Hoe evolueert het boeddhisme onder invloed van onze westerse cultuur? En wat heeft de moderne mens aan deze eeuwenoude traditie? In het door filmmaker Laetitia Schoofs, voorheen verbonden aan de Boeddhistische omroep (BOS) en thans programmaker bij De boeddhistische blik, met vaardige hand geproduceerde tweeluik Boeddha’s in het Westen wordt een aantal pioniers in voornamelijk de VS gevolgd die het boeddhisme elk op hun eigen manier vertalen en laten zien hoe het ons leven en onze samenleving zou verrijken.
Na ruim vijftig jaar boeddhisme in het Westen maakt filmmaker Laetitia Schoofs de balans op: hoe verrijkt het boeddhisme onze samenleving? In hoeverre klopt ons beeld van deze ‘religie’ met al haar exotische rituelen, vreedzame karakter en veelal mannelijke goeroes? En welke rol spelen oefenpraktijken als meditatie en mindfulness in onze maatschappelijke instituten, zoals de gezondheidszorg en het onderwijs?
Schoofs kan er niets aan doen, legde met vaardige hand het optreden en functioneren van de zogenoemde boeddha’s vast, die natuurlijk ook maar gewone mensen zijn met een groot ego en zucht naar erkenning en door anderen op het schild zijn gehesen. Wat zij pijnlijk duidelijk maakte in haar producties was dat het boeddhisme helemaal geen plek heeft gevonden in het Westen, in onze samenleving, maar een in zichzelf gekeerd fenomeen is dat voornamelijk gericht lijkt te zijn op het in stand houden van sangha’s en boeddhistische gemeenschappen in het Westen. Waar blijft het boeddhistisch zakendoen, personeelsbeleid, boeddhistische politiek, bankwezen, bestuur, maatschappelijke boeddhistische invloeden, zorg en aandacht voor anderen buiten die sangha’s, om maar wat te noemen. Ja, er is een boeddhistisch getint hospice, boeddhistische geestelijke verzorging in de gevangenis, en mindfulness, een buitenshuis opgegroeid maatje van het boeddhisme, maar wie merkt er als gewone burger iets van het boeddhisme in onze samenleving? Jongeren haken af na een kennismaking met het boeddhisme, zien het als een vorm van zegeltjesplakkerij.
“Het boeddhisme biedt ons een visie op het cultiveren van normen en waarden, ingegeven door het besef dat we ten diepste van elkaar en deze planeet afhankelijk zijn”, vertelt Jay Garfield in een van de openingsscènes van Boeddha’s in het Westen. “Boeddhisme verandert een maatschappij, maar transformeert zelf ook door de cultuur waarin het landt.” In de film was dat niet of nauwelijks terug te zien. Omdat het niet plaatsvindt?
Ik stel me voor dat Schoofs de film heeft gemaakt voor een publiek dat niet of nauwelijks op de hoogte is van wat het boeddhisme te bieden heeft. Dat is ook de taak van een NPO-omroep, KRO NCRV, bij wie De boeddhistische blik is ondergebracht. Met de ogen van een leek bekeek ik dan ook haar productie. De camera was in het zenklooster Zen River in het Nederlandse Uithuizen en we zagen een groepje in het zwart geklede mannen en vrouwen die wel heel erg met zichzelf bezig waren. Er werd op een bel geslagen, op een trom geroffeld en wierook gebrand. En gebeden. Tenkei Coppens Roshi, zeg maar de belangrijkste leraar, legde uit hoe gelukkig hij was om die vorm van zen ontdekt te hebben, maar kon niet duidelijk maken wat zijn beweging voor onze maatschappij betekende. De leken kijkers zagen een klein vreemd erg on-Nederlands clubje vooral met zichzelf bezig zijn, zo leek het.
