Om te weten wat zen voor je leven doet moet je eerst vaststellen wat zen is. Zen is een oosterse religie die ontstaan is uit een mix van het boeddhisme en taoïsme en is gebaseerd op meditatie en ceremonies. Beide activiteiten zijn instrumenten die onze manier van hoe we de wereld beschouwen verwijderen.
Dit geeft ons de gelegenheid om de wereld in een nieuw licht te zien, oude manieren van zien er uit- en de mogelijkheid om opnieuw te beginnen. Dit heeft ongekende potentie maar herbergt ook de ruimte om weer nieuwe gewoontes te installeren.
Zo is onze nieuwe blik op de wereld niet meer dan een ontsnappingsmoment, die deze nieuwe blik weer als gewoonte- en routinegedrag installeert. Op een gegeven moment beschouw je je leven weer als sleur, omdat gewoontes en ideeën de neiging hebben in te slijten en als onbewust proces je leven weer bepalen.
Als je via zen ruimte creëert en vervolgens weer muren van vooroordelen en gewoontes installeert die je wereld weer vastleggen, is zen niet meer dan een jojo effect.
Hier zou je je af kunnen vragen: waarom wil ik alles vastleggen? Op dit punt aangekomen kun je zeggen dat zen hier pas begint. De vraag is niet waarom, maar wie is het die deze gewoontes en vooroordelen installeert? Het keert zich naar jou, het kijkt niet naar de wereld, het kijkt naar jou.
Zen probeert de wereld niet te veranderen, zen gaat op zoek naar dat- of diegene die jouw wereld beperkt en wat je daar mee aan moet. De tekst die je nu leest is een spiegel waarin dat wat je leest gereflecteerd ziet. Je leest niet wat er staat maar je filtert en past de tekst aan door vooroordelen, gewoontes en interpretaties. Everything lies in the eyes of the beholder.
Je zou natuurlijk met het schaamrood op je kaken kunnen bekennen: ‘Ik ben het die het leven beperk en het tot sleur, beslommering en gedoe maakt.’ Als dat zo is, dat het ‘ik’ het leven beperkt, dan is de oplossing toch makkelijk?
Toch niet?
We hebben last van onszelf maar willen het voor geen goud kwijt. Waarom ben je zo gehecht aan dat ‘ik’? We omarmen het als de grootste schat op aarde, maar wat is het eigenlijk? De beste manier om daar achter te komen is een training volgen, het liefst een religieuze training.
Elke zichzelf respecterende religie is een methode van zelfonderzoek, maar hoe objectief is een zelfonderzoek dat door het zelf wordt uitgevoerd? Wie is het die naar zichzelf kijkt, zo iets als een oog wat alles kan zien behalve zichzelf.
Dogen schrijft in zijn ‘Fukan Zazengi’ (regels voor zazen meditatie). Denk het niet-denken. Hoe doe je dat? Door te denken, voorbij denken en niet denken. Dit zijn de ware grondprincipes van zazen.
Als er niemand is die denkt dan zit er niets tussen onze waarneming en dat wat we waarnemen. Geen vooroordelen, geen condities, er is alleen maar waarnemen. Als er geen denken is, is alles een spiegel waarin je jezelf gereflecteerd ziet. Reflectie is precies dat wat de definitie van meditatie is.
Als reflectie meditatie is dan is meditatie geen techniek of training maar een ceremonie en een ceremonie meditatie. Meditatie leid uiteindelijk tot de naakte waarheid, tot de confrontatie met die wie alles bepaalt in je leven, met dat wat alles afbakent, installeert en institutionaliseert tot je gevangenis.
