaker welk mechanisme er onder mijn eerste heftige emoties en impulsen zit. Het lastigst is het, om niet meer te geloven in mijn overtuigingen. “Dat die ander niet zo stom moet doen, dat vindt toch iedereen” is zo’n overtuiging. Of: “Als ik mijn best maar blijf doen, komt het echt nog wel goed”. En deze herken ik ook als ik me onplezierig voel en dan te lang op facebook blijf hangen: “Er is niks aan de hand als ik maar bezig blijf mezelf af te leiden”. Ik geloof erin als ik erin zit, ik denk dat het de waarheid is, en dus leef ik eruit.

De vraag of ik wel zeker weet dat het is zoals ik denk dat het is – of ik überhaupt wel zo zeker kan zijn van mijn vanzelfsprekende interpretaties: die vraag helpt me om te beseffen dat ik het helemaal niet weet. Integendeel ik zit vast in een overtuiging, ik zit zelfs heel vaak vast in overtuigingen.

PRI laat zien dat je heftig reageert als iets je herinnert aan oude verdrongen pijn uit je kindertijd. Je hebt een weerstand ontwikkeld tegen een waarheid die je toen als kind niet aankon. Je volwassen geest reageert nog steeds alsof die kinderwaarheid de waarheid van vandaag is. Je ziet het als je het door hebt. Inmiddels heb ik wat alarmbellen ontwikkeld die me helpen om mijn overtuigingen te doorgronden. Zo liep ik op een dag rond met het gevoel dat het me allemaal te veel is wat ik op mijn bordje heb – en blijf ik maar rondrennen om het allemaal af te krijgen. Tot ik besef dat ik me laat opjagen uit valse hoop. Het is een oude valse hoop dat ik gezien zal worden en gewaardeerd als ik maar mijn best blijf doen. Deze valse hoop overdekt een oude pijn van toen ik als kind aan de kant werd gezet, uit het middelpunt van mijn eigen leven werd gescheurd door een drama in de familie. Het is een flits van erge pijn waarvan het voelen zo opluchtend werkt, dat ik de drive om rond te rennen kwijt ben. Ik kon het reëler zien: “Het is veel wat ik op mijn bordje heb, nou, dan doe ik de rest morgen wel”.

PRI biedt praktische instrumenten om alle sterke emoties te doorgronden, te onderscheiden en aan te pakken. Ingeborg Bosch heeft er al verschillende boeken over geschreven en ze raakt langzamerhand internationaal erkend. “Onze Liefde” heet haar nieuwste boek: “Hoe elkaar (terug) te vinden en niet (meer) kwijt te raken”. Nu zet ze liefdesrelaties centraal en de soms destructieve mechanismen van emotionele reacties op elkaar. Mooiere aanpak van emoties op basis van “niet weten, erkennen wat is en je actie hieruit laten voortkomen” ken ik niet. Zie: www.prionline.nl

Dit artikel verscheen eerder in de nieuwsbrief van Zen Peacemakers Lage Landen.

Diana Vernooij