Wat definieert mindfulness?

Mindfulness is de voorbije jaren de naam van een werkwijze en van een traditie geworden. Wat definieert mindfulness?

Je kunt het heel sober definiëren. Als ‘milde open aandacht’ bij voorbeeld. Of heel uitgebreid. Jon Kabat-Zinn schrijft dat je het hele boek ‘Full Catastrophe Living’ als de definitie van mindfulness kunt lezen.

Toen ik ermee begon te werken was het voor mezelf heel helder wat ik wou doorgeven. Tegelijkertijd was het eindeloze zoektocht naar woorden om dat te formuleren en telkens weer te herformuleren.

De formulering die ik hier voorstel is niet het resultaat van die zoektocht. Het is slechts een tussenstop. Er is niets nieuws. Alles is al terug te vinden in het boek ‘Mindfulness in de Maalstroom van je Leven’, maar daarom niet met dezelfde woorden

Vrijheid

Mindfulness is wars van iedere vorm van bevoogding. Ik ken geen werkwijze die meer iemands vrijheid en autonomie respecteert. Er is geen moeten in mindfulness.

Dat betekent dat iedere instructie een uitnodiging is. Een uitnodiging is iets waar je ‘ja’ of ‘nee’ kunt op zeggen. Je kunt mindfulness niet voorschrijven, niet opleggen, niet verplichten. Je kunt het alleen maar aanreiken. De ander kan het vrijelijk aannemen of afwijzen.

Hiermee staat of valt alles. Je kunt de mooiste geleide meditaties maken, maar zodra de toon er een is van ‘je zou moeten’, ontkracht je de boodschap. Dit vraagt extra aandacht als je mindfulnesstraining geeft op een plek waar een cultuur heerst van ‘de dokter, therapeut, leraar, baas… weet wat goed is voor jou’.

Autonomie wil zeggen aan het stuur zitten. Maar waar zit je aan het stuur? Er zijn dingen die je onder controle hebt en dingen die aan je controle ontsnappen. Het beste recept voor mislukking is iets onmogelijks proberen. In mindfulnesstraining hoeden we ons voor onmogelijke instructies.

We gaan altijd op zoek naar de plek waar we wel de vrijheid hebben om te kiezen. Zo heb je geen controle over de gedachten en gevoelens die in je opkomen. Je gedachten proberen te stoppen kan alleen maar mislukken. Je hebt wel keuzevrijheid in hoe je je tot die gedachten en gevoelens verhoudt, hoe je er mee omgaat. Daar zit je wel aan het stuur.

Vrijheid betekent ook respect en zelfrespect. We eindigen de bodyscan met de uitnodiging om stil te staan bij het feit dat je zelf iets doet voor je eigen welzijn en jezelf daarvoor te appreciëren. Mindfulness nodigt je uit om je eigen vrijheid te erkennen en te waarderen.

De bereidheid om te kijken

In ons dagelijkse doen zien we de werkelijkheid in functie van waar we mee bezig zijn. Als iets daarbij in de weg staat, is het een obstakel. Alles wat daarbuiten valt is onbelangrijk, en als het zich toch opdringt, is het een verstoring. Daar is op zich niets mis mee. Integendeel, het is levensnoodzakelijk. Als we daar niet toe in staat waren, zouden we hopeloos verdwalen in de werkelijkheid.

Maar het kan een ondraaglijke kramp worden. We kunnen er helemaal in vastlopen. De dingen die we buiten beeld houden, kunnen niet oneindig lang buiten beeld blijven. Blijkbaar is het even levensnoodzakelijk om momenten te creëren waarin we die kramp lossen en kijken. Niet in functie van een bepaald doel maar met een open verwondering.

Mindfulness is de bereidheid om te kijken met die verwondering. Het is de bereidheid je niet af te wenden van wat moeilijk en lelijk is en de bereidheid om niet blind te zijn voor het mooie, het goede. Het is de bereidheid om aanwezig te zijn bij wat zich voordoet.

We noemen het soms doemodus en zijnsmodus, of verhaalmodus en aanwezigheidsmodus. Welke woorden je er ook op plakt, het is een algemeen menselijk spanningsveld. Geen van beide is superieur. Ze gaan hand in hand.

Het woord bereidheid is hier essentieel. Daar zit het moment van keuze. Er is geen gemoraliseer, geen ‘je zou moeten’. De bereidheid om te kijken is een optie.

Maar als je geen weet hebt van die optie is er geen keuze. In mindfulnesstraining reiken we die optie aan. We gaan ermee experimenteren. Mindfulness maakt ons vertrouwd met de mogelijkheid ervan.

In die openheid, in die aanwezigheid kunnen we geraakt worden, kunnen we ontroerd worden. Dit is de plaats waar creativiteit ontstaat. Dit is de bron waar schoonheid en verwondering ontspringen.

Dat is wat we bedoelen met milde open aandacht. Het is dubbel op want open aandacht is mild, in tegenstelling tot een selectieve aandacht die uitsluit en oordeelt. We noemen mildheid er expliciet bij om dat niet uit het oog te verliezen.

Het is een natuurlijk gegeven. In tragische omstandigheden keren mensen spontaan terug naar die openheid om vandaar weer verder te kunnen. Maar we hoeven niet op een calamiteit te wachten om die beweging te cultiveren.

Milde open aandacht cultiveren kunnen we impliciet, tussen de bedrijven door, in één ademhaling, in enkele minuten ademruimte. Of we kunnen er een aparte plaats en tijd voor creëren. In alle culturen vind je daar vormen van terug.

De bereidheid om te handelen

Mindfulness beperkt zich niet tot het matje of kussen. Vanuit de openheid die we in de oefening cultiveren, staan we weer op en gaan we wat doen. Doen en zijn gaan hand in hand.

Ook hier geen gemoraliseer, geen ‘gij zult’. De bereidheid om te handelen vloeit als vanzelf voort uit de bereidheid om te kijken. We hebben er geen geboden of regels voor nodig.

De werkelijkheid zien in functie van waar we mee bezig zijn zorgt voor stabiliteit. Kijken met open verwondering zorgt voor creativiteit. Het is een blijvend spanningsveld. Creativiteit zonder stabiliteit is chaos. Stabiliteit zonder creativiteit is verstarring.

De bereidheid om te kijken laat ons toe om uit de verstarring los te komen en met meer vrijheid, meer moed, meer energie, meer creativiteit de wereld in te gaan en te doen wat nodig is.

De openheid die we cultiveren is ook de plek waar we elkaar kunnen ontmoeten. Het is de plaats waar mededogen ontstaat. Het is de plaats waar de ander niet gereduceerd wordt tot hulpmiddel of obstakel. Het is de plaats waar de ander als ander bestaansrecht krijgt.

De bereidheid om lijden te zien roept op tot actie. Als we bereid zijn het mooie en het goede te zien kunnen we ertoe bijdragen. Dat is onze natuur. Het is maar als we onze ogen sluiten dat we verharden.

In ieder ogenblik hebben we de vrijheid om onze eigen houding te bepalen, en daarmee ook de verantwoordelijkheid. Die vrijheid en die verantwoordelijkheid waarmee we in het leven staan, dat is waar het in mindfulness uiteindelijk over gaat.