In de film kwam ook het fenomeen mindfulness voor chronisch depressieven aan bod. Oorlogsveteranen die leren omgaan met hun trauma’s via inzichtsmeditatie. De Nederlander Bart van Melik spant zich in de VS in om hun geestelijk leed te verzachten. Dat kwam meer in de buurt van maatschappelijk hulpbetoon waar de wereld nood aan heeft.
Ik zag en hoorde bestseller auteur Susan Piver, die vanachter haar laptop een van de grootste online meditatiegemeenschappen leidt. Misschien was het moment verkeerd gekozen maar wat zij te berde bracht leer je in een dag uit een boeddhistisch boekje. Wat ik me als leek afvroeg was waaraan zij haar autoriteit ontleent als leider van een meditatiegemeenschap. Maar dat vraag ik me van meer boeddhistische leraren af.
In eigen land zag ik prof. dr. Anne Speckens in actie, tijdens het jaarlijkse mindfulness congres in Nijmegen. Als directeur van het Radboud Centrum voor Mindfulness is zij mede verantwoordelijk voor de mindfulness revolutie in de laatste tien jaar, waarover menig westers boeddhist zich in de laatste tien jaar verwonderde. Was het in de jaren zeventig nog ondenkbaar dat meditatie mainstream zou kunnen zijn, tegenwoordig is het normaal dat een zorgverzekeraar de achtweekse mindfulnesstraining vergoedt. Ik vraag me af: waarom vergoedt de VGZ die training? Is dat eigenbelang om geld in de knip te houden of staat het belang van de verzekerden voorop? Dan zou dat toch een vorm van mindfull zakendoen zijn.
Ik wacht op een volgende productie van Laetitia Schoofs waarin zij de prille stekjes van het boeddhisme in onze samenleving laat zien. Waardoor de gewone Jan met de pet man of vrouw een beetje gelukkiger wordt. En die vreemd uitgedoste ‘boeddha’s’ hoeven van mij niet. Laat het tulpenboeddhisme bloeien en groeien.
Carla zegt
Jammer deze reactie te lezen. Na de vaak stellige overtuigingen van mensen die menen precies te weten wát het ‘echte’ Boeddhisme inhoudt en waar je aan moet voldoen om het tot in de puntjes te beoefenen, evenals de gedachte wat Zen en/of meditatie ‘echt’ is, of zou moeten zijn… incl. de ‘echte’ voorwaarden…vond ik, een hekel hebbende aan dat ‘echte’, het tweeluik een verademing. Inspirerend en ruimte biedend voor de onafhankelijke geest. Die prille stekjes…ach, ik vertrouw er op dat het mooie bloemen worden. Met liefdevolle aandacht water blijven geven, helpt vast wel.
bolletje zegt
Ik vind het niet zo gek, dat mensen zich dan settelen in zo’n sangha. Mensen hebben die neiging, om kleine groepjes op te zoeken, waar ze zich dan geborgen in voelen. Dat heeft met ons apen instinct te maken.
Het boeddhisme is geen politiek fenomeen en hoeft zich dus ook niet op de buitenwereld te richten, per se. Een politieke stroming moet dat wel. Politieke stromingen die naar binnen gericht zijn, hebben veel meer een probleem.
Boeddhisme is introspectief, dus er is niets mis met vrij besloten sangha’s, lijkt mij.
Ik denk dat het boeddhisme het in het Westen best wel goed doet, eigenlijk.Voor zover je dat kan zeggen. Het is in ieder geval op een of andere manier heel groot geworden.
Wat zijn beweging voor onze maatschappij betekende.
Wie zegt dat boeddhisme iets voor ‘de maatschappij’ moet betekenen. boeddhisme is toch niet een soort NGO. Het blijft een persoonlijke aangelegenheid, lijkt mij. Alleen jijzelf kan het doen, niemand anders.
