In Nederland staat de academische vrijheid onder druk, zo waarschuwt de Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Verder staan het hoger onderwijs ook nog eens torenhoge bezuinigingen te wachten waar vooral onderzoek de dupe van dreigt te worden. Repressie en schaarste bedreigen ook een belangrijke waarde in de academische wereld, die van wetenschappelijke integriteit. Een zorgelijke ontwikkeling, zo vindt voedselwaakhond Foodwatch, die grote gevolgen kan hebben voor de onafhankelijke voedselwetenschap.
Onderzoek naar gezond en veilig voedsel is onmisbaar om de grote problemen van deze tijd te lijf te gaan: de gezondheids- en klimaatcrisis. Maar in de steeds fellere competitie om financiële middelen wordt het de voedselindustrie steeds makkelijker gemaakt wetenschappers voor haar karretje te spannen. Een dreigende cultuur van onderdrukking maakt een cultuur van wetenschappelijke integriteit bijna onmogelijk. Hoog tijd om wetenschappelijke integriteit weer hoog op de agenda te zetten, aldus Foodwatch.
Foodwatch heeft daarom een manifest opgesteld om op te komen voor onafhankelijke voedselwetenschap. De organisatie roept de overheid op te stoppen met bezuinigen, financiering niet te veel over te laten aan de industrie, maar de voedselindustrie verplicht bij te laten dragen aan een onafhankelijk onderzoeksfonds. Ook roept het manifest universiteiten en hoge scholen op een cultuur van wetenschappelijke integriteit te creëren en actiever aan de slag te gaan met de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit.
Manipulatie door de voedselindustrie
Het thema is niet nieuw voor de voedselwaakhond. Naar aanleiding van onderzoeken die de stichting uitvoerde in 2019 en 2020 riep Foodwatch al op de uitverkoop van de wetenschap te stoppen. Hoewel er sindsdien meer aandacht is voor het thema in het hoger onderwijs, (zo worden nevenwerkzaamheden van hoogleraren zorgvuldiger gerapporteerd), is er nog een lange weg te gaan voor er sprake is van de zo broodnodige cultuur van wetenschappelijke integriteit.
Recente voorbeelden van manipulatie van wetenschap door de voedselindustrie liggen voor het oprapen: van het inkopen van onderzoek door CropLife om de groene doelen van de Europese Unie te ondermijnen tot persoonlijke aanvallen op wetenschappers uit de Nutri-Score-stuurgroep. Foodwatch heeft verschillende voorbeelden op een rijtje gezet in haar nieuwe Verkenning Stop de uitverkoop van de wetenschap.
Cultuur van wetenschappelijke integriteit nog ver weg
De in 2018 vernieuwde Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit is gestoeld op vijf principes waar een integere onderzoeker zich aan dient te houden: eerlijkheid, zorgvuldigheid, transparantie, onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid. Deze code vraagt om een brede implementatie in alle facetten van het academisch leven om een cultuur van wetenschappelijke integriteit te bewerkstelligen. Hoognodig, omdat uit onderzoek blijkt dat de helft van de Nederlandse wetenschappers zich met enige regelmaat zegt schuldig te maken aan zogenaamde questionable research practices, bedenkelijke onderzoekspraktijken, zoals het niet publiceren van ongunstige resultaten. Maar uit de Verkenning van Foodwatch komt naar voren dat er van een cultuur van wetenschappelijke integriteit nog lang geen sprake is.
Publieke financiering onder druk
Publieke financiering van onderzoek staat al decennia onder druk, maar door de aankomende bezuinigingen worden wetenschappers meer dan ooit gedwongen op zoek te gaan naar externe financiering uit het bedrijfsleven. Sinds 2006, zo becijferde het Rathenau Instituut, zijn de inkomsten uit het werk voor derden sterk toegenomen van 1 miljard euro naar 2,3 miljard euro in 2023. Veel onderzoekers, de overheid en bedrijven zien daar geen problemen in zolang wetenschappers maar hun onafhankelijkheid bewaren. Maar dát is makkelijker gezegd dan gedaan, zo blijkt uit de vele voorbeelden van beïnvloeding door externe financiers.
Het effect van een pen
Zelfs een klein kadootje als een pen kan onbewust al sympathie opwekken bij wetenschappers. Uit een onderzoek uit 2020 door Australische gezondheidswetenschappers bleek dat 13% van de voedselwetenschap gepubliceerd in de tien meest gerenommeerde tijdschriften voor voedselwetenschap door de industrie was bekostigd, waarvan 56% van de uitkomsten gunstig uitviel voor de industrie, terwijl slechts 9% van de resultaten gunstig uitviel in artikelen die gefinancierd waren door publiek geld.
Voedselwetenschapper en integriteitsexpert Marion Nestle houdt het bij op haar blog Food Politics. Zij maakte een jaar lang een inventarisatie: van de 168 onderzoeken gefinancierd door bedrijven vielen 156 gunstig uit voor de sponsor, zo turfde zij. Ook daarna rapporteerde zij op haar blog over onderzoek dat gefinancierd is door de industrie. Wat blijkt? Vaker wel dan niet dragen de auteurs van deze artikelen dubbele petten door hun banden met de voedselindustrie en vaker wel dan niet vallen de uitkomsten van zo’n onderzoek gunstig uit voor de financier.
Dit baart Foodwatch grote zorgen. Juke Fluitsma, campaigner bij Foodwatch, zegt hierover: ‘Belangenverstrengeling en manipulatie door de industrie leveren geen betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek, maar marketing, niet in het belang van ons allemaal, maar in het commerciële belang van de voedselindustrie. Wij hebben integere wetenschap nodig voor goed voedsel!’
Geef een reactie