Soms word je je ineens bewust van een omslag in onze cultuur die al zo vanzelf spreekt dat je niet eens in de gaten hebt dat er iets verandert.
Zo hadden we het vroeger vooral culturen, met meervoud, terwijl we nu steeds meer te maken hebben met cultuur, enkelvoud. Die enkelvoudige cultuur is dan het algemeen menselijk vermogen om aan de eigen wereld betekenis te geven. We gaan van meervoud naar enkelvoud, omdat onze belevingswereld is uitgegroeid van dorp naar stad naar wereldwijd. Vroeger was een burenruzie in een dorp schokkend nieuws, nu is Poetins invasie in Oekraïne dat.
Lange tijd ging er veel aandacht naar culturele verscheidenheid. Ontdekkingsreizigers verkenden ‘vreemde’ volken en ‘exotische’ culturen. Het kolonialisme deed de rest. De culturele antropologie ontstond om die veelheid aan culturen in kaart te brengen. Elke antropoloog had een eigen stam en daarbinnen een eigen dorp.
Culturele verscheidenheid is niet weg. Nationalisme wordt gevierd, oorlogvoering inbegrepen. Een eigen, exclusieve identiteit biedt zekerheid. Anti-migratiepartijen vinden in dit nationalisme hun bestaansreden en reageren begrijpend op oorlogvoerende nationalisten.
Maar de wereld is de laatste eeuwen ingrijpend verbouwd. Economisch gezien zijn we natuurlijk al een hele tijd wereldburgers, als producenten en consumenten. Er zijn bovendien veel nieuwe Nederlanders. Zonder hen zou de samenleving niet eens functioneren. We voeden en amuseren ons met een geglobaliseerd aanbod, en niet alleen in de vakantie. Het religieuze aanbod omvat alle wereldgodsdiensten, plus nog een paar levensvisies.
Om met die overduidelijk aanwezige culturele verscheidenheid om te kunnen gaan, moeten we wel opschuiven van een binnenculturele vaardigheid naar een algemeen menselijke competentie, van culturen naar cultuur. Van binnenvetters, met een beperkt repertoire, worden we in deze tijd steeds meer buitenspelers, met een scala aan indrukken en ervaringen, dichtbij en veraf.
Antropologen bekijken nu hoe wereldburgers hun culturele weg zoeken. De mensheid is hun stam.
