God onpersoonlijk

Waarom heb ik steeds meer moeite met het idee van een God? Ik vermoed dat het komt doordat er een persoon van is gemaakt.

De verbeelding van eeuwen, opgeschaald door theologen en kunstenaars, heeft aan een ervaring een persoon gekoppeld. Daarmee is de vraag naar het bestaan van God veel problematischer geworden. En dat terwijl religie evengoed kan bestaan zonder een persoonlijke God. Terugkijkend lijkt het erop dat wereldwijd religies de ervaring al lang kenden voordat daar een persoon bij kwam, in wat voor vorm dan ook.

Ooit deed ik veldwerk bij een klein vissersvolk in Kongo, de Wagenia. Ze waren op dat moment al grotendeels gekerstend, maar het had er veel van weg dat God pas echt deel van hun religieuze praktijk was geworden nadat zendelingen en missionarissen ermee gekomen waren. Traditioneel was er wel een scheppergod, maar die had het bij het scheppen gelaten en speelde verder geen enkele rol. Alles draaide om de geesten van voorouders.

De huidige discussie over het bestaan van God en over godsbewijzen zou heel wat soepeler verlopen als de focus verschuift van een buitenpersoon naar een binnenbelevenis. Het gesprek loopt aanzienlijk gemakkelijker als we het hebben over ervaringen die zich laten omschrijven als heilig, goddelijk, spiritueel, mysterie, energie, kracht of liefde. Voor wie afscheid neemt van God als persoon, maar toch denkt dat er meer is tussen aarde en hemel, bieden zulke onpersoonlijke aanduidingen een bruikbaar alternatief.

Ook in deze kwestie gaat het erom dat religie en samenleving elkaar beïnvloeden. Aan het Wagenia-voorbeeld zie je dat religie het type samenleving weerspiegelt. In de Afrikaanse context draaide alles om verwantschap. Logisch dat de voorouders na hun dood erbij bleven horen. Ons type samenleving heeft kennelijk een persoonlijk godsbeeld opgeleverd. Seculiere machtsvormen stonden model voor zowel het godsbeeld als de kerkelijke organisatie. God als Koning of Heer, en de Paus als staatshoofd.

Overigens gun ik iedereen een eigen religieus spel met betekenissen, of het eindresultaat nu persoonlijk is of onpersoonlijk.