• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Boekbespreking » Herenleed

Herenleed

27 mei 2025 door Erik Hoogcarspel

Bestaat God? Wij zeggen allebei hetzelfde: “ik weet het niet.” Er is volgens mij geen mens in de hele wereld die dat weet. Je kunt er wel heel zeker van zijn of ervan overtuigd zijn, maar dat wil niet zeggen dat je het wéét. Geloof bleef ik als een soort diep existentieel vertrouwen: ik vertrouw erop dat God bestaat, en daar heb ik mijn levenskeuze op gebaseerd. Mijn geloof in God is te situeren in de overtuiging dat er op een of andere manier ultieme zin voor het bestaan is. Beter zo is? Natuurlijk niet. Zelfs de grote mystieken kennen de zogenoemde donkere nacht waarin Gods totaal afwezig lijkt (bladzijde 143).

Tweegesprekken

De uitgeverij Otheo Books heeft het plan opgevat om een serie boeken op de markt te brengen met dialogen van bekende mensen. In een recent boek komen de Belgische theoloog Peter Schmidt en de filosoof Jean Paul van Bendegem aan het woord. Ze spreken met elkaar over wat zij beschouwen als de belangrijkste levensvragen. Het feit dat een gesprek over deze vragen in een boek wordt uitgegeven, bewijst dat ze ook verwachten dat veel mensen in het Nederlands taalgebied deze levensvragen interessant vinden.

Wat zijn dan die vragen? Gelukkig is het lijstje overzichtelijk: de vraag naar de zin van het leven, de vraag naar wie je bent en de vraag naar de relatie tussen talen werkelijkheid. De hoofdstukken over deze drie vragen worden opgevolgd door twee andere hoofdstukken, maar dat zou ik eerder actuele problemen dan levensvragen willen noemen. Het gaat hierbij om de klimaatproblematiek en de onzekerheid van een goede afloop.

De zin van het leven

De vraag naar de zin van het leven is een goede opening, want als het leven geen zin heeft, heeft een discussie over de zin van het leven ook geen zin. Beide heren zijn oud en wijs genoeg om deze conclusie te vermijden zonder met een preek te eindigen. Ze blijken het roerend eens met de conclusie dat er op deze vragen geen antwoord mogelijk is, maar dat het wel zinvol is om er over na te denken.

Eigenlijk zijn de heren het altijd met elkaar eens. Als bijvoorbeeld Van Bendegem de euvele moed heeft om de filosoof Jean-Paul Sartre te citeren: l’enfer c’est les autres (de hel dat zijn de anderen), dan noemt de katholieke theoloog dit een oneliner en een halve waarheid, waarna Van Bendegem zich haastig corrigeert. De dialoog knettert of schuurt dus allerminst en leent zich derhalve uitstekend om te lezen vlak voor het slapengaan.

Een opmerkelijke passage vond ik onderaan bladzijde 31 en bovenaan bladzijde 32, waar Van Bendegem zegt: Met een begrip als liefde heb ik het moeilijk. Zeker in deze fase van mijn leven gaat het voor mij eerder over zorgzaamheid, er zijn voor de ander. Schmidt antwoord daarop: Dat is zelfs een mogelijke betekenis van de naam waarmee God zich in het boek Exodus openbaart aan Mozes: JHWH, “ik ben er”! Afgezien van het feit dat de manier waarop de nazaten van Mozes menen er voor de ander te moeten zijn nogal wat vragen oproept, maken de heren in hun vraag-en-antwoord-spel vaak enorme associatieve sprongen. Dit is niet te danken aan een grote geestelijke lenigheid, maar meer aan het feit dat beide professoren opgesloten zitten in hun eigen vakgebied.

Wie ben ik?

Zelfkennis is iets dat groeit met de jaren, maar ze blijft gebrekkig. De heren zijn het erover eens dat niemand zichzelf helemaal kan kennen. De heren zijn nu op leeftijd en bespreken de voor- en nadelen van de ouderdom. Zo voelen ze zich minder gedwongen om zich aan de conventies te houden en zijn vrijgesteld van de dwang van het werk. Van Bendegem haalt zelfs wel eens streken uit, zoals die ene keer dat hij een tienermeisje dat buiten adem was van een sprint naar de tram zijn zetel aanbood. De deugniet! Vanwege de voorzieningen die er nu bestaan is het oud worden beter te dragen dan vroeger. Er vallen echter ook veel vrienden en familieleden weg. Dit betekent meer eenzaamheid, maar daar kunnen beide heren goed tegen.

Taal en werkelijkheid

De taal bepaalt volgens beide heren onze werkelijkheid. Hoe zit het dan met God? Is dat ook iets dat er alleen maar is doordat we erover praten? Nou, zo ver willen de heren niet gaan. En hoe zit het dan met normen en waarden? Van Bendegem is ervan overtuigd dat de taal is voortgekomen uit geluiden die men maakte als tekens bij het samenwerken, bijvoorbeeld als men met een groep een groot dier moest doden. De taal is dus eigenlijk gebaseerd op de praktijk.

De taal blijkt bij nader inzien niet de werkelijkheid zelf te zijn, maar een afbeelding ervan en daarom geeft ze de werkelijkheid nooit helemaal weer. Zo zit de taal logisch in elkaar, maar de logica is nergens op gebaseerd. Zij bestaat alleen maar uit conventies, stilzwijgende afspraken. En dan is er gelukkig ook nog de taal die bewust van de werkelijkheid af wijkt om deze te relativeren: de humor.

