Volgens Koert van der Velde in het dagblad Trouw is mindfulness ‘hartstikke religieus’, maar proberen mensen als Jon Kabat-Zinn dat stiekem binnenskamers te houden om de verspreiding ervan niet in gevaar te brengen. Het leest als een complottheorie.
Discussies over religie lopen meestal al mis voor ze begonnen zijn omdat het onderwerp niet gedefinieerd is. Er bestaat geen algemeen aanvaardde definitie van religie. Iedereen kan het zich naar believen toe-eigenen. Ook Koert van der Velde geeft in zijn artikel geen definitie van religie. We moeten ze uit de context afleiden.
Hij begint met over mindfulness te zeggen: ‘Het boeddhisme waaruit zij voortkomt is ontmanteld. Gestript is het centrale boeddhistische idee dat het leven lijden is. Gestript zijn ook de fundamentele uitgangspunten zoals karma en reïncarnatie. Gestript is het hooghouden van een traditionele morele gedragscode – zoals het verbod op het genieten van seks en alcohol. Gestript zijn de lange dagen van zwijgen, vasten en mediteren. Een minicursus van acht avonden is genoeg. Oppervlakkig gezien zit er niks religieus meer aan, en dat is een beeld dat men graag naar buiten brengt.’
Er zijn veel boeddhistische stromingen, maar ik ken er geen enkele die zich in dit karikaturale beeld van het boeddhisme zou thuisvoelen. Wat deze omschrijving wel doet is de duistere bril zichtbaar maken waarmee de auteur naar het fenomeen ‘religie’ kijkt. Zijn beeld lijkt meer op het christendom dat Robert Long bezingt: ‘Want het leven was lijden, als je danste een heiden .…’ Religie komt uit zijn tekst naar voren als grimmig, leerstellig, moralistisch, autoritair en hypocriet.
Een even grimmige visie op religie vinden we bij de radicale atheïst Daniël Dennett. Hij beseft dat religie ook goede dingen voortgebracht en hij zegt: ‘We should ransack the tool house of organized religions for the best tools, the best methods, the best things.’ Zijn geestesgenoot Sam Harris plaatst mindfulness in deze context: mindfulness gered uit de klauwen van de religie.
Door het ontbreken van een algemeen aanvaarde definitie van religie is ook een heel andere insteek mogelijk. Je kunt de openheid van aandacht zoals die in mindfulness gecultiveerd wordt, definiëren als juist de essentie van alle religie. Het is een idee dat ik zelf exploreer in mijn boek ‘Iedereen Weet’. Zo gedefinieerd is mindfulness per definitie religieus, maar ontdaan van alles wat het zou bezoedelen en daarmee onreligieus maken: het grimmige, het leerstellige, het moralistische, het autoritaire en het hypocriete. Dat laatste hebben we in de geschiedenis van religies al te vaak gezien. Daarom krijgt religie tegenwoordig zo een slechte pers. Deze visie is niet waar of onwaar, het is een optie.
De Amerikaanse zenleraar Norman Fischer merkte op: ‘Religion is evolving under our noses, but we are not noticing it because we are stuck on old forms and old terminologies’. De mindfulnessbeweging is daar een symptoom van. Toen ik als psychiater met mindfulness begon te werken was mijn enige bedoeling om een werkzame techniek aan mijn therapeutisch arsenaal toe te voegen. De wereldwijde hype had ik in mijn wildste fantasie niet kunnen bedenken.
Deze beweging ontsnapt volledig aan de oorspronkelijke context. Zelfs al zou dat wel de bedoeling geweest zijn, hoe zou iemand dit ooit hebben kunnen doordrukken? Dit is geen top-down fenomeen maar bottom-up. Het groeit uit een verlangen van mensen. Het ontsnapt aan de bekende kaders waarmee we gewend zijn om naar religie te kijken. Niemand weet hoe dit verder zal evolueren.
De analyse van Koert van der Velde probeert een nieuw fenomeen als mindfulness op te sluiten in een kooi van oude vormen en terminologieën. Het resultaat is dat hij er compleet naast grijpt en alleen maar een visie op religie zichtbaar maakt waar veel mensen zich zoeken van te
G.J. Smeets zegt
Helemaal mee eens.
Al in 1947 schreef R. H. Blyth (in de inleiding van zijn monumentale ‘Haiku. 4 volumes. Hokuseido Press, Tokyo) dat het om aandacht gaat:
“I understand Zen and poetry to be practically synonyms, but as I said before, if there is ever imagined to be any conflicht between Zen and the poetry of haiku, the Zen goes overboard; poetry [lees: aandacht. G.J. S.] is the ultimate standard.”
Nic Schrijver zegt
Bedankt voor deze aandachts oefening.
‘ conflicht’ moet denk ik ‘conflict’ zijn.
;-)
bart zegt
Het woord religie komt uit het Grieks en betekent net als het woord yoga herverbinding. Daar mee is verklaard wat religie is. Maar,… het word ook als synoniem voor godsdienst gebruikt wat niet het zelfde is. Bij godsdienst is er spraken van een god of goden. Terwijl religie je herverbind. Dat zou een herverbinding met god kunnen zijn, maar ook bijvoorbeeld, Eenheid, werkelijke zelf, het Al, enz. Wat Mindfulness betreft,… het stelt zich onduidelijk op de ene keer schaart het zich graag onder de paraplu van het Boeddhisme, maar als dat niet uit komt is het autonoom.
Ze beroepen zich op de 7e regel van het achtvoudige pad. Maar is het daarmee religieus? Ik ben geneigd om het onder de vlag van ontspanningsoefeningen te scharen.
G.J. Smeets zegt
“Ik ben geneigd om het onder de vlag van ontspanningsoefeningen te scharen.”
Als dat je persoonlijke ervaring is met mindfullness training dan ben je niet goed getrained.
Hans van Dam zegt
is het godsdienst
of therapie
open aandacht
of poëzie
geen van vieren
of alledrie
potverdikkie
ik weet het nie
G.J. Smeets zegt
geen vier geen drie
het is ’t eentweetje
aandacht = poezie
maar ach, dat weet je
Kay zegt
Meditatie, mindfulness, religie, boeddhisme allemaal woorden die geen duidelijke definitie hebben. Het zijn container begrippen. Aan die verwarring heeft minfulness een grote bijdrage geleverd, door zelf geen duidelijkheid verschaffen. Ook hebben veel mensen de neiging van alles religie te maken. Dagelijkse moraal, religie en spiritualiteit zijn overlappende begrippen, maar die in het Westen onterecht voorelkaar ingewisseld worden. Boeddhisme heeft ook geen duidelijke definitie. Kan ook niet met al die stromingen. Mindfulness is puristisch en probeert zich zo te presenteren, als pure methode. En dat is misleidend.
kees moerbeek zegt
De werkelijkheid bestaat niet uit hokjes, Kay. Als de Boeddha iets onderwezen heeft dan is dit het wel. Bovendien is alles onderhevig aan verandering, dus waar blijf je dan met je hokjes?
Toch zijn hokjes en definities mooi meegenomen als je helderheid wil verschaffen. Daar is niks mis mee, omdat we weten dat het niet DE waarheid oplevert.