Dat die lieden in het Zen river met zichzelf bezig zijn. Kan je ze dat kwalijk nemen? Nah, niet echt. boeddhisten die zwarte gewaden dragen zeggen eigenlijk : ik wil laten zien dat ik hierbij wil horen. Ik hoor hier bij, hier geloof ik in. Dat kan je mensen niet kwalijk nemen, vind ik. En het is ook niet een ‘schande’ ofzo. Je kan zeggen, het zijn ‘poseurs’, maar zo zie ik dat niet. Waarom zouden we alle traditie overboord gooien? Dat hoort toch juist bij religie? Ik zou mijzelf zo nooit kleden, maar ik ben dan ook geen monnik en/of non.
G.J. Smeets zegt
“Het boeddhisme is geen politiek fenomeen en hoeft zich dus ook niet op de buitenwereld te richten, per se.”
Ooit gehoord van de theocratie Tibet waarvan de Dalai Lama head-of-state-in-exile is? Ooit gehoord van Myanmar waar boeddhisme de staatsreligie is? Thailand? Cambodja? Bhutan? En ooit gehoord van koning Asoka die na het overlijden van Gautama Shakyamuni het boeddhisme omarmde en actief propageerde? Ooit gehoord van Gautama Shakyamuni’s flirt met de lokale clanhoofden en geldschieters waarvan hij materieel afhankelijk was?
Het boeddhisme is net als elke ‘religie’ een politiek fenomeen.
bolletje zegt
Beste Smeets.
Maar dat zie ik niet als boeddhisme :)
Het is net als christendom. Zoals Nietzsche het zei hé. Er is maar een christen geweest en dat was Jezus Christus. Boeddhisme komt voort uit de Boeddha. Niet uit wat allerlei narcisten er later omheen bedacht hebben, om hun ego te strelen.
Die lama’s van laatst allemaal, die vrouwen verkracht hebben etc. Dat zie ik gewoon niet als boeddhisme. Dat zijn poseurs, die het misbruiken in hun eigen voordeel.
Ik ben van mening dat religie en politiek sowieso los van elkaar moeten staan. Maar dat is slechts mijn bescheiden mening. Politiek/maatschappij/productie etc, is gewoon een heel ander domein. Religie is een persoonlijk/privé geheel. Je kan het niet aan een maatschappij opdringen. Ik ben wel voor scheiding van kerk en staat. Al ben ik eigenlijk helemaal niet voor de staat eigenlijk.
G.J.Smeets zegt
“Boeddhisme komt voort uit de Boeddha.”
Het is andersom, de mythische figuur ‘Boeddha’ komt voort uit het boeddhisme.
De man Gautama Shakyamuni van vlees en bloed liet zich betalen door zijn lokale geldschieters en machthebbers, daar zijn de historici het wel over eens. Hij zat zoals iedereen tot aan zijn nek in maatschappelijke en sociale (en dus politieke) omstandigheden. Hetzelfde geldt voor iedereen die daarna aan de loop is gegaan met zijn boodschap zoals het hem uitkwam. Ik vind het wel o.k. dat de BD redactie een kritische aantekening plaatst bij een docu die zelfverklaarde ’boeddhisten’ aan het werk laat zien.
bolletje zegt
Kritisch zijn is heilig.
Tuurlijk zat hij in het maatschappelijke ingebed. Daar ontkom je niet aan.
Ik heb persoonlijk geen problemen met in zichzelf gekeerde boeddhisten, in gekke pakjes. Van mij hoeft het niet ‘maatschappelijk’ te worden. Maar who cares, dit zijn allemaal maar meningen.
Henk van Kalken zegt
Wat mij vooral opviel in de docu was dat de al dan niet zelfbenoemde goeroes met zo’n wetend glimlachje hun vaardigheden en kwaliteiten voor het voetlicht trachtten te brengen. Al kijkend was het mij soms te moede alsof ik de stem van Boeddha hoorde: ‘Néééé! Dat heb ik zo helemaal niet bedoeld!’
robq zegt
Helaas is het een waarheid dat vele sangha’s door egotrippers bevolkt worden die daar trouwens absoluut niet op willen aangesproken worden. Waag dat vooral niet. Gelukkig zijn er kleine, vaak verborgen pareltjes, waar men de onzin hiervan doorziet en, anicca indachtig, Boeddhistisch evolueert. Als u ze vindt natuurlijk…
robq
Joost zegt
Joost heeft ook gekeken en is het grondig met Joop eens. De zenmannen en vrouwen uit Uithuizen gaven mij ook de indruk dat ze zich volkomen buiten de samenleving hebben geplaatst.
