Spiritualiteit in de zorg

Ik hield van haar omdat ze zo intelligent was
en nu ligt ze hier stil
en ik hou nog altijd van haar

Ik hield van haar omdat ze zo lief kon lachen
en nu ligt ze hier uitdrukkingsloos
en ik hou nog altijd van haar

Ik hield van haar omdat ze zo mooi was met haar lange haar
en nu ligt ze hier bleek en kaalgeschoren
en ik hou nog altijd van haar

Ik hield van haar omdat …
In deze tekst, gebaseerd op Isabel Allende ’s Paula, beschrijft een moeder haar gevoelens bij het ziekbed van haar dochter. Een levenslustige meid, in haar twintiger jaren, pas gehuwd, en in een diep coma door een ernstige neurologische aandoening. Een coma waaruit ze nooit meer zal ontwaken.

We leven in twee werelden. Een wereld waar dingen een functie hebben, waarin we lukken en mislukken, mooi en lelijk zijn, intelligent en dom, lief en wreed. En dan is er het ogenblik waarin het leven ons hele verhaal laat ineenstuiken. Waarin het leven ons terugwerpt in een wereld waarin alles wat ons verhaal zin leek te geven, wegvalt en er niets meer overblijft.

Niets? Of toch?
Isabel Allende toont het ons het tegendeel. Maar wat rest ons als alles wegvalt?

In een column na het busongeval waarin 22 kinderen het leven lieten op een skivakantie schrijft Hugo Camps: ‘Zelf zou ik niet weten tot wie ik moet bidden om verdriet te stollen, maar voor veel mensen is dat anders. Bij uitzichtloosheid biedt hun Opperwezen een laatste strohalm.’

Maar is het echt dat wat mensen zoeken in dergelijke ogenblikken, een laatste strohalm? Het lijkt mij al te naïef. Zelf heb ik moeite om te geloven dat het dat is wat mensen drijft. Maar wat dan wel?

In een les boeddhisme voor hogeschoolstudenten, amper enkele jaren jonger dan Isabel Allende ‘s Paula, kwam de vraag naar boven: zijn religies nodig in een samenleving?

Bij het op een rijtje zetten van alle argumenten die in de discussie met de studenten naar boven kwamen, werd al snel duidelijk dat alles wat als vernauwend en inperkend ervaren werd een tegenargument was en alles wat openheid bevorderde een argument pro.

Een beperkend moralisme waarin van alles moet of niet mag werd afgewezen, maar een traditie die mensen helpt om hun hart te openen en met liefde en mededogen met elkaar om te gaan werd al heel waardevol ervaren. Een eng wereldbeeld werd afgewezen maar een open geest werd gezien als een grote waarde.

Waar we op uitkwamen was openheid, openheid van geest en openheid van hart.

Zou het dat zijn wat ons rest als ons verhaal ineenstuikt? Zou het dat zijn wat overblijft als alles wegvalt? Openheid van geest en openheid van hart. Zou het dat zijn waar we samen op terugvallen als het leven ons ontwijkt?

We missen de taal hiervoor. Er is een tijd geweest dat het geloof de mensen hiervoor een taal wist aan te reiken. De realiteit van ziekenhuizen en zorginstellingen toont ons dat dit niet langer het geval is. We leven in een plurale en geseculariseerde samenleving. En toch hebben mensen misschien wel meer dan ooit behoefte aan spiritualiteit.

Openheid van hart en openheid van geest is van alle mensen, transcultureel en niet gebonden aan een bepaalde levensbeschouwing. Het is voor mij de enige bruikbare definitie van spiritualiteit in de zorg.

Het zou kunnen dat een psycholoog Isabel Allende had proberen te overtuigen om niet de godganse dag bij haar dochter te zitten, om wat meer aan zichzelf te denken, dat haar dochter haar toch niet kan horen …

Het zou ook kunnen dat een psycholoog met een open geest en een open hart bij haar was komen zitten, bereid om haar angst, haar verdriet, haar wanhoop te delen.

Deze openheid is het enige wat het onlenigbare verdriet draagbaar maakt, het enige wat de moed geeft om doorheen de wanhoop verder te gaan, het enige wat ons toelaat mekaar als mensen terug te vinden.

Spiritualiteit is van iedereen, niet van een bepaalde beroepsgroep. Het is wat zorg van een mechanisch tot een menselijk gegeven maakt. Eigenlijk zou iedereen die in de zorg werkt hiervan doordrongen moeten zijn. Van de poetsvrouw tot de arts tot de directeur.

Vanuit het neoliberale discours klinkt natuurlijk de vraag: wat brengt ons dat op? Het antwoord is eenvoudig: niets. De keuze hiervoor zal nooit een economische keuze zijn. Misschien wel een politieke. Het is in iedere geval aan iedere politieke partij om hier een standpunt in in te nemen

• LEVEN IN DE      MAALSTROOM blog