Wat is zen? Zen is een vrij woord. Vrij als de Poortloze Poort. Woordenlijst om een lang verhaal kort te maken.

 

Alle woorden tussen aanhalingstekens

Voor zen hoef je volgens meester Wumen niet intelligent te zijn. Het komt erop aan dag en nacht te twijfelen aan alles wat je meent te weten. Twijfel is de weg. Eer je bent uitgetwijfeld is alles wat je wist weg. Zen als lege leer.

Niet-weten is wel radicaal maar niet moeilijk. Wie kan de lege leer nou niet begrijpen, vraag ik je. Aan de andere kant: wie kan de lege leer nou wel begrijpen.

Grote twijfel, grote verlichting, zeggen ze in rinzai. Die grote twijfel mag ook groot voorbehoud of groot ongeloof of groot wantrouwen heten, of wat je maar wilt – als je er maar niet op bezuinigt. Hoe ver moet je gaan? Verder, verder, almaar verder, zelfs het verdergaan voorbij.

De wijsheid zonder wijsheid is voorbij alle wijsheid. Daar is geen samsara en geen nirwana, geen bodhisattva en geen boeddha, geen ego en geen zelf. Er is geen fout en geen goed, geen dwaasheid en geen wijsheid, geen leugen en geen waarheid. Er is geen vorm en geen leegte, geen afgescheidenheid en geen eenheid, geen weten en geen niet-weten.

Mag dat verlichting heten? Dat moet je zelf maar weten. Iedere naam is misleidend en niets zeggen is ‘de verkeerde zen van het zwijgend stralen.’

Hoe je het ook noemt, wat je er ook over zegt, in een radicaal niet-we­ten staan al je woorden voorgoed tussen aanhalingstekens.

Ook deze.

A is agnose

afhankelijk ontstaan, afhankelijk bestaan, interzijn
boeddhistische doctrine dat niets in en uit zichzelf begrepen kan worden

Schrik niet van het woord doctrine. Boeddha deed niet aan metafysica. Afhankelijk bestaan betekent alleen maar dat de schijnbaar zelfstandige dingen en wezens in werkelijkheid één grote kluwen vormen. De knopen des levens zijn niet te ontwarren. Wie daar niet mee leert le­ven, zal lijden.

advaita
Sanskriet (a-, niet + dvaita, twee): niet-twee; geen onderscheid weten te maken

agnose
(a-gnose) mooi woord voor niet-weten

agnost
weetniet

Agnosereeks
serie boeken van Hans van Dam over niet-weten

agnostiek
niet-weten opgevat als zelfstandig spiritueel paradigma

antimeester, antileraar
leraar die niets leert en bij wijze van meesterschap zijn meesterschap ondermijnt

arme van geest
agnost, weetniet

Zalig zijn de armen van geest, zei Jezus, beweert Matteüs (5-7). Om het rijk der hemelen binnen te gaan moeten wij weer als kinderen worden, zei Jezus, beweert Marcus (18:2). Hoor je het ook eens van een ander.

boeddha
wijze zonder wijsheid, agnost

de dans ontsprongen
beeldspraak voor een beweeglijk denken dat niet lang in dilemma’s blijft hangen

denk-beeld
gestold denkbeeld (mensbeeld, zelfbeeld, godsbeeld, wereldbeeld, ideaalbeeld…)

Een denk-beeld is een onwrikbaar uitgangspunt in het denken van de hokjesgeest. Er is een beeldenstorm voor nodig om het van zijn sokkel te blazen.

dummy
1. iemand die nog niet weet, 2. iemand die niet meer weet

dwaalgesprek
dialoog in de geest van niet-weten

dwaalgids
iemand die voorgaat door niet voor te gaan

dwaaltekst
koan over willekeurig welk onderwerp

dwaalweg
grote twijfel als weg naar niet-weten

In niet-weten is de twijfel weg en de weg verlaten.

dwijs
dwaas noch wijs

grote twijfel
radicale scepsis, groot ongeloof, groot wantrouwen, groot voorbehoud.

hokjesgeest
zwart-witdenker

koan
dwaaltekst over een boeddhistisch onderwerp

leeg
zonder eigenheid, substantie of wezenlijkheid

Gezegd van wezens, dingen en leringen. Volgens de boeddhistische filosoof Nagarjuna is niets wat het lijkt. Alles is leeg, niet alleen het relatieve, maar ook het absolute. Zie ook afhankelijk bestaan.