Dat sommigen alles tot religie verheffen, als dat al het geval zou zijn, dan is dat een wanhoopsdaad. Dat velen zaken direct vertalen in: ‘Wat levert het mij op?’, ‘Hoe word ik er materieel beter van?’ is zeer de vraag, tenzij je cynicus of cynica bent.
In het westen wordt niet alleen van alles overlapt, maar alles is ook overlapt. Ook dat is iets dat de Boeddha onderwijst en iedereen weet dat in in noord, oost, zuid, west.
Met purisme heb ik helemaal niks. Geschiedkundig en moreel is purisme (zuiverheid) nogal besmet geraakt sinds pakweg de laatste tweeduizend jaar. Iemand daarvan beschuldigen lijkt me niet fijn.
Als er geen plek is om je te verschuilen: https://www.youtube.com/watch?v=17yfqxoSTFM
Dan kun je altijd nog in de straat dansen. De ‘sweet music’ van de Dharma’ : https://www.youtube.com/watch?v=GuCBXTfoVq8
En zelfs dit, gezien de aankomende groene kerst:
https://www.youtube.com/watch?v=w40ushYAaYA
Kay zegt
Beste Kees, om te reageren op mijn kennis en opvatting over mindfulness, religie en boeddhisme met de frame dat de de werkelijkheid niet in een hokje te passen is, is een dooddoener die niet helpt. Mindfulness is niet de werkelijkheid, het zijn een aantal methoden met een inherent beperkte werking en effect, die gerelateerd kunnen worden aan boeddhisme. Waarom dan een naam geven als mindfulness of boeddhisme als toch alles verandering is? Mindfulness zet zichzelf in hokje als iets exclusiefs en geweldigs. Boeddhisme doet iets dergelijks. Niet oordelen tijdens de mindfulness is uitermate religieus, maar een dergelijke houding in het dagelijks leven verarmd de vitaliteit van leven.
kees moerbeek zegt
Alles behoort tot de werkelijkheid, Kay. Alle verschijnselen zijn veranderlijk en ontstaan afhankelijk van elkaar, dat zijn twee van de kerngedachtes van het boeddhisme.
Dat mensen verschijnselen in taal bevriezen is om de werkelijkheid overzichtelijk en hanteerbaar te maken. Taal is een Boeddhageschenk.
Dat mindfulness zet zichzelf nergens voor neer, dat doen mensen.
Dat niet oordelen moet je niet al te letterlijk nemen. Oordelen is (soms) nodig om te overleven. Boeddha maakte ook onderscheid tussen heilzaam en onheilzaam.
Maar Kay, spring in 2016 eens helemaal in het echte leven, dat Dharma heet.
Jump, girl, jump! Een hedendaagse versie, de heren zijn wat ouder maar stil alive and kicking. https://www.youtube.com/watch?v=-XWorugbF9g
Kay zegt
Kees, Goed dan tot in 2016. Misschien kunnen we het dan eens hebben over hoe boeddhisten deze complexe term, “dharma”, waar geen complete Nederlandse betekenis voor is, zien en hoe dat terug komt in mindfulness.
Annie de Jong zegt
Zo kun je een artikel blijkbaar heel verschillend lezen. Ik lees in het artikel in Trouw niet dat de schrijver probeert om mindfulness op te sluiten in een kooi van oude vormen en terminologieën. Hij schrijft dat mindfulness religieus kan zijn en verbonden is met een traditie waar een bepaalde levensvisie aan ten grondslag ligt en dat dat ook genoemd moet worden als het op zoveel plaatsen in het maatschappelijke leven geïntroduceerd wordt.
Jules Prast zegt
Als mindfulness per definitie religieus is, en je hebt deze als psychiater toegevoegd aan je therapeutische arsenaal, dan schiet het je in een medisch-wetenschappelijke omgeving in ieder geval niet te kort aan lef en vernieuwend vermogen.
Koert van der Velde zegt
Beste Edel,
Wat waren we het toch eens met elkaar, anderhalf jaar geleden toen ik je interviewde: dat mindfulness op zijn best religieus is, maar dat je maar beter niet kunt geloven in religieuze beelden, en evenmin in autoriteiten. Voor mij is religie het je aangesproken voelen door iets wat achter de grens van je begrip ligt, vertelde ik, een definitie die ook jou zeer aansprak, zei je.
In de anderhalf jaar erna heb ik Geen Gezweef geschreven – de passages waarin jij voorkwam – en dat zijn er nogal wat – had je met enkele kleine wijzigingsvoorstellen goedgekeurd. Ik hoopte op een mooie recensie van jouw hand en zorgde er dan ook voor dat de uitgever jou als eerste een exemplaar van het verse boek toestuurde.
Ik schreef een stukje in Trouw over een aspect van het boek, namelijk dat mindfulness vaak veel religieuzer is dan veel trainers willen toegeven.
Toen er een ‘reaguurderige’ reactie op de Trouw-site verscheen onder de naam Edel Maex, heb ik je gelijk gemaild: of iemand je naam misbruikt heeft?
Je bleek het zelf geschreven te hebben. Je las het als ‘een complottheorie’. Uit het stuk distilleerde je dat ik met een ‘duistere bril’ naar religie kijk. ,,Religie komt uit zijn tekst naar voren als grimmig, leerstellig, moralistisch, autoritair en hypocriet,’’ stel je.
Nou breekt m’n klomp dacht ik. Niks in het artikel waaruit dat blijkt, volgens mij. En in het boek houd ik juist een warm pleidooi voor een religieuze vorm van mindfulness – precies Edel, die vorm die we alle twee zo sympathiek vinden.
Ik heb je gebeld. Je beperkte je tot het je beroepen op je recht te schrijven wat je maar wilt naar aanleiding van een krantenstuk. En mijn boek? Je bent een druk mens en hebt geen tijd het te lezen, zei je.
Edel, je velt wel een hard oordeel. Daarom roep ik je nogmaals op: lees dan ook dat boek!
Met hartelijke groet,
Koert
Hans van Dam zegt
O jee, open aandacht is ook al geen panacee.
Carla zegt
Ik vraag me echt, in goede gemoede af wat Koert beoogde met het plaatsen van zijn artikel in Trouw? Was het om belangstelling te generen voor zijn nieuwste boek? Was het om de tongen los te maken? Was het om eigen doorleefde inzichten bloot te leggen en te willen delen? Wat was….ja wat was het wat Koert beoogde?
Verder vind ik het uitermate onkies van Koert om flarden van een persoonlijk gesprek hier letterlijk weer te geven.
G.J. Smeets zegt
“…in het boek houd ik juist een warm pleidooi voor een religieuze vorm van mindfulness…”
Wel, in bovenstaand blogstuk wordt betoogd dat mindfulness nu net de essentie van religie is die anno 2015 verder geen religieuze vormgeving behoeft.
Edel Maex zegt
Koert
Het lezen van je boek brengt mij helaas alleen maar tot dezelfde conclusie. Dit is een visie op mindfulness en op religie waar ik mij helemaal niet in kan vinden.
