Meditatie en psychotherapie vormen in feite twee polen van eenzelfde gebied. Na een tijd heeft het in psychotherapie geen zin meer om eindeloos in jezelf te blijven wroeten. Na een tijd mediteren, beland je weer in een diepere laag van waaruit inhouden naar boven komen waar in feite psychotherapie of op zijn minst ondersteuning van een ander voor nodig is. Meditatie en psychotherapie overlappen mekaar, vullen mekaar aan maar hebben ook belangrijke verschillen.
Psychotherapie is nuttig als je merkt dat je vastloopt in je leven en zeker als je merkt dat het vastlopen te maken heeft met patronen. Patronen veranderen pas als je beseft dat je problemen niet aan anderen liggen maar aan je eigen kijk op het leven. Maar psychotherapie heeft haar grenzen. Na een tijd kan het soms navelstaren worden. En het is ook niet zo gezond en nuttig om alleen maar naar onze problemen te blijven kijken. Op een bepaald moment weet je wat je te doen staat: gewoon leven, in de aanvaarding van je beperkingen én je mogelijkheden. Er zal altijd wel iets zijn dat niet af is, so what?
Aan de grenzen van psychotherapie
De kern van psychotherapeutische vaardigheden is een gepast evenwicht tussen afstand en nabijheid. Nabijheid is warmte, empathie, meeleven. Afstand is neutraal kunnen waarnemen. Tussenin zit mededogen: we zijn allemaal kleine, kwetsbare mensen, daarin zijn psychotherapeut en cliënt gelijk voor de wet. Als psychotherapeut nodig ik mijn cliënt uit om met mededogen naar zichzelf te laten kijken. Warm en betrokken zijn bij pijnlijke ervaringen én ze noch weg duwen, noch zich er door laten meeslepen. Op die manier spreken we het neutrale waarnemen aan, wat niet alleen een psychotherapeutische vaardigheid is maar ook een houding waar de meeste meditatietradities rond draaien. Meditatie is neutraal kijken naar wat je meemaakt. Maar wel kijken met warme sympathie, want een koele, afstandelijke positie innemen is geen meditatie maar rationalisering.
Psychotherapie en meditatie raken mekaar in het gebied waar we opnieuw in contact proberen te komen met een natuurlijke levensstroom, een energie die alles doordringt en die binnen en buiten ons stroomt. Het heeft lang geduurd voor in de westerse psychologie -soms- aanvaard wordt dat bewustzijn niet gelijk staat aan de rede, maar dat het om een heel gamma van vermogens gaat. De neurobioloog Antonio Damasio heeft de opbouw van bewustzijn helder in kaart gebracht: stofwisseling – basale reflexen – gedrag in verband met pijn en genot – aandriften en motiveringen – primaire emoties – geschakeerde gevoelens – empathie en sociale vaardigheden – spirituele beleving. Dit komt bijzonder treffend overeen met de 2500 jaar oude inzichten van de boeddhistische psychologie…
Als we ons onbehaaglijk beginnen voelen, keren we onze aandacht meestal af van het ‘lastige’ gevoel. Als therapeut probeer je dan om de aandacht opnieuw te richten en het gevoel in het bewustzijn te integreren. Psychotherapie en meditatie zijn in wezen een poging om een ontspannen bewustzijnstoestand te creëren die lang genoeg duurt om onze oude verkrampingen op te merken, en die vriendelijk genoeg is om deze verkrampingen ook te durven loslaten.
Een psychotherapeut moet zich naar het einde van een begeleiding onmisbaar maken. Vandaar dat het einde van een psychotherapeutische begeleiding voor mij ook het begin kan vormen van een gezamenlijke meditatie. Als mijn cliënt dat wil natuurlijk. Meestal vormt dat geen beletsel omdat ik liever spreek van een meditatief bewustzijn ontwikkelen. In therapierichtingen die daar bij aansluiten, is er ook openheid en aanvaarding tussen therapeut en cliënt, zonder alles verklarende theorie of vooropgezet doel. Zo is het enige doel in een meditatief bewustzijn eveneens openheid ontwikkelen voor zowel pijn en beperkingen als voor mogelijkheden en innerlijke vrede.