Het klimaat

Wat het klimaat betreft zitten we met de hele wereldbevolking volgens de heren op een soort Titanic. We zijn aan het zinken, we willen het alleen niet weten. Deze vaststelling is een mooie gelegenheid om het verhaal van de Titanic uit te diepen en interessante details ervan nog eens de revue te laten passeren. Helaas wordt het klimaat er niet beter door.

Het klimaatprobleem is trouwens een taaie kluif voor de theoloog, want het wijst erop dat de schepping toch wat gebreken vertoont. Bovendien is er weinig reden voor hoop op een goede afloop, daar zijn de heren het wel over eens.

Hoop

Beide heren mogen echter toch graag nog wat hopen, niet te veel natuurlijk, het moet wel rustig blijven. Van Bendegem is hier zichzelf weleens te buiten gegaan: Wat voor mij het dichtst komt bij het vermoeden van een ultieme zin in de werkelijkheid is te zeldzaam ervaring mij echter deel te weten van het universum…Even onverwacht als zo’n diepe ervaring van het ultieme komt, gaat ze vanzelf weer voorbij. Nu, gelukkig maar, of je zou in een na rare toestand terechtkomen (bladzijde 144-145). Gelukkig heeft Van Bendegem wel veel vertrouwen in de medemens en het samenwerken aan een betere toekomst. Daarom is hij vrijmetselaar geworden. Een tegenvaller is dan wel dat beide heren moeten bekennen dat de zin van het universum en van de toekomst dus niet kan worden gekend. Van Bendegem verwijst naar het boek “A Hitchhiker’s guide to the Galaxy”, waarin een supercomputer deze zin uitrekent en als antwoord geeft “42”. Helaas konden zijn studenten deze verwijzing niet begrijpen omdat ze het boek niet kenden.

Interessant gekeuvel

Het boek leest prettig, maar zoals gezegd, bevat het geen uitspraken waardoor de lezer van zijn of haar stoel valt. Op de kaft staat dat Frederique Vanneuville de auteur is, blijkbaar heeft zij het gesprek opgetekend. Door deze redactie zijn de kenmerken van de spreektaal, de levendige ah’s en oh’s verdwenen, wat een kunstmatige en onderkoelde indruk geeft.

Het boek staat vol interessante anekdotes en beide heren verstaan de kunst om moeilijke onderwerpen in een paar woorden voor elke lezer duidelijk te maken. Voor sommige lezers is het gesprek misschien wat gezapig. Ik vond het zelf een nadeel dat de theoloog kritiekloos de naïeve eeuwenoude standaardmythe van de bijbel volgt. Er zijn de laatste honderd jaar archeologische en antropologische ontdekkingen gedaan die deze mythe volledig ontkrachten. Dit maakt zijn bijdragen nogal voorspelbaar.

Voor lezers die door de aangeroerde onderwerpen nieuwsgierig zijn geworden staat er een korte leeslijst aan het einde van het boek. Kortom: een aardig boek voor in de vakantie.

Frederique Vanneuville: Peter Schmidt en Jean Paul Van Bendegem in dialoog over grote en kleine levensvragen, Otheo Books 2025, paperback, 192 bladzijden
Voor wie de titel van deze bespreking niet begrijpt: https://www.vpro.nl/programmas/herenleed.html

Categorie: Boekbespreking, Geluk, godsdienst Tags: bestaan God, de ander, Frederique Vanneuville, Jean Paul Van Bendegem, Jean-Paul Sartre, klimaatproblematiek, liefde, Mozes, Otheo Books, Peter Schmidt, taal, Titanic, vrijmetselaarrij, wie ben ik, zelfkennis, zin van het leven, zorgzaamheid

Lees ook:

  1. Boeken – Een priester en een filosoof over de Grote Vragen
  2. Het aardse paradijs
  3. Boeken – Het Liefdesvaccin
  4. Nathan – Oog om oog, tand om tand

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Erik Hoogcarspel

Erik Hoogcarspel studeerde filosofie en Indische talen aan de rijksuniversiteiten in Groningen en Leiden. Hij publiceerde ‘Koken met Filosofie’ en een vertaling van de belangrijkste tekst van Nagarjuna ‘Grondregels van de filosofie van het midden’. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 13 juni 2025
    Kesa en Rakusu naaiworkshop
  • 18 juni 2025
    Zen Spirit zenmeditatie Arnhem, 1e helft 2025 8 januari-25 juni
  • 18 juni 2025
    Bibliotheek Stichting Bodhisattva
  • 18 juni 2025
    Zenmeditatie in Leiden
  • 19 juni 2025
    Stiltemeditatie Stichting Bodhisattva
  • 20 juni 2025
    Wijsheid: Bewustzijn & Gewaarzijn
  • 21 juni 2025
    JATAKA Het bange haasje
  • 22 juni 2025
    Waardig Sterven een universele verantwoordelijkheid
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Deconstructie van het godsbeeld van Pseudo-Dionysius

    Hans van Dam - 23 mei 2025

    Over het verschil tussen weten-wat-niet en niet-weten.

    De wolk van niet-weten

    Hans van Dam - 22 mei 2025

    Over beeldloze mystiek en mystiekloze beelden.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Twee Tibetaanse boeddhistische kloosterleiders veroordeeld voor protesten tegen Dege dam
    • Peter – Sint-Petersburg
    • Gebed van een dwaas, een wijze en een agnost
    • Het jaar 2025 – dag 168 – haten
    • In de serie over karma: Kamma in de theravada

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.