Dat hoeft op zich geen probleem te zijn. Mensen mogen van mening verschillen. Maar blijkbaar is mij dat niet toegestaan. Integendeel, als ik dat hardop zeg in plaats van een lovende recensie te schrijven, word je boos.
Bizar is hoe je in je boek mijn woorden gebruikt om jouw visie neer te zetten. Dit heb ik nooit eerder meegemaakt. Zinnen die aarzelend en zoeken uitgesproken zijn, worden neergezet als stellingen. Gelukkig heb ik in mijn blogs en boeken uitgebreid en veel genuanceerder over deze materie gereflecteerd.
Je zegt: ‘in het boek houd ik juist een warm pleidooi voor een religieuze vorm van mindfulness – precies Edel, die vorm die we alle twee zo sympathiek vinden.’ Ik kan er goed mee leven als iemand het niet eens is met wat ik denk. Veel moeilijker vind ik het als iemand beweert het eens te zijn met wat ik helemaal niet denk.
Dus, laat ons ‘agree to disagree’, en laten we het daarbij houden.
Edel
Koert van der Velde zegt
Edel, Ik ben blij dat je nu de moeite hebt genomen je in het boek te verdiepen. Waarom je denkt niet van mening te mogen verschillen, begrijp ik niet. Jammer dat je de tekst die je eerst accordeerde nu afkeurt. Ik vind in jouw reactie helaas geen inhoudelijke argumenten.
Koert van der Velde zegt
Ik denk dat geloven passé is. Religies zouden zich daarvan moeten emanciperen. Voor mensen is het geloof in reïncarnatie of een hemel vaak een vluchtweg. Het zijn mooie verhalen. Maar ga er niet in geloven. De wereld waar ik van droom is een wereld waarin geloof, identiteit en macht absoluut niet met religie mogen worden geassocieerd, en waarin we god en boeddha zien als inspirerende verhalen.
Dit vind ik, maar ík ben het niet die dit schrijft. Het zijn de woorden van Edel Maex – niet aarzelend en zoekend, maar gewoon zo geaccordeerd nadat ik ze aan hem heb laten lezen. Ik eindig er mee in het januarinummer van Koorddanser, in een artikel waarin ik pleit voor religieuze mindfulness. Ik eindig met Maex, want deze woorden spreken mij aan – m’n boek Flirten met God gaat over religiositeit zonder geloof. Edel zegt nu: ,,Ik kan er goed mee leven als iemand het niet eens is met wat ik denk. Veel moeilijker vind ik het als iemand beweert het eens te zijn met wat ik helemaal niet denk.’’ Het is inderdaad bizar, Edel: met al je uitspraken in Geen Gezweef ben je akkoord gegaan.
Ik zie Edels bezwaar tegen Geen Gezweef! als illustratie van mijn in dit boekje uitgewerkte these dat er bij mindfulnessers een taboe heerst op religiositeit – het eigenlijk wel zijn, maar dat niet in de openbaarheid willen.
Jules Prast zegt
Zo was er een farizeeër, een van de Joodse leiders, met de naam Nikodemus. Hij kwam in de nacht naar Jezus toe. “Rabbi,” zei hij, “wij weten dat u een leraar bent die van God gekomen is, want alleen met Gods hulp kan iemand de wondertekenen doen die u verricht.” Jezus zei: “Waarachtig, ik verzeker u: alleen wie opnieuw wordt geboren, kan het koninkrijk van God zien.” “Hoe kan iemand geboren worden als hij al oud is?” vroeg Nikodemus. “Hij kan toch niet voor de tweede keer de moederschoot ingaan en weer geboren worden?” Jezus antwoordde: “Waarachtig, ik verzeker u: niemand kan het koninkrijk van God binnengaan, tenzij hij geboren wordt uit water en geest. Wat geboren is uit een mens is menselijk, en wat geboren is uit de Geest is geestelijk. Wees niet verbaasd dat ik zei dat jullie allemaal opnieuw geboren moeten worden.”
Johannes 3: 1-7
Annie de Jong zegt
Wat een mooie tekst; Johannes 3: 1-7
Nic Schrijver zegt
Ik denk dat mindfulness het aan kan religieus te zijn of niet.
Voor degene die mindful zijn is religiositeit niet aan de orde.
Ik denk dat Kurt nog niet zo mindful is over religiositeit.
Kay zegt
Nic Schrijvers, Ik vind dat het geen keuze is of mindfulness religie is of niet. Het zit ingebakken in de methoden zelf.
Kay zegt
Nicschrijvers,
Religie is altijd imperfect omdat het een mix van menselijke spiritualiteit is met ondernemingen in het pogen om de lagere natuur onwetend te sublimeren. Ik beschouw religie, in de loop van de mensheid, als een constante ontwikkeling met een goddelijk doel, het is geen boek dat gesloten is. Ik hoop niet dat mindfulness een nieuwe religie is voor oude. Als religie hier betekend ieders eigen weg dat communiceerd met het goddelijke dan werkt het alleen als de veranderingen komen van een innerlijke spirituele ontwikkeling en niet voor een uiterlijke reden als ontspanning.
Dharmapelgrim zegt
Denken dat geloven passé is, is op zich óók weer een geloof. Zinnen als: “Voor mensen is het geloof in reïncarnatie of een hemel vaak een vluchtweg. Het zijn mooie verhalen. Maar ga er niet in geloven”, beschouw ik dan als een verkondigingen van het evangelie “dat geloven passé is”.
Mijn indruk is dat we zo niet veel verder komen …
Nic Schrijver zegt
Kat,
Als dat zo is dan hoeven we het daar verder niet meer over te hebben.
Kay zegt
Nicschrijver, Open en eerlijk is waar het ook bij mindfulness zou behoren te gaan en niet verpakken, verbergen en mystifiseren.
Nic Schrijver zegt
Is mindful zijn niet genoeg ?
Kay zegt
Nicschrijver, Ik vind dat mensen open en eerlijk geinformeerd behoren te worden over het pad wat je inslaat wanneer je met mindfulness begint. Het presenteren als een seculiere methode en persoonlijk nut alleen, is op zijn minst misleiding te noemen omdat het niet zo is.
Nic Schrijver zegt
Niemand kan je vertellen wat je gaat meemaken als je een bepaald pad kiest, dat moet je zelf ervaren dus waarover moet je dan open zijn?
Je zou kunnen zeggen dat je het niet weet en er geen garanties zijn.
Misschien krijg je diepe religieuze ervaringen misschien ook niet en misschien heb je andere namen voor je ervaring zoals verstilling of diepe rust,vertrouwen,verveling ..
De lijst is in principe oneindig.
Het beste is om een pad te gaan of niet.
Woorden maken het soms onnodig ingewikkeld.
Kay zegt
Nicschrijvers, Zijn na zo’n 40 jaar mindfulness geen patronen te vinden in de ontwikkeling op het pad van de talloze praktiseerders? Of zijn de ervaringen te fragmentarisch, te willekeurig, te incidenteel om er iets uit op te maken? Gaat het alleen om de boeddha natuur, dharma, verlichting? Of gaat het ook om de weg(erna toe)? Er zijn te veel ongerijmtheden.
