In 1987 brengt Gao Xingjian (1940) een officieel schrijversbezoek aan Frankrijk. Hij besluit om niet meer terug te keren naar China en kiest voor een leven in ballingschap in Parijs. Deze beslissing legt hem geen windeieren: In 2000 ontvangt hij de Nobelprijs Literatuur. Vóór de grote omwenteling in zijn leven verdient hij een bescheiden inkomen van zijn inktschilderijen. Zijn theaterstukken, gedichten en verhalen waren nauwelijks gekend in het Westen. Maar alles in ’t leven is evolutie!
Tekst André de Nys.
In 1983 kreeg de schrijver te horen dat hij longkanker had. Kort daarna bleek het een foute diagnose te zijn. Maar veel tijd om zich hierover te verheugen was er niet. Er deden immers geruchten de ronde dat er plannen waren om Gao Xingjian te verbannen naar de Chinese strafkampen omdat zijn schrijverijen beschouwd werden als “ geestelijke vervuiling ”. De schrijver ontvlucht Peking en begint een maandenlange zwerftocht langs de Yangzi-rivier in Zuid China.
Hij gaat in zijn geboorteland op zoek naar de “ Berg van de ziel “. Enkele jaren verzeild hij in Parijs.
De roman “ Berg van de ziel “ is veel meer dan een autobiografisch reisverslag. De queeste van de schrijver is een metafoor voor de zoektocht van de mens naar innerlijke rust en vrijheid.
Hoe blijf je als kunstenaar overeind in een samenleving waarin de Culturele Revolutie van Mao elke vaste waarde in ’t leven vervangt door repressie, corruptie en vernietiging van de natuurlijke rijkdommen? Gao denkt antwoorden te vinden bij de nog levende culturen van de minderheden in Zuid China. Hij neemt de lezer mee naar afgelegen bergstreken waar rituelen voor de voorouders en oude volksliedjes nog een levend cultureel erfgoed zijn.
De IK persoon in het verhaal komt terecht in taoïstische en boeddhistische kloosters.
Naarmate we dieper in die mysterieuze werelden doordringen, wordt het steeds duidelijker dat de reiziger zijn zielenrust nooit zal vinden. Waar hij ook zoekt, de berg van de ziel bevindt zich altijd aan de andere kant van de rivier.
Het boek van Gao lezen is als in een warm bad stappen en in stilte genieten van de vele contemplatieve en poëtische gedachten die in je schoot vallen. Je wordt als lezer meegenomen in een rollercaster van korte verhalen, afwisselend verteld vanuit het standpunt van twee hoofdpersonages : IK en JIJ.
Tijdens hun omzwervingen worden talrijke half vergane herinneringen terug tot leven gewekt.Een eenvoudige hardwerkende oom, wordt plots een ware held. Een jeugdvriendin wordt uitgehuwelijkt. Er wordt geflirt met zelfmoordplannen …
De “IK” hoofdpersoon ontmoet vele onderdrukte vrouwen die hun seksuele driften nauwelijks onder controle hebben. En idem dito geldt voor talrijke opportunisten die “Ik” trachten mee te sleuren in corrupte praktijken die enkel dienen om het ego en de bankrekening aan te dikken.
Maar onze vluchteling engageert zich nooit. De reiziger moet verder. Zijn missie is de strijd aanbinden met de tragiek van de menselijke zwakten ; bezit, macht, eenzaamheid…
Meer dan eens verwijst Gao naar de Drieklovendam op de Yangtze rivier, het megalomane project dat het leven van miljoenen mensen ingrijpend wijzigde en de aftakeling van de al zwaar geteisterde oerbossen nog bespoedigde. In natuurreservaten ontdekken we de reuzenpanda en even verder in een klif ; hangende lijkkisten en de drie hoogste TAO-zuiverheden. Het taoïsme, het filosofisch-religieuze systeem dat stevig verankerd zit in de Chinese bodem, misschien is dat wel de Berg van de ziel?
Gao heeft onmiskenbaar een grote sympathie voor de Tao. Het is geen toeval dat Berg van de ziel 81 hoofdstukken telt, precies evenveel als de Tao Te Tsing van Lao Tze. Maar de innerlijke rust van het kluizenaarsbestaan in een taoïstisch klooster ziet onze reiziger niet zitten. Daarvoor is de roep naar de mensenwereld te sterk.
Een belangrijk thema in het boek is de scepsis van de schrijver tegenover alles wat algemeen aanvaard wordt en als norm wordt gesteld. En daar werden de volgelingen van vadertje Mao meer dan waarschijnlijk niet gelukkig van!
Op het einde van de roman dwaalt de reiziger ononderbroken door de sneeuw. Als we deze metafoor aanvullen met enkele citaten, her en der uit het boek geplukt, dan komen we kort bij de essentie die Gao ons wil meegeven.
“ De sneeuw heeft alle ideeën en betekenissen geabsorbeerd .”
“ Terwijl ik deed alsof ik het snapte, snapte ik er nog altijd niks van. In feite begreep ik niets!”
Tenzij misschien dit:
“ De ware reiziger kent geen doel. De beste reiziger is iemand die geen doel heeft.”
De nagestreefde zielenrust blijft als een onbereikbare wortel voor de neus van de zoekende ezel bungelen. En het blijft maar sneeuwen!
André De Nys is recensent moderne- en actuele beeldende kunst voor verschillende culturele tijdschriften in Vlaanderen. Verder leidt hij Sankova, een platform voor cultuur- en stiltebeleving voor de regio Antwerpen. In zijn vrije tijd ontstaan er schilderijen en gedichten die getuigen van zijn zoektocht naar een universele spiritualiteit. Twee sterke figuren begeleiden hem in zijn atelier. Naast een foto van Thich Nhat Hanh hangt een vergeelde middeleeuwse ets met daarop Franciscus van Assisi. Ze vormen samen zijn bron van inspiratie … hun teksten liggen her en der verspreid tussen de tubes verf , potloden en borstels. De stilte in het atelier doet de rest.De inktschilderijen van Gao werden samengebracht in een prachtige retrospectieve , nog tot einde mei te zien in Brussel www.museumvanelsene.be