Aan de grenzen van meditatie
Meditatie zonder psychotherapie kan zinloos zijn, omdat je met mediteren ‘onthecht’ rond de minder aangename kanten van jezelf heen kan blijven draaien. Woede, hebzucht en angst worden ook in oosterse benaderingen als negatieve emoties beschouwd maar men gaat er meestal wel van uit dat je ze moet doorleefd hebben om jezelf ervan te kunnen bevrijden. Het is niet zo moeilijk om mystieke toestanden te ervaren tijdens meditatie. Zowel westerse als oosterse mystici waarschuwen voor de illusie van schijnbare verlichting die meestal gewoon een vlucht is uit de realiteit, en in wezen gewoon hoogmoed. Het is ontzettend moeilijk om geduld te blijven opbrengen voor je ‘kleine ik’ dat je na zo’n extatische ervaring toch gewoon weer tegenkomt.
Er is ook een essentieel verschil tussen de meeste psychotherapieën en meditatie. Psychotherapie gaat in de eerste plaats om het helen van gekwetste gebieden van onze psyche, en dat is hoe dan ook een tijdelijke en beperkte activiteit. Meditatie is een bewustzijnstraining die levenslang doorgaat. Elementen van meditatie zijn kalmte, aandacht en inzicht maar net zo essentieel is het element herhaling. We zullen altijd nieuwe bewustzijnslagen vinden waarrond conditioneringen en groeikansen zitten. Voluit voor meditatie kiezen, is proberen om je ‘zelf’ helemaal los te laten, in het besef dat elk ‘zelf’ een constructie is. In de praktijk komt dat neer op je zoveel mogelijk proberen te herinneren dat elke grens tussen jezelf en de rest van de wereld kunstmatig is.
‘Jezelf helemaal loslaten’ klinkt mooi, in de praktijk duurt dat lang en gaat het moeizaam. Meditatie levert rust en evenwichtigheid op, maar een gevaar is dat we onszelf forceren om sneller ‘resultaten te boeken’. Sommige meditatievormen hebben krachtige effecten en leiden eventueel tot angsten, hallucinaties, gevoelens van vervreemding… Mediteren gaat om een paradoxaal evenwicht tussen ons ego loslaten en een voldoende stevig ego hebben, precies om er op te kunnen terugvallen in de stress van ons dagelijks leven.
Niet psychologiseren a.u.b.
In wezen staan we in psychotherapie en in meditatie voor dezelfde uitdaging. In psychotherapie komt er een moment waarop praten niets meer oplevert, behalve een inkomen voor de therapeut. Als therapeut wil ik problemen die in feite maatschappelijk zijn niet te psychologiseren. Mensen die niet mee kunnen of willen met het collectieve presteren en consumeren zijn voor mij de gezonde individuen die signaleren dat de samenleving ziek is. Zij zijn mijn zielsverwanten.
In meditatie komt dan weer het moment waarop dapper blijven observeren van mijn adem en van mijn drukke geest niets opleveren, behalve tijdelijke ontspanning. De diepste veranderingen gebeuren in stilte, zonder iets te doen of willen. ‘Verder’ gaan in mediteren is een oefening in leven met onzekerheid en paradoxen. ‘Onzekerheid’ is vooral een probleem voor onze ratio die éénduidige antwoorden wil. Echte inzichten, wijsheid, creativiteit… realiteit zijn nooit éénduidig.
Het is zoals het is
Mediteren kan een dialoog worden met al onze bewustzijnslagen die als potentieel liggen opgeslagen in het onbewuste. De breedste en diepste vorm van bewustzijn is intuïtie, de directe vorm van weten die je niet kan verklaren of sturen. In feite kan mijn kleine, bange ik enkel vanuit deze intuïtieve zelfkennis een dialoog aangaan met de rest van de wereld. De grootste onzekerheid is dat ik het leven enkel kan ontvangen en aanvaarden. De grootste paradox is dat ik pas ‘zekerheid’ voel als ik durf vertrouwen op iets wat groter is dan ik zelf en dat dit iets mij het leven schenkt.
