Hoe zekerder de kerk werd van haar zaak, des te triomfalistischer werd haar Jezus-beeld. Kerkvorsten leunden graag op de heerser van boven, soms afgebeeld op een troon. Maar wie was die Jezus eigenlijk? De bijbelverhalen lezen we als een biografie, maar iedere evangelieschrijver had eigen context, bronnen, doelgroep, accent en belang.
Ik bekijk die verhalen door een antropologische bril en leg mijn eigen accent. Antropologen hebben veel gekeken naar overgangsrituelen. Als je een overgang meemaakt, zit je tijdelijk in de marge van de tijd, niet meer voorheen en nog niet straks. Dat vraagt om rituele begeleiding, bijvoorbeeld bij geboorte, huwelijk, overlijden. Behalve in de tijd zijn er ook ruimtelijke en sociale marges. Voor vertellers, zoals evangelie- en romanschrijvers, leveren margepersonages mooie verhaalstof.
Godsdienststichters zijn figuren die meestal levenslang in de marge verkeren. Ze leiden een zwervend bestaan, hebben geen vaste woon- of verblijfplaats, of moeten vluchten. Ze worden gemarginaliseerd en mijden het machtscentrum. Zie de verhalen over Boeddha, Mozes, Mohammed – en Jezus.
Het begint al bij de verhalen over Jezus’ geboorte: Onderweg, niet eens in een herberg, maar in een stal, tussen de dieren. De volwassen Jezus staat buiten de religieuze elites. Volgens het verhaal van de verzoekingen in de woestijn (lees: in de ruimtelijke marge van de bewoonde wereld) slaat hij macht af. Hij zoekt de omgang met bevolkingsgroepen in de sociale marge, zoals vissers, hoeren, corrupte belastinginners en allochtone Samaritanen. Als hij Jeruzalem intrekt juichen de mensen hem toe als een koning, maar zijn rijdier is een ezel en zijn uiteindelijke kroon is gemaakt van doornen. Hij wordt veroordeeld door het religieuze establishment en sterft een marteldood, buiten de stad, tussen twee criminelen. Als hij volgens het verhaal opstaat uit de dood, zijn de eerste getuigen niet mannen maar vrouwen, gemarginaliseerd als hij.
Jezus is Onze Lieve Heer van de Marge. Hoe is zo’n kwetsbaar iemand na te volgen? Hoe zijn godsdienststichters na te volgen?
G.J. Smeets zegt
“… Heer van de Marge. Hoe is zo’n kwetsbaar iemand na te volgen?”
Door imitatio. Doen zoals ook die heer: genoegen nemen met de marge.