Hoezeer Dogen ons de weg ook wijst, zijn tijdgenoot Shinran lijkt meer van het leven in de wereld te hebben begrepen.
Bussho kan ik dromen en Uji kan ik dromen. Iedere vezel in mijn lijf wordt beroerd door wat Dogen schrijft over boeddhanatuur en zijn-tijd. Hoe vaak heb ik deze hoofdstukken van de Shobogenzo gelezen? Ik kan het niet meer tellen en ik blijf ernaar terugkeren, altijd weer. Studie en beoefening kunnen een gelukkige combinatie vormen.
En toch is geen mens, behoudens een uitzonderlijk gunstig karma, in staat om, zonder de helpende hand van Amida, op eigen kracht zijn of haar bevrijding te realiseren. Geïnspireerd door Dogen kun je in de voorgeschreven houding zitten tot je een ons weegt, maar zazen is geen verzekeringspolis voor verlichting, wat de oude heer hierover ook schrijft. Meditatie behoeft dankbaarheid, overgave en toevertrouwen aan Amida’s anderkracht.
Seculariseringstrends
Soto Zen, de school die Dogen stichtte, wordt door filosoof en zenleraar André van der Braak als antwoord gezien op de uitholling waaraan de spiritualiteit in onze tijd blootstaat. Hij schreef hier in 2008 en 2009 twee boeiende (Engelstalige) artikelen over, bij wijze van reactie op het boek A Secular Age door de Canadese filosoof Charles Taylor uit 2007.
Uit Taylors boek haalt Van der Braak drie seculariseringstrends die, ook met de beste bedoelingen van beoefenaars, de diepgang van spiritualiteit kunnen ondermijnen. Nummer één: spiritualiteit raakt vergeestelijkt door de nadruk op subjectieve ervaring en drijft af van een volledige belichaming. Nummer twee: zelfverwerkelijking treedt in de plaats van transcendentie van het zelf; spiritualiteit wordt ‘therapeutisch’. Nummer drie: de mogelijkheid van vervulling buiten de sfeer van het menselijke bestaan wordt ontkend; alleen ‘humanistische’ spiritualiteit, zonder religieuze of mythologische bagage, is acceptabel.
Het zenboeddhisme, zoals wij dit in ons deel van de wereld kennen, wordt onder invloed van deze trends geplaagd door een veelheid van innerlijke conflicten, betoogt Van der Braak, al kun je hetzelfde ongetwijfeld zeggen over andere leden van de boeddhistische familie. De zen van Dogen, het compromisloze, geritualiseerde ‘zitten om het zitten’, biedt de mogelijkheid om elk van de genoemde bedreigingen te neutraliseren, zegt hij. Het is lezenswaardige stof, al is het alleen maar om de analyse, de toepassing van Taylors ideeën op de wereld van het boeddhisme door Van der Braak.
Existentiële vertwijfeling
Hoezeer Dogen ons de weg ook wijst, zijn tijdgenoot Shinran lijkt meer van het leven ‘in de wereld’ te hebben begrepen. De wanhoop en de existentiële vertwijfeling van Shinran over de mogelijkheid om tot bevrijding te geraken, zijn zo invoelbaar en eveneens een manier om op een punt te komen waar een ommekeer de aanzet geeft tot een glimp van ontwaken. Shinran is één van de vaders van de Japanse variant van het Reine Land-boeddhisme, het shinboeddhisme, de school van Amida en anderkracht.
Zen en shin, ik word niet moe het te zeggen, zijn in hoge mate symbiotisch. Ze hebben elkaar nodig. Zen biedt een interpretatief kader voor de shinmythologie, maar omgekeerd schept de context van shin de voorwaarden die de zenweg begaanbaar maken.
Namu Amida Butsu.
De genoemde artikelen van André van der Braak:
- Taylor and Zen 1 (Word-document)
- Taylor and Zen 2 (Word-document)
Op boeddhaweg.nl:
