Vrijdag zindag 9 – Tijd

We maken veel werk van de overgang van het oude naar het nieuwe jaar. Maar eigenlijk is de overgang van de ene dag naar de volgende evengoed bijzonder. Zo zie je maar: tijd leent zich voor heel wat betekenistoekenning.

Elke cultuur doet dat op eigen wijze. Neem nu het jaar. Vaak bepalen klimaatseizoenen de indeling. De Wagenia-vissers in Kongo, bij wie ik veldwerk deed, wonen dicht bij de evenaar. Het klimaat is het hele jaar door gelijkmatig. Als vissers delen zij het jaar in naar de waterstand in de Kongo-rivier. Of het laag, gemiddeld dan wel hoog water is, hangt weer af van de regenseizoenen stroomopwaarts.

Wat de jaartelling betreft, zijn er eveneens grote verschillen tussen culturen. Het jaar nul kan gekozen zijn op religieuze gronden, zoals bij de christelijke jaartelling. Joden en Moslims hebben hun eigen startpunten.

De Wagenia hadden geen jaar nul. Hun telling door de jaren heen kwam eerder van de jongensinitiatie. Die werd om de zoveel jaar gehouden. Elke initiatie kreeg een eigen naam. De generaties bepaalden de indeling van tijd op langere termijn. Intussen hebben de Wagenia door kolonisatie en kerstening de westerse kalender overgenomen, overigens met behoud van de traditionele tijdsindeling.

Er is veel meer betekenistoekenning dan over seizoenen en jaren. De dikke Van Dale getuigt van de verzamelde volkswijsheid rond het begrip ‘tijd’. Tijd kan zowel vliegen als kruipen. De tijd zal het leren, als je tenminste tijd van leven hebt. Want er is een tijd van komen en van gaan. Wij gaan dood aan de tijd.

Waarom zijn mensen eigenlijk zo druk met het fenomeen ‘tijd’? Tijd hoort bij de grotere gehelen die de mens overstijgen, net als ruimte, natuur, samenleving, het zelf en het kwaad. Die verschijnselen zijn onvermijdelijk, en nooit volledig te beheersen. Elke tijdssysteem speelt dan, net als levensbeschouwing, met de illusie van controle.