In het boeddhisme noemt men deze ultieme realiteit eenvoudig ‘het is zoals het is’ of ‘ik ben zoals ik ben (en dat is ok).’ Het is simpel maar ons ego vindt het lastig om te accepteren dat dingen niet zijn zoals we het zouden willen. Het is ook moeilijk te accepteren dat alles wat bestaat uniek is, dat alles dus verschillend is. In het bijzonder de verschillen tussen mensen maken ons onzeker en eenzaam. Om die onzekerheid en eenzaamheid op te heffen, vechten we of klampen we ons vast, manipuleren of ontkennen we. Veel agressie is in feite een kinderlijke behoefte aan almacht en dus controle. Naast het oefenen van aandacht en kalmte is in meditatie daarom ook het oefenen van zelfbeheersing essentieel, uiteraard zonder daarin rigide te worden.
Voorbij de grenzen ligt…
De grootste genezing is overigens niet het wegwerken van ons eigen lijden maar het herkennen en erkennen van het lijden van anderen, en daar samen concreet wat aan doen. Vooral door mededogen met de ander laten we ons ego los. In het westen vergeten we gemakkelijk dat meditatiepraktijken in het oosten niet op zichzelf staan maar onderdeel uitmaken van een grondige training in moreel besef, psychologische kennis en leren samenleven in een gemeenschap. Eigenschappen als oprechtheid, vriendelijkheid, soberheid en hulpvaardigheid zijn wellicht sterkere krachten om onszelf te veranderen dan meditatie op zich. Meditatie is vooral het individuele onderzoek van wat ons tegenhoudt om die eigenschappen toe te passen.
Daarnaast vergeten we in het westen dat men in het oosten vooral onder leiding van een leermeester en in groep mediteert. De leermeester is in zekere zin een psychotherapeut. In die zin dat hij zowel theoretisch als vanuit zijn eigen ervaring kan kaderen welke inhouden vrij kunnen komen als we tijdens meditatie in onze diepere lagen belanden. Wanneer bijvoorbeeld een lading verdriet loskomt, toont de leermeester met zijn houding hoe je ermee omgaat, rustig, aandachtig en begrijpend. Vervolgens leert hij zijn leerling er neutraal naar kijken. Gevoelens mogen er dus zijn, samen met een nieuwe houding: je duwt niets weg of je wakkert niets aan. Je zoekt de middenweg tussen de uitersten van afweer of herhaling, waarbij het midden een nieuwe houding van aandachtig waarnemen wordt. Tot het gevoel oplost, of althans tot de oude opgestapelde lading oplost, die rond het reële, actuele gevoel is gaan zitten.
Bewustzijntraining is een verfijning van onze aandacht. Eerst ervaren we ruwe emoties en impulsen, dan geschakeerde gevoelens en dan subtiele energiestromen binnen en buiten ons. In het westen klasseren we deze bewustzijnsaspecten in aparte vakjes als ‘laag’ en ‘hoog’, ‘normaal’ en ‘paranormaal’. Van de oosterse psychologie kunnen we leren het totale bewustzijnsspectrum te zien met acceptatie van zowel de pijn van isolement als de euforie van eenheidsgevoelens. In het westen worstelen we vaak in ons eentje met de complexiteit van onze geest en van onze samenleving. In het oosten wordt de meditatiebeoefenaar gesteund door zijn medebeoefenaars en op gezette tijden door de leermeester. Boeddha, Christus of elke andere inspiratiebron helpen ons heen en weer te stromen tussen isolement en verbondenheid. Mediteren is ons individualisme doorzien en onze geest verbinden met de rest van de schepping.
Literatuur:
J.H. Almaas, Het niets, Altamira, Heemstede, 1997
De Dalai Lama en Howard Cutler, De kunst van het geluk, Rainbow Pockets, ’s Gravenhage, 1999
David Brazier, Zentherapie, Asoka, Nieuwerkerk a/d IJssel, 2000
Ken Wilber, Integrale psychologie, Ankh-Hermes, Deventer, 2001
Mark Epstein, De stroom van zijn, Servire, Utrecht, 2002
Antonio Damasio, Het gelijk van Spinoza, Wereldbibliotheek, Amsterdam 2004
zeshin zegt
BOEDDHISME EN PSYCHOTERAPIE
Boeddhisme is een religie, en Psychotherapie is geneeskunde. Twee zaken die prima naast elkaar bedreven kunnen worden. Een psychotherapeut kan zonder bezwaar het Boeddhisme beoefenen. Maar dat kan de postbode, de groenteboer, en de hoogleraar ook. Vermenging van Boeddhisme met Psychotherapie, doet zowel de Psychotherapie als het Boeddhisme geen goed. Immers Psychotherapie is bedoeld om mensen te genezen, of het leven weer draaglijk te maken en op orde te krijgen.