Nic Schrijver zegt
Kay,
Die ongerijmdheden roep je zelf op.
Je daarvan bewustzijn is mindful.
Wolf van den Hoek zegt
Ik ben verbaasd over de reactie van Edel Maex.
Ik heb het boek “Geen Gezweef” van Koert van der Velde gelezen en vind helemaal niet dat Koert mindfulness in een autoritair, leerstellig, moralistisch religieus keurslijf wil stoppen.
In tegendeel!
Kaarin zegt
Fijn een reactie te lezen van iemand die het boek daadwerkelijk heeft gelezen.
zeshin zegt
Is mindfulness nou boeddhisme of niet?
Carla zegt
Het plakken van etiketten…… het slaan van piketpaaltjes…..daarmee beperk je de schoonheid en de kracht van hetgeen je vangen wilt.
Nic Schrijver zegt
Wat is het belang van dit etiket ?
Meer volgelingen of juist niet ?
Ander belasting tarief, erkenning van ziekenfonds ?
bart zegt
Dit is toch het Boeddhistisch Dagblad??????????
Ik mis wel de boeddhistische voedbaluitslagen
Dharmapelgrim zegt
De vraag “wat was er eerder,de kip of het ei?” beantwoordt de wetenschap met: “het ei”. De redenering is simpel: een vogel-ei bevatte op gegeven moment de mutatie waaruit “de kip” ontstond. De kip is dus een mutatie van de oudervogels die nog géén kip waren. Zo zie ik het ook met “wat was er eerder, mindfulness of religie”? Zonder aandacht voor wat dan ook, lijkt het ontstaan van welke religie dan ook mij niet mogelijk. Aandacht zal er daarom eerder zijn geweest dan religie … Is mindfulness nu religieus, of is religie in de kern een mutatie van? Ik neig naar de eerste optie. Probleem opgelost? Alleen als er een probleem was. En dat zie ik niet zo.
G.J. Smeets zegt
:)
Joop Ha Hoek zegt
Ik vraag me af: maakt het iets uit of mindfulness religieus is of wat voor naam we er aan geven. Het gaat toch om het effect? En als mindfulness een opstapje is naar het boeddhisme is dat prettig maar niet per se noodzakelijk. Is Rang alleen als er Rang op staat?
Dharmapelgrim zegt
Ja. Rang is alleen Rang als er Rang op staat, anders is het misschien een nóg lekkerder zuurtje dan Rang. Enne … als je er op sabbelt gaat het langer mee dan wanneer je het stukbijt, is mijn ervaring.
Jules Prast zegt
Aandachtsontwikkeling staat niet op zichzelf. Aandacht voor wat? Wie is het die aandacht heeft?
Aandachtsontwikkeling komt uit een omgeving van toevlucht nemen, de geest openen voor de Dhamma, etc.
Dat is religie. Heeft Koert van der Velde dus gelijk wanneer hij schrijft: eigenlijk is mindfulness hartstikke religieus? Ja.
Het is in feite een non-discussie want Edel Maex schrijft dat open aandacht misschien wel de essentie is van alle religie.
Als je tien keer los de vraag stelt “Is mindfulness religieus?” dan gaat het inderdaad gek klinken. Maar in de context van het artikel van Trouw passen de vraag en de bevestiging.
Men leze: David Brazier, Buddhism is a Religion. You Can Believe It (2014): https://boeddhistischdagblad.nl/columns/jules-prast/42533-van-batchelor-tot-brazier/
G.J. Smeets zegt
Beste Joop,
“…maakt het iets uit of mindfulness religieus is of wat voor naam we er aan geven?”
Ja, de naam maakt uit voor de onderlinge communicatie. De gedachtenwisseling tussen Edel Maex en Koert van der Velde laat dat weer eens zien.
“Het gaat toch om het effect?”
Nee, het gaat om de training / cultivering van aandacht. Het is die inspanning (en niet een *beoogd effect*) waardoor de beoefenaar verandert, zichzelf op een andere wijze positioneert in zijn de wereld. Spirituele ontwikkeling is de preciese naam daarvoor :)
Joop Ha Hoek zegt
Mu.
Nic Schrijver zegt
“Oh..is dat schilderij niet van Van Gogh ?
Dan vind ik het bij nader inzien toch niet mooi!”
Joop Ha Hoek zegt
Je hebt gelijk, Jules, het is een non-discussie. Is de zon religieus? Of genieten we elke dag weer van de warmte zonder ons dat af te vragen. Vragen de patiënten van Edel zich dat af als ze hun situatie zien verbeteren. Nondeju.
Jules Prast zegt
Er is nog een middenweg: in milde, open aandacht genieten van de zon, bron van onmetelijk licht en omeindig leven. Kan iedere dag weer, maar past zeker ook bij de dieper liggende gedachte van het kerstfeest. Ons toevertrouwen aan het licht van de compassie. Namu Amida Butsu.
Kees moerbeek zegt
Van de zon een godheid maken, dat kan echt niet, Jules! Of is het een metafoor?
https://www.youtube.com/watch?v=64aG4rIZhio
Jules Prast zegt
Metafoor? Nee.
Godheid? Nee.
Bestaansvoorwaarde: ja.
Dhamma: ja.
Anderkracht: zeker.
kees moerbeek zegt
Jules Prast 18:10. De Dharma was toch een poepstok?
Jules Prast zegt
Het wuivende riet, de pijnboom op de heuvel, ons oorspronkelijk gelaat, jouw ondergoed aan de waslijn, de paardenvijg op het fietspad: allemaal dharma inderdaad.
Dharmapelgrim zegt
Ben ik ineens een poepstokpelgrim … stront aan de knikker?
kees moerbeek zegt
Jules Prast 19:33. O, nou snap ik het: thee!
https://www.youtube.com/watch?v=0h75i812kTA
Edel Maex zegt
Religie is duidelijk een ongelooflijk problematische term, en zo te zien heel emotioneel geladen. Het is ook een vrij recente westerse categorie. Toen men vorige eeuw Heidegger in het Japans vertaalde hebben ze voor ‘religie’ in het Japans een neologisme moeten zoeken. Nu men in Azië het concept begint te vatten, hebben ze er grote moeite mee dat wij het alweer aan het veranderen zijn.
Wat bedoelen we met religie? Als religie iets is dat een verbod op het genieten van seks en alcohol inhoudt, dan is mindfulness geen religie. Als je religie definieert zoals van de Velde, als ‘het je aangesproken voelen door iets wat achter de grens van je begrip ligt’, dan is mindfulness niet religieus. In de definitie van Dennett en Harris als een geloof in het bovennatuurlijke, al evenmin. Als je, zoals ik opper, religie ziet als open aandacht, dan weer wel. En als het feit dat mindfulness binnen het boeddhisme is ontwikkeld, voldoende is om het religieus te noemen …, wel dat is nooit verborgen geweest.
Maar voor alle duidelijkheid, al deze definities zijn niet meer dan mogelijke opties. Niets daarvan is waar of onwaar. Ik denk, met Fischer, dat de veranderingen die we zien in het religieuze landschap aan al die definities ontsnappen en dat we op zoek moeten naar nieuwe woorden. En dat gaan we niet even snel oplossen. Dat is een proces van jaren.
