Is de Boeddha voor ons nog wel relevant nadat hij Boeddha werd?

Is het boeddhisme een levensweg, geloof , religie ? Een dilemma waar veel mensen het moeilijk mee hebben; . Van één zaak zijn we zeker : het is geen geloof want Boeddha was geen god maar een mens van vlees en bloed, sterfelijk en al eeuwen overleden (al zullen sommigen zeggen dat een beetje geloof wel helpt.) Religie betekent in de striktste woord ‘her-verbinden’: met zichzelf, met de wereld rondom ons waarin we leven. Bijgevolg zouden we kunnen zeggen, ja, het boeddhisme is een religie voor zover we op zoek gaan naar onze ware zelf door introspectie (meditatie) of wat dan ook. Een manier van leven is het ook, daar we trachten minder lijden te veroorzaken voor anderen en onszelf, door bepaalde normen te volgen die de dharma behelst ( bv.de Pancasila als leek).

De vraagt blijft of de Boeddha na zijn verlichting en het in beweging zetten van het wiel van de dharma nog relevant was voor het boeddhisme en zijn latere beoefenaars. Immers; op het moment van verlichting verklaarde de Boeddha: ‘Dit is lijden [dukkha] ; dit is de oorzaak ervan; dit is de opheffing ervan; dit is de weg tot opheffing ervan. Het besef drong tot mij door: Vernietigd is (voor mij) de wedergeboorte, verwezenlijkt heb ik het heilige leven, wat te doen was is gedaan, er is niets meer dat tot terugkomst hier leidt. Onwetendheid werd verdreven, kennis rees op; duisternis werd verdreven, een licht ging op.’

Na zijn verlichting verwerd de Boeddha meer en meer, gewild of ongewild tot een goeroe zoals er in zijn tijd vele leermeesters. Waar het boeddhisme een stroming zou moeten zijn van veel praktijk en weinig regeltjes werd ze stilaan (noodgedwongen door zijn groei en populariteit?) een stroming met veel regeltjes en weinig praktijk en schaarde zich stilaan bij de groep van geïnstitutionaliseerde religies ( zoals later in het Christendom, Islam, Hindoeïsme,..) iets waar de Boeddha, in zijn tijd al niet noodzakelijk achter stond.

De Boeddha heeft zich altijd tegen het Brahmanisme afgezet, net omdat er te veel (commercieel) ceremonieel was en te weinig interesse in het welzijn van de mensen door vele Brahmanen; welnu het boeddhisme is stilaan in hetzelfde bedje ziek. Bekend is dat de Boeddha zich op regelmatige tijdstippen terug trok om even verlost te zijn van de dagelijkse beslommeringen en kleinzerige disputen onder zijn volgelingen. Dit was niet wat hij had gewild maar wat onafwendbaar op hem afkwam als stichter of verkondiger van de dharma.

Ik kan me voorstellen dat hij er zelf niet onverdeeld gelukkig mee was. Dit uitte zich in zijn laatste raadgevingen op zijn sterfbed waar hij bewust of onbewust deze laatste raadgevingen meegaf en de nadruk legde op het individu en de eenvoud van de dharma en de beoefening ervan zoals hij die had ervaren. ‘Zoek toevlucht in jezelf. Zoek geen toevlucht buiten jezelf. Wees je eigen lamp. Je eigen eiland. De bron van verlichting is aanwezig in jou en moet bijgevolg dáár (en daar alleen) gezocht worden. Wees je eigen meester. Je eigen beschermer. Wie slechts mijn lichaam ziet, ziet mij niet in waarheid. Slechts hij die mijn onderricht aanvaardt en volgt, ziet mij waarlijk. Na mijn dood zal de dharma uw leermeester zijn. In de vijfenveertig laatste jaren van mijn leven is er niets dat ik u verborgen gehouden heb. Er is geen geheime leer, geen verborgen betekenis. Alles heb ik u openlijk en duidelijk uiteengezet. En nu, dierbaren, is het einde gekomen. Binnen één ogenblik treed ik in het Nirvana. Dit was mijn laatste onderricht.’

Dit is een pleidooi om eens terug te schakelen naar de essentie van de dharma, weg van alle indrukwekkende kimono’s, westerse Tibetanen, esoterische, al dan niet commercieel geïnspireerde praktijken van zelfverklaarde wijze leraars en elk voor onszelf terug te gaan naar de basis van, wat de Boeddha onderrichte: de drie kenmerken van het bestaan, de vier waarheden, het achtvoudige pad dat zich vertaalt in de panca-, dasa- of atthasila. Al de rest is illusie en vormgeving dat misschien voor velen zijn nut heeft maar niets wezenlijk bijdraagt aan de kern van de boodschap; dit is lijden, dit is het beëindigen van lijden. Maar ook dit is weer een persoonlijke overweging.