Een religie daarentegen bewerkstelligt de ontmoeting en vereenzelviging met het werkelijke zelf. Dit werkelijke zelf, is het ultieme onvervangbare zelf, dat wat we Boeddha kunnen noemen ‘niet gebonden aan tijd of ruimte’ de ervaring van de eenheid van alle bestaan Religie is een herstel met het werkelijke zelf. Dat beide een positieve werking op het leven kunnen bewerkstelligen valt niet te betwisten. Maar de heilzame werking van het Boeddhisme blijft ook tijdens ziekte en dood heilzaam, terwijl psychotherapie op genezing en in standhouding van het leven uit is. Psychotherapie herstelt het ego zodat iemand weer kan funktioneren.
Iemands werkelijke zelf is niet datgene wat we ons voorstellen.
Dit is niet meer dan een voorstelling van ons zelf.
Het zelf wat ik bedoel is het zelf wat niet vast te leggen is, nog uitgesproken of gezien kan worden.
Het doel van een Boeddhist is zich bewust van dit zelf te worden.
Het is nog al aanmatigend om elementen uit de Psychotherapie en het Boeddhisme als blauwdrukken op elkaar te leggen om zo tot een vergelijk te komen, en dit als vrijbrief te gebruiken om het Boeddhisme in de Psychotherapie in te lijven. Niet alleen is dit een oneigenlijk gebruik van het Boeddhisme, maar door het op die manier aan het grote publiek te presenteren vind een uitholling en vervlakking plaats.
Boeddha als grondlegger van de psychotherapie klinkt mij wat vreemd in de oren.
Wat mij nog al op valt is dat in menige aankondiging voor Boeddhistische retraites staat vermeld dat de begeleider of begeleidster dieptepsycholoog, psychotherapeut of haptonoom is. Ik heb nog nooit zien staan dat de begeleider bakker, postbode of boekhouder is.
Wat mankeert er aan de techniek van de Psychotherapie dat het elementen uit het Boeddhisme nodig heeft? Of ontlenen deze wetenschappers gezag aan hun titel om zo hun positie veilig te stellen en te vergroten?
Dit zelfde is al eerder met Yoga gebeurd. Yoga is van religie tot ontspanningsgymnastiek gedegradeerd. Hans Wesseling schrijft in een van zijn boeken dat huisartsen overspannen patiënten Yoga voorschrijven.
Als de patiënt dan aan de dokter vraagt: “Wat voor Yoga dokter? Hatta-yoga, Raja-yoga, Dyana-yoga” Dan blijkt de dokter een therapie voor te schrijven waar hij niets, maar dan ook niets van af weet.
Kay zegt
Ook hier weer verwarring. Psychotherapie is eerder reductionisme. Meditatie is er in verschillende vormen, die ook een verschillende werking hebben. Wat is bewustzijn? We kennen waken, dromen en diepe slaap. Elk heeft heeft haar eigen meetbare fysiologie. Als er andere bewustzijnsvormen met corresponderende meetbare fysiologie is hoor ik dat graag.
zeshin zegt
meet iets en beperk het
G.J. Smeets zegt
Inderdaad, en soms is dat hard nodig. Vaak is het heel handig.
Kay zegt
Als er iets anders is kan dat gemeten worden hoe beperkt dat ook is en niet alles zeggend.
Klaas zegt
“Psychotherapie en meditatie raken mekaar in het gebied waar we opnieuw in contact proberen te komen met een natuurlijke levensstroom, een energie die alles doordringt en die binnen en buiten ons stroomt. ” Naar mijn ervaring is dit zo. Breinpraat creëert vakjes die de ervaring niet kent.
Ann Van Leene zegt
Een psychotherapeut is een behandelaar die mensen helpt “om te gaan” met “geestelijk” lijden. De behandelde heelt “zichzelf” (is actief betrokken). Een arts probeert “lichamelijk” lijden via behandeling te genezen waarbij de patiënt geen handeling verricht (is passief, ondergaat).