Laat ons intussen, als een vorm van hygiene, de gewoonte aannemen bij het woord religie altijd aan te geven in welke betekenis we het gebruiken.
Carla zegt
Dank je wel, Edel. Zinvolle visie, herkenbaar.
Koert van der Velde zegt
Inderdaad vraagt deze tijd om een herdefiniëring van religie. In Flirten met God (Ten Have 2011, proefschrift VU) doe ik een poging religie zo te definiëren dat ze recht doet aan het traditionele verschijnsel zoals we dat overal te wereld door alle tijden heen kunnen zien – islam, christendom, hindoeïsme, boeddhisme enzovoort. Wat zijn de noodzakelijke ingrediënten? De spannende vraag is: blijft er iets over waar we in sterk geseculariseerde vorm nog wat mee kunnen?
Een aantal zaken vallen af. Wellicht waren ze vroeger sterk met religies verbonden, desondanks maken ze geen noodzakelijk deel ervan uit. Bijvoorbeeld persoonlijke goden, heilige gebouwen, gewaden en boeken of bepaald gedrag jegens anderen, zoals aardig zijn. Ook zit het hem niet in geloof. Er is immers ook geloof buiten religie. Ik ga snel, in Flirten met God doe ik het voor de liefhebber van het verschijnsel religie in een kleine 500 bladzijden.
Wat volgens mij wel in alle religie moet zitten is beleving van contact. Dat kan van heel plastisch tot abstract, van beleven aangesproken te worden door een engel tot zoiets als de beleving deel uit te maken van een onbevatbaar alles omsluitende heelheid, de beleving daar wellicht zelfs uiteindelijk mee samen te vallen. Ik definieer daarom religiositeit als ‘het je aangesproken voelen door iets wat achter de grens van je begrip ligt’. Wie hierop probeert een antwoord te vinden, al dan niet op een rituele, symbolische manier, die is religieus bezig.
Ook mindfulness zoals Kabat-Zinn die neerzet is dan religieus. Kabat-Zinn gelooft dat je door te mediteren de werkelijkheid tot in haar essentie kunt doorzien, en dat die essentie ‘heelheid’ is. Heelheid komt volgens hem van het Latijnse mederi en zou ook mediteren en ‘meten’ betekenen. Meten zegt hij ‘in een platonische betekenis’ te bedoelen. Dit is het idee dat alle dingen hun eigen ‘juiste innerlijke maat’ hebben die ze maakt tot wat ze zijn, die ze hun eigenschappen geeft. Meditatie is het door niet-oordelende zelfobservatie rechtstreeks waarnemen van de juiste innerlijke maat van je eigen wezen.’ Zo kun je volgens hem ‘kennismaken met je eigen heelheid’. Deze ‘rechtstreekse ervaring van heelheid’ werkt volgens hem bevrijdend.
Heelheid is volgens Kabat-Zinn een spirituele waarheid, die door meditatie steeds meer diepte kan krijgen. Zoals met de ervaring van het individuele bewustzijn als een golf in een oceaan van bewustzijn – een vorm van onsterfelijkheid. Uiteindelijk worden zo mystieke eenheidservaringen mogelijk. Zulk ‘schouwen’, lijkt in de buurt te komen van Maex’ ‘open aandacht’.
En dat is typisch religieus. Zo beschrijft Kabat-Zinn: ,,Ik had een visioen dat ongeveer 10 seconden aanhield. Ik zag in een flits niet alleen het model dat klinisch onderzocht kon worden, maar ook dat het verspreid kon worden naar ziekenhuizen over de hele wereld. Na de retraite had ik een beter begrip van wat mijn karmische opdracht zou kunnen zijn.’’
Mindfulness kan dus religieus zijn, en is dat ook voor velen. En ze is in veel vormen ook gelovig, ook in die van Kabat-Zinn. Maar religieus geloof in de zin van iets voor waar houden wat je niet kunt weten, past slecht bij onze seculiere cultuur. Uit het er vaak mee samenhangende onvermogen tot relativeren is ook veel narigheid voortgekomen. Reden genoeg om er kritisch over te zijn.
Als je dan ziet dat bij mindfulness de nadruk wordt gelegd op wetenschappelijkheid terwijl tegelijk het meespelende religieuze element wordt verdonkeremaand, dan is het tijd om aan de bel te trekken. Ik ontmoette een irrationeel taboe op mijn speurtocht naar het religieuze van mindfulness. Het is echter een taboe dat grote kans heeft als een boemerang op de reputatie van mindfulness terug te slaan.
Er staat dus wat op het spel als het gaat om de vraag wat we religieus noemen en of we daar nog wat mee kunnen. In haar verhuld gelovig-religieuze vorm heeft mindfulness meen ik weinig toekomst – dat zal mindfulness nooit mean stream maken, zoals mensen als Kabat-Zinn hopen, want daar trapt de ongelovige wereld uiteindelijk niet in. Als niet-religieuze en niet-gelovige simpele methode van aandachttraining ten behoeve van de eigen effectiviteit zal mindfulness vermoedelijk evenmin een lang leven beschoren zijn. Daarvan passen er dertien een dozijn, en dat haalt niet uit mindfulness wat er in potentie in zit. Dat de toekomst kan zijn aan niet-gelovige maar wel expliciet religieuze vormen van mindfulness, probeer ik in Geen Gezweef! aannemelijk te maken.
G.J. Smeets zegt
Beste Koert van der Velde,
“Ik definieer daarom religiositeit als ‘het je aangesproken voelen door iets wat achter de grens van je begrip ligt’.
Zich “door iets aangesproken voelen” is onmogelijk zonder dat er enig “begrip” van te hebben. Het is biologisch gezien onmogelijk, het is psychologisch gezien onmogelijk, het is sociologisch en historisch gezien onhoudbaar, en last but not least: het is logisch gezien een contradictio in terminis. De definitie die je voorlegt is een geheid recept voor mystificatie en als heuristisch instrument ondeugdelijk.
Overigens: mensen die training / cultivering van de aandacht beoefenen (in welke vorm dan ook) weten verdomd goed waardoor ze aangesproken zijn. Dat ligt echt niet ‘achter de grens’ van hun begrip. Om die reden is je kwalificatie van mindfulness als ‘religieus’ volgens je eigen definitie onjuist.
kay zegt
Wat ik merk als relatieve buitenstaander, dat het idee van wat religie is in mindfulness en boeddhistische kringen, dat het nogal simpel en onvolwassen is, en dat daar dan om die reden, zich uit die kringen tegen afzet. Religie is dan ritueel, dogma’s e.d. en daar wordt dan een houding van los laten, hier en nu, werkelijkheid, alles is verandering, mindful zijn tegenover gezet. Dat dat niet terecht is, mag wel duidelijk zijn. Dat religie, net als de mensheid vooruit gaat, dat er een sociale evolutie door de geschiedenis heen heeft plaats gehad en nog plaats vindt wordt maar even terzijde geschoven. Het echte doel van mindfulness kan niet blijven steken in nut voor de mensheid. Om voor nut van de mensheid te zijn hoef je niet mindfulness te praktiseren. Iedereen, die een gewoon menselijk leven leidt is nuttig voor de mensheid op de een of andere manier. Een doel van mindfulness zou kunnen zijn de hoogste waarheid in het leven te vinden en te brengen.
zeshin zegt
Ik denk dat het vrij simpel is mindfulness wordt gepresenteerd als een medische therapie specifiek gericht op chronische gezondheidsklachten.
