Frank Uyttebroeck – De ommekeer in het leven van een ‘professionele klootzak’

Vroeger was hij een ‘professionele klootzak’, zoals hij zelf zegt, verslaafd aan ‘egoïne’. Tegenwoordig leidt Frank Uyttebroeck zijn eigen boeddhistische sangha Tegen de stroom in en begeleidt hij mensen die door pijnlijke transities gaan. Ook werkt hij als professioneel palliatief verzorger met mensen in hun laatste levensfase.

In Inner Revolution het door de Nederlandse zenboeddhist en filmmaker Julia Strijland (1966) gemaakte portret van Uyttebroeck, dat aanstaande zondag door de boeddhistische televisie wordt uitgezonden,  wordt het verhaal van Frank  en dat van de mensen die hij begeleidt gevolgd. We ervaren hoe het boeddhisme bijdraagt aan het doorbreken van onze verslavingen en gewoontepatronen.

Strijland maakte al eerder films waarin de link werd gelegd tussen het boeddhisme en het eigentijdse leven. Zo zond de boeddhistische omroep vorig jaar haar indrukwekkende en prachtig verfilmde, maar ook rauw op de huid klevende drieluik Modern Monks uit. De film  toont de zin en onzin van zen en het leven. Het onthullende portret laat zien dat er geen blauwdruk is voor het monnikschap anno 2014.

Het huidige leven van Frank Uyttebroeck kan op het eerste gezicht niet méér verschillen met het leven dat hij twintig jaar geleden leidde. Tot ongeveer zijn dertigste werkte hij als componist en speelde hij onder andere als basgitarist in de populaire Belgische band De Kreuners. Nu is hij, zoals hij het zelf noemt, een no-nonsense zorgverlener, die mensen begeleidt bij hun veranderingsprocessen. Bescheiden en onzichtbaar werk.

Toch is Frank zelf nog steeds niet bepaald onzichtbaar. In de voetsporen van punkboeddhist Noah Levine, leidt hij de sangha Tegen de stroom in, de Hollandse tak van Noah Levine’s Against the Stream. Ook Noah overwon zijn verslavingen met behulp van boeddhistische inzichten. En tegenwoordig geeft hij zijn methode en visie door aan anderen, die op hun beurt als boeddhistisch leraar gaan werken. Frank volgt daarvoor de training van Noah in Los Angeles, probeert zijn leven vorm te geven volgens de principes van de dharma en ook ondersteunt hij anderen op hun pad.

Overmand door emoties

In de film Inner Revolution  zien we Uyttebroeck in gesprek met Barbara Hagebeek. Zij werkt al acht jaar in de verslavingszorg en probeert met Frank haar vaste gewoonte- en denkpatronen te doorbreken. Haar liefde voor punkmuziek brengt haar in contact met Tegen de stroom in en de meditaties van Frank helpen haar bij haar innerlijke revolutie.

Stijn Berends is transgender en, zo goed en kwaad als het gaat, bezig met zijn transitie van vrouw naar man. Hij wil graag rust vinden in meditatie, maar de eerste keer dat hij met Frank samen stilzit, breekt er iets; hij kan niet goed ademhalen en wordt overmand door emoties. Eline van de Kam worstelt na een zware alcoholverslaving met een ander probleem. Zij krijgt een te grote affectie voor Frank, waardoor hij de coaching staakt. Daarna stort zij zich bijna obsessief in een yoga-opleiding, gelukkig minder destructief dan alcohol.

Vergankelijkheid is een gegeven, maar de manier waarop we daarmee omgaan bepaalt de mate van ons lijden. Frank, Noah, Barbara, Stijn en Eline laten zien dat een innerlijke revolutie nodig is om met compassie, gelijkmoedigheid en liefdevolle vriendelijkheid de soms pijnlijke realiteit onder ogen te zien.

Waarom koos Julia voor Frank Uyttebroeck voor het maken van haar film?
‘Ik ben zelf zenboeddhist en wilde inzicht geven in dat er in het boeddhisme meer is dan op je kussen zitten. Mensen die daadwerkelijk de vertaalslag maken tussen het boeddhisme  en het handelen in het alledaagse leven. Ik leerde Frank kennen in de participatieraad van de BOS en we kwamen over dit thema in gesprek. Boeddhisme, meditatie en dan? Het leven van Frank zelf is een mooi verhaal dat illustreert wat het boeddhisme met je doet en hoe je een omslag kan maken en een link kunt leggen tussen boeddhisme en het moderne leven.