Het boeddhisme is een levensbeschouwelijke én religieuze stroming. Boeddhisme als louter levensbeschouwelijke stroming kan in psychotherapie worden opgenomen.
zeshin zegt
Het Boeddhisme is geen levensbeschouwing het is een van de 5 wereldreligies. Het geeft je richtlijnen hoe je je leven kunt inrichten om het Boeddhaschap te verwezenlijken. Het is niet bedoeld om je gevoelens te verdringen, omarmen of oproepen. Dit is een oppervlakkige manier om de term “geestelijk in te vullen” Als je spreekt over ‘De behandelde heelt ‘zichzelf’? Wat is er dan incompleet?
Als je denkt dat het Boeddhisme opgenomen kan worden in de psychotherapie Waar vestig je dan je vertrouwen op? Wat stelt je Boeddhisme dan voor? Een gebruiksartikel wat je naar believen kan gebruiken?
G.J. Smeets zegt
“Het boeddhisme […] geeft je richtlijnen hoe je je leven kunt inrichten om het Boeddhaschap te verwezenlijken.”
Gelieve deze frase 100 keer in je schriftje over te schrijven en daarna je mond te spoelen met een mespunt bicarbonaat tegen de missionarisgeur. Brr.
Conrad zegt
Ann,welke soort psychotherapie bedoel je? Het lijkt mij wat kort door de bocht dat . Boeddhisme als louter levensbeschouwelijke stroming in psychotherapie (zie hier onder) kan worden opgenomen.
Client gerichte psychotherapie
Cognitieve therapie
Directieve therapie
EMDR
Existentiele counseling en psychoterapie
Gedragtherapie
Gestalttherapieintegratieve therapie
Lichaamswerk
NLP
Pesso psychotherapie
Psychodrama
RET
Schrijftherapie
Systeemtherapie
Transactionele analyse
Transpersoonlijke therapie
Davanloo therapie
Bonding
Enz
Het lijkt op het verhaal over yoga in het eerste stukje van Zeshin.
Ann Van Leene zegt
Wat er incompleet kan zijn aan diegene die in therapie is, stond mijns inziens mooi geformuleerd in het artikel “De oplossing van het misverstand over het ego” :
Het ego is het centrale orgaan waardoor wij ons zelf kunnen uitdrukken. Laten we ervoor zorgen dat ons ego geheeld en gereinigd wordt. Wat die traditionele leringen dus eigenlijk bedoelen te zeggen is het volgende: Wanneer je je met je ego identificeert, word je egocentrisch. Dat is inderdaad niet de bedoeling en dus ook niet vervullend. We horen het verschil tussen het ego en het zelf duidelijk voor ogen te hebben. Door bewust te worden van ons ware, authentieke zelf, zien we spontaan in dat we het ego niet zijn, maar dat we een ego hebben.
https://boeddhistischdagblad.nl/…/77233-de…/…
Meditatie of training – zoals mindfulness – die zijn wortels vindt in het Boeddhisme kan bijvoorbeeld worden opgenomen in de psychotherapie. In die zin kan het levensbeschouwelijke uit het Boeddhisme in een therapeutische setting worden geïntegreerd (niet het Boeddhisme als religie).
Er zijn vier grote wetenschappelijk erkende stromingen in de psychotherapie (bij uitbreiding hun varianten) : 1. de psychoanalyse, 2. de gedragstherapie, 3. de ervaringsgerichte therapie (Rogeriaanse therapie) en 4. de systeemtherapie.
Conrad zegt
Ann, van die vier “wetenschappelijke stromingen” wordt alleen gedragstherapie nog op grote schaal toegepast.
En dat wetenschappelijke zou ik ook met een grote korrel zout nemen.Er is geen wetenschap waar de meningen zo verdeeld zijn als in de psychologie en psychiatrie. Geregeld komt er weer een nieuwe therapie bij die vervolgens weer verdwijnt na een tijd.
Van het door mij genoemde lijstje zijn de meeste therapieen ook verdwenen.
Mindfulnes is ook zo’n een hype die in het begin met een hoop tamtam gebracht wordt en over een aantal jaar ook weer zal verdwijnen. Veel therapeuten (ook leraren in zen en vipassana worden ook ineens mindfulnesscoach) zijn enthousiast in het begin en gebruiken mindfullness om hun inkomen veilig te stellen (geven van therapie, geven van opleidingen en cursussen, en het schrijven van boeken “Hoe te mediteren”).