Opgaande in de rituelen,en het eigen kleine wereldje. Jammer de boodschap van De Boedha is zoveel groter.
G.J. Smeets zegt
“…dat ze zich volkomen buiten de samenleving hebben geplaatst.”
Ik zie het iets anders. Ze bevinden zich middenin de samenleving waarvan ze 100% afhankelijk zijn maar stellen er geen belang in om iets terug te doen. Ik zeg het effe kort door de bocht.
bolletje zegt
Zijn ze honderd procent afhankelijk van ‘de samenleving’? Dat is maar een aanname van u.
We kunnen allemaal príma onszelf besturen, zonder deze zogenaamde ‘samenleving’. De geschiedenis heeft dat meerdere keren uitgewezen.
Zen river hoeft helemaal niet ‘iets terug’ te doen. Laten we hen met rust laten, zij laten ons ook heel erg met rust.
bolletje zegt
Maar is dat een soort van ‘innerlijke immigratie’ niet juist wat boeddhisme doet ?
Als men zich buiten de samenleving wilt plaatsen, dan begrijp ik dat best. De ‘samenleving’ is namelijk totaal bizar geworden.
Ik snap jullie ergernis overigens wel hoor. Maar je hebt het zelf in de hand. Als je bij een narcisten lama zit, dan kan je gewoon weg gaan. Al die mensen die achteraf wisten van het misbruik, van hun ‘geestelijk leider’. Ja, dan had je dus meteen al weg kunnen gaan. Niets geen ‘crazy wisdom’.
Mensen houden deze onzin zelf in stand, jaren lang. Mensen geven die ‘leiders’ zelf die macht de hele tijd. Mensen zoeken een soort ‘vaderfiguur’ ofzo. Op schoot zitten bij lama huppeldepup, die alles weet en dan achteraf verbaast zijn dat hij daar misbruik van maakte.
G.J. Smeets zegt
“Maar is dat een soort van ‘innerlijke immigratie’ niet juist wat boeddhisme doet ?”
Daar gaat de docu over. En daar deed de BD redactie verslag van.
Shika zegt
Wel grappig om te zien al die (voor)oordelen over de Zenriver. En dit naar aanleiding van een stukje in een documentaire.
Wie van degene is wel eens geweest bij de zenriver en heeft dasr een jaar gewoond?
Dan begin je misschien te snappen waarom ze doen zoals ze doen en wat ze doen of niet.
Reactie van de uitgever: de films van Schoofs belichtten de komst van het boeddhisme naar het Westen en de vraag wat het boeddhisme in dat Westen voor bijvoorbeeld de gezondheidszorg kan betekenen. Mogelijk zijn de boeddhisten van Zen River actief in onze maatschappij. Wat de film echter liet zien was in de ogen van de recensent een in zichzelf gekeerde organisatie, mensen in voor westerlingen vreemde pakken, die vooral zichzelf trainden. Daar is niks mis mee. Maar of dit een maatschappelijke organisatie kan worden genoemd is zeer de vraag. En die vraag mag ook gesteld worden. Schoofs probeerde daar zelf een antwoord op te laten geven en toog op onderzoek uit. Niets meer, niets minder.
Shika zegt
@Aan de uitgever.
Daar heeft u helemaal gelijk in.De Zenriver is geen maatschappelijke organisatie, het is een religeuze zenclub, maar geen christelijke kerk. Dasr is inderdaad niks mis mee, maar een keuze.