Het thema in de film is verslaving van drie personen en de rol die Frank daarbij speelt als hulpverlener, begeleider. En de eigen verslaving aan egoïne die bij Frank nog steeds wel min of meer aanwezig is in zijn drang naar perfectie. In de film is ook de terughoudendheid te zien die hij als boeddhist betracht. Hij is wars van het openlijk opdringen van het boeddhistisch gedachtengoed. De onderwerpen in de film zijn zwaar en ingewikkeld. Het vastleggen ervan, het in beeld brengen, er is minder uitgekomen dan ik gehoopt had. Ik had het proces meer de diepte in willen volgen. Stijn haakte af, wilde niet mediteren. Het coachen van Eline werd verbroken. In de film lijkt het net alsof Frank de deelnemers intensief en lang volgt, maar door de ontwikkelingen heeft dat in de praktijk  anders uitgepakt.

Om zijn betrokkenheid bij de palliatieve zorg, de mensen, weer te geven, had ik hem daarin ook willen filmen. Maar het lukte niet om bij stervende mensen thuis opnamen te maken, terwijl er wel twaalf tot dertien in de draaiperiode zijn gestorven. Meestal had de familie daar bezwaar tegen of waren de omstandigheden er niet naar. Nu zie je Frank een gestorven iemand afleggen. Hij gelooft niet in wedergeboorte, dat gebaar betekent een afronding van de periode die hij met die mens doorbracht. Dat hij daarna weer gewoon over straat kan lopen. Die zorg betekent veel voor Frank, het waardevolle van het leven.

Professionele klootzak

Ik volgde Frank toen hij nog leraar in opleiding  was, dat is hij nog steeds. In oktober studeert hij af. Hij noemt zich een professionele klootzak, maar dat viel reuze mee. Ik sprak met zijn zus en oud-collega’s maar die bevestigden dat beeld niet. Ik denk dat Frank zich meer een klootzak voelde als hij op dat podium stond. Door anderen, de muziekwereld, het publiek, werd hij als een geslaagd man gezien, die iets geweldigs doet, maar in feite voelde hij zich doodongelukkig. Hij zat in zijn rol als geslaagd muzikant.

Het is niet aan mij om te beoordelen of Frank als boeddhist nu meer zichzelf kan zijn. Hij is nog steeds zoekende, maar ook gelukkiger dan vroeger. En die egoïne? Dat ego zit nog wel in de film, volgens hem een geconstrueerd iets. Dat is ook zijn grootste kwetsbaarheid, hij vindt het fijn om gewaardeerd te worden. Als hij die waardering krijgt doet hem dat goed, hij wil het zo goed en mooi mogelijk doen. Frank vindt dat lastig, hij denkt dat de Boeddha dat ook had: Mara ik zie je. Het zijn valkuilen voor hem.

Frank streeft er naar alert te zijn en zoveel mogelijk eerlijk te reageren. In de film zie je hem twee keer als leraar fungeren en houdt hij voor een groep een dhammatalk. Ik heb niet de vinger gelegd op  het geven van overdracht, wat dat bewerkstelligd,  maar laat wel zien dat hij de mensen een handvat geeft in zijn meditatie om verder te kunnen. In 2013 filmde ik hem in de States met zijn leraar Noah Levine. Frank wordt zelfstandig leraar, maar de band met Noah blijft.

Komt in de film ook misbruik van macht voor, door de leraar. Frank heeft daar een uitgesproken mening over. Nooit en nergens, zolang die leraar/leerling relatie er is.
‘Dat thema komt niet nadrukkelijk aan de orde in de film. In de beelden die ik bij Noah maakte gaat het wel over seksualiteit, dat heeft ook met macht te maken. In de film zie je die toenadering bij Eline, die ging de dhamma verwarren –vereenzelvigen- met de persoon van Frank.

De film is een portret geworden over Frank. De verhalen uit het verleden, de scherpe kantjes zijn er nu af. De nadruk ligt op de ontwikkeling die Frank heeft doorgemaakt. Zelf noemt hij zich een vehikel om een boodschap over te brengen. In feite zegt hij: ieder mens is verslaafd. In de montage voert hij de boventoon, het is zijn verhaal.’

Komt in de film tot uiting waarom hij het leraarschap ambieert?
‘In de muziek was hij niet happy. Hij ontmoette Noah op een gegeven moment in Denekamp en Noah stelde voor om de lerarenopleiding van Against  the Stream te volgen. Dat was nadat Frank eerder een studie in het mahayanaboeddhisme had afgebroken. Voor hem is het uitgangspunt: er is lijden en dat moet stoppen. Daar wil hij door zijn leraarschap invulling aan geven.’