Hokjes, hekjes en haakjes

 

Beste Hans,
Sommige mensen noemen niet-weten onwetendheid, anderen noemen het een hoger weten. Wat is niet-weten voor jou?

 

Beste X,
Voor mij is niet weten geen onwetendheid en geen hoger weten.
Het is geen dwaasheid en geen wijsheid.
Het is het onvermogen dwaasheid te onderscheiden van wijsheid – of wat dan ook van wat dan ook.
Niet weten is steno voor: niet weten te onderscheiden.

Natuurlijk, ik kan wel onderscheid maken en dat doe ik ook, of moet ik zeggen, dat overkomt me ook – onophoudelijk.
Neem alleen al deze zinnen.
Maar ik kan geen enkel onderscheid hard maken.
Subject-object, binnen-buiten, lichaam-geest, lust-liefde, jij-ik, bezit-diefstal, per ongeluk-expres, feit-theorie, lijden-geluk, hoog-laag, leugen-waarheid, goed-kwaad, autochtoon-allochtoon, vriend-vijand, liefde-haat, gezond-ziek, valide-invalide,  werelds-spiritueel, leerling-meester, normaal-gek, hoofd-hart, illusie-werkelijkheid, stoel-kruk, essentie-bijzaak, bewustzijn-gedachte, vroeger-nu-later, alles loopt in elkaar over.
Hoe dieper ik op een verschil inga, hoe meer het me ontglipt.
Hoe langer ik kijk, hoe minder ik zie.
Woordenboeken en encyclopedieën helpen niks: woorden verwijzen naar woorden, lemma’s naar lemma’s, meer dan ik ooit kan bevatten, meer dan ik ooit kan onthouden.
Bij nader inzien houden mijn onderscheidingen geen stand.
Ze zijn niet van schokbeton maar van chocola – ze smelten op mijn tong.
Ze zijn van kalksteen – ze verbrokkelen onder mijn voeten.
Ze zijn van drijfzand – ik zak er steeds dieper in weg.
Begrippen blijken zeepbellen, theorieën kaartenhuizen, visies oogkleppen, geboden schoten in het duister, leefregels slagen in de lucht.
Sommigen noemen dit non-dualiteit maar mij is dat te metafysisch.
Te triomfantelijk.
Te diep.
Ik heb geen duikbrevet gehaald; ik ben door het ijs gezakt.
Boven mij geen luchtruim, onder mij geen bodem, ik zweef maar wat, als zeewier, een vloeibaar onderzeedier.
Niet weten is voor mij een acuut, nee een chronisch, nee een chronisch-acuut besef van de grondeloosheid van ieder onderscheid – inclusief dat tussen gegrond en grondeloos.

 

 

Onderscheidingen verdwijnen niet in een radicaal niet weten, zoals mensen weleens menen; bij mij in ieder geval niet.
Ze worden erdoor gerelativeerd.
Ze komen tussen haakjes te staan.
Tussen aanhalingstekens.
Tussen vraagtekens.
Steeds als zich een gedachte voordoet, een weten, een verschil, een oordeel, een standpunt, een stellingname, een dilemma, een paradox, haal ik spontaan mijn mondhoeken op.

Atman of anatman? Batman.
Soto of rinzai? Banzai.
Dana of franchise? Geef de sint maar een naam.
Samsara of nirwana? Efteling.
Hinayana of mahayana? Benenwagen.
Theravada of advayavada? Nevada.
Traditioneel of seculier? Boekanier.
Beeldentuin of beeldenstorm? Allemaal sokkels.
Weten of niet-weten? Voor u wil ik niet heten.
Oorzakelijkheid of afhankelijk ontstaan? Kreten.
Intervisie of supervisie? Televisie.
Ego of zelf? Tja.
Oefenen of overgeven? Voorsteven.
Vrije wil of onvrije wil? Kikker in je bil.
Spreken of zwijgen? Sprijgen.
Hemd of pij? Sprei.
Eén, veel of twee? Ik tel niet meer mee.
Vorm of leegte? Mijn band is lek (riep de oude gek, en kreeg de groeten).
Immanent of transcendent? God, daar vraag je me wat.
Dualiteit of non-dualiteit? Ik zie het verschil niet.
Doen of laten? Laten we dat maar doen.
Iemand hier of niemand hier? Mij niet gezien.
Ín de wereld of ván de wereld? Van de wéreld.
Heilig of aards? Amen.
Pasta of ramen*? Basta!
Niet omdat ik beter weet maar omdat ik niet meer weet.
Ik ben niet onverschillig, heus; alleen wat on-verschillig.

Van zichzelf is niet weten wijs noch dwaas.
Daarom noem ik het maar dwijs.
Iemand die het heilige geloof in al zijn hokjes, hekjes en haakjes is kwijtgeraakt, heet dan een dwijsneus of een dwijze.
De dwijze is niet langer in de ban van onjuiste opvattingen, zoals de dwaas, maar ook niet meer in de ban van juiste opvattingen, zoals de wijze of de aspirant.
De dwijze is niet meer in de ban van welke opvatting ook, inclusief deze.
Voor hem geen essentialisme, geen nihilisme en geen middenweg.
Hij heeft de leegte gezien, maar ook de leegte van de leegte.
Hij heeft de illusie doorzien, maar ook de illusie van de illusie.
Hij heeft de boeddha gedood, maar ook de boeddhadoder.
Hij heeft de geest gekregen én gegeven.
Hij heeft zijn vaardige middelen ingeruild voor een open doel.
Zijn schepen verbrand van kiel tot want, zijn vlot gestrand op de kantloze kant, zijn zee met zand uit zee gedempt – ziedaar de zeeman in zijn hemd.

Niet alleen is de dwijze het weten voorbij maar ook het niet weten.
Vandaar dat hij zich ook niet het grote onbekende waant of de eeuwige stilte of het wonderbaarlijke of het numineuze of het mysterie; noch weet hij zich de getuige daarvan of een non-entiteit die alleen maar is en luistert naar de naam niemand; noch weet hij zich kwetsbaar of onkwetsbaar, almachtig of almachteloos, alomvattend of alomledig, transcendent of ongeboren, gezegend of verloren.

Want de dwijze is het heilige geloof in al zijn hokjes, hekjes en haakjes kwijtgeraakt.
Ook die van de ‘wijze’ en de ‘dwaas’.
Laat staan dat van de ‘dwijze’.

 

* ramen: Japanse noedelsoep; metafoor voor de geest van de dwijze