Niets mis mee, klaar.
Maar,… er is in beginfases altijd een maar.
Ik kan mij heel goed de bezorgdheid van boeddhistisch Nederland voorstellen als mindfulness zich onder de vlag van het boeddhisme wil scharen. Voor veel buitenstaanders zijn alle vormen van boeddhisme in Nederland al verwarrend genoeg en als je geneeskunde met religie gaat vermengen word het er niet duidelijker op.
Het is dan weliswaar een techniek vanuit het boeddhisme, maar stelt u zich de volgende situatie eens voor:
“U komt met stress gerelateerde klachten bij uw huisarts die stuurt u door naar een therapeut die u leert bidden. De praktijkruimte staat vol met bidstoeltjes en uw ziektekostenverzekering draagt ook bij in een deel van de kosten.”
Ook niks mis mee, verkoop het dan wel onder het goede etiket. Als ik in de supermarkt hagelslag koop en vervolgens macaroni op mijn brood strooi…… Voor mij is het duidelijk, in dit samsara gedoe zijn etiketten toch wel handig.
G.J. Smeets zegt
Zeshin,
je stelt over mindfulness
“Het is dan weliswaar een techniek vanuit het boeddhisme…”
Nee, dat is historisch revisionisme. Training van aandacht (mindfulness) is *geen* boeddhistische techniek, het is universele techniek. Bekijk het volgende:
– https://nl.wikipedia.org/wiki/Kristofer_Schipper
Sinoloog en historicus Schipper beschrijft tot in detail de mindfulness-technieken van het taoisme.
– https://nl.wikipedia.org/wiki/Contemplatie
Dat gaat over contemplatieve ordes in het christendom.
http://www.sg.uu.nl/programma/voorjaar-2010/kunst-en-wetenschapslezing-de-kritische-spiraal-in-kunst-en-wetenschap
Dat is wat een Nederlandse fysicus annex kunstenaar anno 2000 over ‘aandacht en opmerkzaamheid’ te melden heeft
https://de.wikipedia.org/wiki/Gleichschwebende_Aufmerksamkeit
Dat gaat over de aandacht-techniek van psychotherapeuten.
Ik wil maar zeggen: boeddhisme heeft alles te maken met mindfulness terwijl mindfulness niets te maken heeft met boeddhisme. Wen maar aan die handige samsara etiketten : )
Nic Schrijver zegt
Geachte Zeshin,
Wat is volgens u het juiste etiket in dit geval want daar gaat dit hele onderwerp over en zo gauw u er een etiket op plakt begint hier de discussie opnieuw.
Volgens mij is daar geen andere remedie tegen dan mindful leven en beseffen dat de naam in veel gevallen de lading niet kan dekken en ook de kosten niet volgens de zorgverzekeraars.
Dharmapelgrim zegt
Als etiket stel ik voor: een heldere transparante folie zonder enige tekst.
Zeshin zegt
Als Mindfulness zichzelf het etiket medische therapie op plakt, wie ben ik dan omdat te weerleggen https://nl.wikipedia.org/wiki/Jon_Kabat-Zinn
kees moerbeek zegt
‘Een doel van mindfulness zou kunnen zijn de hoogste waarheid in het leven te vinden en te brengen.’
Boodschappen halen voor een alleenstaande hoogbejaarde buur, het scheiden van plastic en ander huishoudelijk afval en tal van andere zaken tot en met het wassen van de handen na de toiletgang, lijkt mij in ieder geval zinniger dan de hoogste waarheid van wat dan ook te zoeken.
Tja, de Boeddha wilde de mensheid genezen van het lijden, maar blijkbaar had hij moeten zoeken naar de hoogste waarheid in het leven en die moeten brengen? Hij was daar juist helemaal op afgeknapt. Begreep hij het niet, of heeft hij dat juist wel gedaan en maak je er iets metafysisch van Kay? :-)
Kay zegt
Beste kees,
Daar zijn we dan weer, en wel nog in 2015. Ik weet wel wat over de tijd van Boeddha maar ga daar nu niet op in. Verandering heeft pas echt een grote invloed als die komt van echte spirituele intuitie en verlichting, waarheid. Anders is het herhalen van wat voorheen gedaan is. Het helpt niet wezenlijk.
kees moerbeek zegt
Thus have I heard…..
https://www.youtube.com/watch?v=SIRUAz3eSdg
Kay zegt
Het idee dat er een werkelijkheid achter onze aktiviteiten, filosofie, denken e.d. is. Dat is niet nieuw, het komt al in de veda’s voor. Het herhaald zich in boeddhisme, christendom, gnosticisme, soefisme en nu mindfulness. Later is het idee ontstaan dat als je nu maar het denken stil maakt je de diepere werkelijkheid erachter zult ervaren. Ik zal de laatste zijn die zal zeggen dat dit onmogelijk is, maar wel dat het uiterst moelijk is en langdurig proces. Maar als je dan je denken heb geamputeerd, wat dan? Ga je dan verminkt door het leven?
Nic Schrijver zegt
Als je een tumor amputeert noem je dat doorgaans ‘verlost zijn van’in plaats van verminking.
Kay zegt
Nicschrijvers,
Ik beschouw het denken niet als tumor, het is gezond “weefsel”, je moet wel gek zijn als je dat wil amputeren. Het denken is niet het hoogste mensenlijk vermogen.
Nic Schrijver zegt
” Amputeren ” is een wat ongelukkige term in deze.
Het denken amputeren zou het weghalen van fysieke hersengebieden inhouden maar dat is hier niet aan de orde.
Eerder het denken een meer vrijblijvende plaats te geven tussen alle mogelijkheden die een mens heeft om zich te manifesteren.
Je geeft ook zelf al aan het denken niet als het hoogste goed te zien.
Wat de meest prominente plek heeft in je handelen hangt af van de omstandigheden.
Soms is dat denken,praten of met je handen of voeten bewegen etc..
Mindfulness,zen of welke ‘methode’ of pad je gaat is bedoeld om wakker te blijven voor de situatie die er is en adequaat te kunnen handelen in tegenstelling tot routinematig reageren, handelen dat tot mechanisme is geworden in het verleden waar dat toen goed was om te doen.
Soms is de routine die je hebt opgebouwd ook ok en soms moet je daarvan afwijken.
Kees moerbeek zegt
Dat is wel heel zwartgallig, Nic. Maar je hebt gelijk dat ‘denken’ nogal eens overschat wordt als hersenfunctie.