Patienten krijgen door de therapeuten weer hoop dat ze verlost worden van hun lastige symptomen. Het lijkt door het mediteren wat beter te gaan, maar vervolgens stoppen de patienten na een tijdje met mediteren omdat ze de discipline niet kunnen opbrengen elke dag te mediteren (iets wat beoefenaars van het boeddhisme vaak wel hebben en houden).De lastige symptomen komen weer terug en de patient blijft achter met een nieuwe illusie.
De psychologie biedt altijd hoop, want komt wel weer met een nieuwe therapie of haalt een oude uit de kast.
Gedragstherapie en medicatie zullen wel blijven omdat ze relatief goedkoop zijn en aandoeningen dusdanig onderdrukken dat de patient kan functioneren in de maatschappij. Maar het lijkt mij niet dat je boeddhisme met deze richtingen kan intregreren
rita zegt
Je kunt als boedhist de discipline hebben om elke dag te gaan mediteren… maar dat zegt nog niet dat je van je symptonenn etc. af komt…… Wat je ook doet jarenlang elke dag mediteren of hopt van de ene hype therapie naar de andere …..het gaat er mijn inziens om of je verantwoording voor jezelf wilt gaan nemen…… met je energie door al die lagen in jezelf durft en wilt zakken….
Conrad zegt
Rita, dat heb je verkeerd begrepen.
Ik beweer nergens dat je door elke dag mediteren van je symptomen afkomt. Beoefenaars van boeddhisme hebben een andere motivatie dan patienten die van hun neuroses proberen af te komen.
Frans-Jozef zegt
Ik weet het niet, wel mooi om de gedrevenheid en eigen overtuiging te lezen in ieders betoog!
Piet Nusteleijn zegt
We hebben het over indelingen; vakjes. Een hulpmiddel om iets wat niet te scheiden is te bespreken dan gelijktijdig elkaar iets duidelijk te maken. Voor een overzichtelijke indeling heb ik er ook weer een erbij geconstrueerd: “je hebt de wereld van ‘het denken’ en de ‘wereld van het niet-denken'”
Feitelijk één, maar om erover te kunnen praten (dus denken) heb ik (ik is óók denken) er twéé gemaakt. De wereld van het niet denken geef ik nog een ander woord: Bewustzijn. Zo heb je dus, Denken en Bewustzijn.
En dan blijven bedenken dat de woorden niet ‘het ding’ zijn.
En ook dat het niet uit elkaar te pluizen is. Nee, gemakkelijk is het niet.
Het Bewustzijn is niet te beïnvloeden. (Psycho)therapie is een methode om het denken te beïnvloeden. Het dringt niet binnen in de wereld van het niet-denken, het Bewustzijn. Nogmaals, het bewustzijn is niet te beïnvloeden. Dat is het mooie en het veilige daarvan. Meditatie is géén Bewustzijnstraining. Het is niet trainbaar. Uit mijn reactie blijkt dat we heel verschillend kunnen denken over psychotherapie, Bewustzijn en meditatie en dat is boeiend.
Met groet.
Ann Van Leene zegt
Op welke schaal welke therapie wordt toegepast, weet ik niet. De gedragstherapie beantwoordt aan de noden van onze neoliberale samenleving waarin de kapitalistische wereldeconomie overheerst. De gedragstherapie blijkt zich te hebben aangepast aan het gangbare maatschappelijk korte termijn denken dat een specifiek doel voor ogen heeft. Ik zou denken dat ook het systeemdenken nog een rol heeft.
Het is goed om kritisch te blijven ook tegenover wetenschap. Op elke stroming komt na verloop van tijd reactie. Deze beweging geldt ook voor andere disciplines zoals kunst.
Los van de wildgroei van trainingen zou ik mindfulness geen hype noemen. Het is belangrijk “bewust” een mindfulness trainer te kiezen met veel ervaring. Godsdienst dient inderdaad niet te worden geïntegreerd in psychologie en geneeskunde. Met bewuste aandacht in het leven staan, is een filosofische houding die in elke discipline en in elk levensdomein kan worden toegepast. Onze Westerse maatschappij zou meer welzijn kennen met deze Oosterse wijsheid.