de lege leer, het lege boek
metaforen voor niet-weten

lege leraar
leraar zonder leer, leraar van de lege leer, afleraar

niet-weten
dat je het niet meer weet, maar dan ook helemaal niet meer – en daarvoor uitkomt

nirwana
geestelijke ontspanning in niet-weten

non-dualiteit
niet-twee (en niet-een); agnose

postpostmodernisme
het einde van alle grote ideeën en idealen, inclusief het postmodernisme; niet-weten

pleingeest
tegenovergestelde van een hokjesgeest

rijk der hemelen
beeldspraak voor agnose

samsara
zeker weten, heilig in je ideeën en idealen geloven, je gedachten over de werkelijkheid aanzien voor de werkelijkheid

satori
agnose

sunyata
(Sanskriet) leegte; het leeg zijn van de dingen, de wezens, de woorden en de leer

sunyata-sunyata
het leeg zijn van de leegte

De boeddhistische doctrine van de leegte is overal op van toepassing, dus ook op de boeddhistische doctrine van de leegte. Sunyata-sunyata is tegelijk het toppunt en het einde van deze doctrine, van zen en van de dharma. Het is de dood van de Boeddha en de dood van de boeddhadoder.

tekSst
tekst die stil maakt; dwaaltekst, koan

tja
tussenwerpsel om duidelijk te maken dat je het niet weet; synoniemen: eh, ach, och, mwah, poe, oei, hm

In plaats van een tussenwerpsel kun je ook je schouders ophalen, glimlachen, knipogen.

tja-tja-tja
de dans van niet-weten – verwijzing naar de lichtvoetigheid van het dwijze denken

vedanta
Sanskriet voor het einde (anta) van de wijsheid (veda)

vergankelijkheid
veranderlijkheid, tijdelijkheid, sterfelijkheid, ijdelheid, vanitas

Volgens het boeddhisme is vergankelijkheid een van de drie kenmerken van het bestaan die we onder ogen moeten zien en waarmee we moeten leren omgaan. Niets is bestendig, alles ontstaat, groeit, bloeit, verdort, bederft, vervalt, vergaat. Nergens kun je op rekenen, je weet maar nooit.

Vergankelijkheid, onderlinge afhankelijkheid en leegte maken het leven ongrijpbaar en onbegrijpelijk. Daarmee in het reine komen is het doel van het boeddhistische pad.

verlichting
niet-weten, ook niet van verlichting of niet-weten

vrijgeest
weetnietgeest

weetniet
iemand wiens woorden en gedachten voorgoed tussen aanhalingstekens staan; agnost

weetnietfeest
1. mateloze agnose; 2. gelaten uitgelatenheid waarmee mateloze agnose gepaard gaat

weetnietgeest
agnost

weetnietkunde
agnostiek

weetnietzen
zen zonder zen, de leer zonder leer, weten zonder weten, doen zonder doen, zijn zonder doel

wegdenken, ontdenken
uit het denken schrappen, stukdenken, dooddenken, deconstrueren

de weg terug, de terugweg
de weg uit het weten, de weg van de twijfel, de weg naar niet-weten

de wijsheid zonder wijsheid, de wijsheid voorbij alle wijsheid
zen, vedanta, niet-weten

zelfdenkend
gezegd van iemand die niets op gezag aanneemt

zen
niet-weten

zengeest, weetnietgeest
agnostische variatie op het gevleugelde woord ‘zengeest, beginnersgeest’ van Shunryu Suzuki

de zenweg
grote twijfel

Zen is een vrij woord

Is zen inderdaad hetzelfde als niet-weten? Natuurlijk niet. Zen is een vrij woord. Alle woorden zijn vrij, al probeert menigeen de betekenisgeving te monopoliseren.

Voor de een is zen grote twijfel, voor de ander groot mededogen. Voor de een is het liefdevolle vriendelijkheid, voor de ander jezelf zijn. Voor de een is het engagement, voor de ander quiëtisme. Voor de een is het innerlijke vrede, voor de ander vrede op aarde. Voor de een is het spirituele groei, voor de ander acceptatie van wat is.

Sommigen verstaan onder zen soberheid, anderen eenvoud, leegte, overgave, egoloosheid, vrijheid, meditatie, het achtvoudige pad, de drie juwelen, zwijgzaamheid, aandachtigheid, mystieke eenwording, niet-zelf of, in toenemende mate, chill, cool, relaxed weet je wel.

Wat mij betreft heeft iedereen gelijk, of niemand.

Dat noem ik zen, of niet-weten.

 

De Poortloze Poort in het Boeddhistisch Dagblad: alle links

 

De Poortloze Poort inkijken/kopen