Ben ik even blij dat mijn ademhaling e.d. van zelf gaat :-)
Nic Schrijver zegt
Het gaat erom dat amputatie kan overkomen als verminking blijkbaar maar de ware bedoeling van amputatie is lijden verminderen, erger voorkomen, verlichting in lijden brengen door iets weg te halen.
Amputatie zien als louter verminking lijkt me geen helende visie.
Jules Prast zegt
Er is iets wat ik mis in de discussie hier: dat niemand in boeddhistische kring kritiek uit op de veronderstelling dat mindfulness zo maar gelijk zou staan aan een oefening in leven in de aandacht van het hier en nu. Kennelijk is dit zo vanzelfsprekend dat niemand de moeite neemt de zeepbel van deze modieuze mythe door te prikken.
Mindfulness is niet ‘bare awareness’ (open aandacht voor het hier en nu en daarmee basta). Voor een boeddhist kan mindfulness niet anders zijn dan mindful te zijn van Boeddha. In de geest van de nembutsu van het reine-landboeddhisme: met de aandacht te zijn bij Boeddha (Amida), in toevertrouwen en onwrikbaar geloof in de weg; in de geest van zen: met de aandacht te zijn bij het oorspronkelijk gelaat en de realiteit van de zo-heid als manifestatie van Boeddha. Wat Boeddha hier precies betekent, ja, dat is een kwestie van training en ervaring; het valt qua betekenis in ieder geval niet, of althans niet volledig, samen met de historische verschijning van Gautama.
In mijn visie is boeddhisme én religie én geloof. In boeddhisme is mindfulness én religieus én gelovig. Wat zegt het over de staat van het boeddhisme in het Nederlandse taalgebied dat niemand hiervoor uitkomt wanneer de vraag ernaar in Trouw wordt opgeworpen?
Wat het volgens mij zegt, is dat de Dhamma al te vaak het onderspit delft wanneer deze haaks komt te staan op de geest van de moderne tijd. Dat als je niet oppast, boeddhisme zich in niets onderscheidt van wat sommigen de ‘hier-en-nu mafia’ noemen, als onwelgevoeglijke verzamelterm voor het seculiere mindfulnesskamp en allen die vergelijkbare diensten aanprijzen.
De enige die ik zo een-twee-drie ken die mindfulness en religie, het koninkrijk der hemelen en het reine land, en Boeddha en Jezus in een adem durft te noemen, is de momenteel ernstig zieke Vietnamese boeddhist Thich Nhat Hanh. Seks en alcohol worden overigens door de geloftes verboden, wanneer je tot zijn orde wilt toetreden. Dus zo ver hoeft de auteur van het Trouw-artikel in de tijd niet te graven naar aanknopingspunten.
Dit krijg je dus wanneer religie en geloof worden geassocieerd met kerken, en spiritualiteit met individuele beleving. Dan vormt ook iedereen zijn eigen definitie van religie en geloof, al naar gelang het uitkomt.
Juist de heersende hier-en-nu opvatting van mindfulness past goed bij onze hedonistische, individualistische cultuur, zegt reine-landboeddhist en auteur David Brazier in zijn vorig jaar verschenen boek met de betekenisvolle titel Buddhism is a Religion (in hoofdstuk zes, dat helemaal gewijd is aan de ‘populaire misconceptie’ van mindfulness). En daar blijft het niet bij.
De historische Boeddha was namelijk helemaal niet van het hier en nu, zegt Brazier. Al wat hier en nu is, vormde in zijn leefwereld de ballast van verwarring die moest worden getranscendeerd. Voor de Boeddha was mindfulness in de zin van ‘bare awareness’ niet de meditatie zelf, maar een voorwaarde om daar een aanvang mee te kunnen maken. In het huidige moment onderscheid kunnen maken tussen wat belangrijk is en wat niet, helpt om in de verschillende stadia van meditatieve concentratie je conceptuele en spirituele vermogens helder aan te wenden.
De scheidslijn tussen wel/niet ‘bare awareness’ loopt dwars door bestaande boeddhistische scholen heen. In eerdere artikelen heb ik erop gewezen dat traditionalistische boeddhistische monniken moderne Amerikaanse vipassanaleraren van naam en faam, soms afkomstig uit hun eigen school, verwijten de meditatie aan te passen aan de hier-en-nu smaak van het grote publiek.
De wortels van het onheil liggen ergens onder het zand van de negentiende eeuw begraven. Vereenvoudiging en smaakaanpassing van de Dhamma hebben in Oost én West plaatsgevonden; en beide hebben het in een wirwar van wederzijdse beïnvloeding van elkaar overgenomen.
Maar zoals voor iedere grote religie zijn geloof en toevlucht nemen ook binnen het boeddhisme altijd conditio sine qua non geweest. Theravada of Mahayana, dat maakt voor dit principe geen verschil. Zonder geloof vaart niemand wel, leen ik maar even als slogan van de grote Nederlandse reformatorische theoloog Harry Kuitert (met excuus wanneer ik de titel van zijn boek uit 1974 uit de oorspronkelijke context haal). Wat voor het christendom geldt, gaat ook op voor het boeddhisme.
Je zult mij niet horen zeggen dat wij terug moeten naar de meditatieroutines uit de tijd van de Boeddha. De nadruk op meditatie en de verwachtingen die daaraan worden gesteld, zijn in ons deel van de wereld al buitenproportioneel. Maar als je dan aan meditatie doet, en je beperkt je tot ‘bare awareness’, dan schiet je door naar een ander uiterste. Ook bij sommigen in de zenwereld moet dit kwartje nog vallen. Mind is Buddha, nondeju. Er zijn mensen die zich er een arm voor hebben afgehakt om deze les te mogen leren.
Ik zie niet in hoe seculiere mindfulness zou toekunnen zonder een subtiel boeddhistisch residu aan geloof in een werkelijkheid binnen de werkelijkheid. Boeddhisten die niet durven uitkomen voor hun religie en geloof maken zich tot ietsisten bij uitstek. In zulke handen wordt mindfulness pas echt een gewillig instrument van een wereld die zijn eigen graf graaft in meer, steeds meer efficiency en effectiviteit.
kees moerbeek zegt
‘Voor een boeddhist kan mindfulness niet anders zijn dan mindful te zijn van Boeddha.’
Lijkt mij ook, Jules, maar niet iedereen is boeddhist. Van yoga is gymnastiek gemaakt en blijkbaar gebeurt iets dergelijks ook met de echte ‘mindfulness’. Is dat erg? Lijkt me niet, maar het is niet je ware. Dat klinkt metafysisch, maar is het niet.
Ik (1954) ben nog niet zo oud en negatief dat ik vind dat alles minder is geworden :-)
Jules Prast zegt
Dat is het punt niet, Kees. Voor mijn part doe je mindfulness als onderdeel van yoga in een hindoeïstische school. Mijn punt is dat mindfulness van oorsprong ‘hartstikke religieus’ is. In seculiere vorm kan het niet zonder residu van zijn religieuze herkomst, anders weet ik niet wat het wel is. Gebakken lucht? Spiritueel materialisme?
Jules Prast zegt
Is mindfulness zonder religieuze context niet McMindfulness (een term van David Loy e.a. voor jouw bedrijfsgymnastiek).
kees moerbeek zegt
Mindfulness zonder religieuze context is inderdaad McMindfulness! Een Febo-kroket af en toe is ook hardstikke lekker. Een pizza of babi-pangang iedere dag is ook niet je van het!
Wist je dat er rabbijnen, dominees, priesters al of niet SJ en rk monniken zijn, die aan zenmeditatie doen om dichter bij god te komen? Tot wie? God! Dat is spiritueel McZen, maar is dat beter dan McMindfulness, of bomt het niet?
Waarom je zo druk maken over McMindfulness? Er hoeft niemand bekeerd te worden.
Jules, jump! Het is wennen, maar ik ben al door (denk ik)…
https://www.youtube.com/watch?v=x0uWxB0JkFo
Koert van der Velde zegt
Zoals voor iedere grote religie is geloof ook binnen het boeddhisme altijd conditio sine qua non geweest, zegt Jules Prast.
Dat religiositeit buiten het boeddhisme wél zonder geloof kan, beschrijf ik met vele voorbeelden in Flirten met God. In Geen Gezweef laat ik zien hoe ook bij mindfulness sommigen zoeken naar een religieuze invulling zonder geloof. Ik citeer Edel Maex als voorbeeld hiervan – naar zijn spijt, blijkt nu. Hij zei: ,,Ik denk dat geloven passé is. Religies zouden zich daarvan moeten emanciperen. Voor mensen is het geloof in reïncarnatie of een hemel vaak een vluchtweg. Het zijn mooie verhalen. Maar ga er niet in geloven. De wereld waar ik van droom is een wereld waarin geloof, identiteit en macht absoluut niet met religie mogen worden geassocieerd, en waarin we god en boeddha zien als inspirerende verhalen.’’
Maex zou de discussie hier een interessante impuls geven als hij zijn uitspraken hier zou toelichten (of uitleggen waarom hij er inmiddels anders over is gaan denken).
Jules Prast zegt
Voor de goede orde: ik kan daarin gedeeltelijk wel meegaan met Edel Maex.
In non-dualistisch boeddhisme (zoals zen) is de transcendentie immanent. Dit sluit geloven in een andere dimensie uit. Het absolute dient zich aan in de onze relatieve ervaring van ‘de werkelijkheid’.
Van oudsher gaan zenboeddhisten de vraag over karma en wedergeboorte graag uit de weg omdat dit buiten de grenzen van ons begrip ligt. Zenboeddhisten relativeren alles, ook zen en boeddhisme, omdat deze in een onderling discours maar ‘lege’ begrippen zijn. Anderzijds is in de geschiedenis door zenmeesters wel gespeculeerd over karma en wedergeboorte. Ook zenmeesters zijn net mensen.
Persoonlijk vind ik dat je boeddhisme lelijk amputeert wanneer je (zoals Stephen Barchelor en andere seculiere boeddhisten proberen) het stript van karma en wedergeboorte. Je moet in staat zijn de mythe te verstaan als mythe en de functie hiervan te zien in het totaal van de boeddhistische verbeelding. Je moet hierbij betrekken in welke eigentijdse mythe je zelf staat.
Edel Maex breekt in zijn publicaties regelmatig een lans voor de verbeelding van de Huayen sutra (Avatamsaka), waarin werelden in werelden verpakt zijn, het hele universum in één enkele zandkorrel. Ook hierin kan ik met hem meegaan. Maar het is wel geloof en religie waarover we het hier hebben.
Geloof heeft echter in boeddhisme een andere connotatie dan in het christendom. Geloof is juiste visie (achtvoudig pad) en vertrouwen in de weg. Misschien wel het belangrijkste geloofsdocument voor zen is de Chinese tekst waarvan de titel in het Engels luidt: ‘The Awakening of Faith in Mahayana’. Ook hierover heb ik bij herhaling geschreven in het BD. Het is een soort Heidelbergse catechismus van het non-dualistische boeddhisme, met een expliciete uitwerking van pronkstukken van het geloof zoals leegte, oorspronkelijke verlichting en opslagbewustzijn.
Voor mij is dit geloof én werkelijkheid. Maar dit heb je altijd met mensen die geloven.
Dharmapelgrim zegt
Na nog eens doorlezen van het artikel en de 74 reacties daarop, moet ik onwillekeurig denken aan een bord pap met krenten. Omdat ik de krenten niet uit de pap wil halen,neem ik alles maar tot me. Wat mij betreft hoeft er niets meer aan worden toegevoegd. Wat zal ik zo direct lekker slapen! (Het is 22.05 en ik leg mij neer.)
Jules Prast zegt
Welterusten, Dharmapelgrim. Voor de echte boeddhist is ook slaap een meditatieve ervaring (schrijft de Chinese zenmeester Shengyen ergens).
Nic Schrijver zegt
Wil de ‘echte Boeddhist’ die nu wil gaan slapen opstaan.
G.J. Smeets zegt
Opstaan om te gaan slaapwandelen :)
Dharmapelgrim zegt
In de schemering vanmorgen of vanavond – wat doet het er toe – weet ik niet of ik Boeddha ben die droomt dat hij Dharmapelgrim is, of Dharmapelgrim die droomt dat hij Boeddha is. Wie droomt wie? Mindfulness leg ik uit als = je bewust zijn dat je droomt dat je wandelt naar het ontwaken om vervolgens bewust te ontwaken in het wandelen om na een dag wandelen weer bewust te gaan slapen en te dromen dat je wandelt …. enzovoorts enzovoorts. Zolang je niet ontwaakt is het leven één feuilleton van zich aaneenrijgende slaapwandelingen. Wanneer je ontwaakt, is het leven een feuilleton van zich aaneenrijgende wandelingen, waar je slaap van krijgt.
Nic Schrijver zegt
Toen ik wou gaan slapen ben ik weer opgestaan maar zag nergens een echte Boeddhist toen ben ik maar weer gaan slapen en nu ben ik weer opgestaan.
Kay zegt
Alles hangt af van het doel dat je voor je hebt, of iets dagelijkse moraal is, religie of spiritueel is. Een spiritueel leven, bewustzijn kan niet bereikt worden door gewone motieven, methoden of houding.
Spiritualiteit of religie dat een stelsel voor ideeen is, zoals het 8 voudige pad, kunnen aantrekkelijk zijn maar geen spirituele realisatie of ervaring teweeg brengen. Spriritualiteit betekent in diepste en breedste zin verandering, transformatie van bewustzijn. Een stelsel voor ideeen brengt geen verandering, transformatie van bewustzijn teweeg, het kunnen voornamelijk, alleen mentale veranderingen zijn. Verandering, transformatie van bewustzijn zijn echte veranderingen. Als je mentale vermogen dynamisch voldoende is, kun je van de ene mentaliteit stappen naar de andere mentaliteit, zonder ergens te landen, je blijft zweven.
Jules Prast zegt
Ik heb Edel Maex benaderd met de vraag of er literatuur van of over Norman Fischer bestaat die zijn (Edels) religie-opvatting kunnen verduidelijken. Hierop heb ik van hem de volgende twee verwijzingen gekregen:
Artikel Edel Maex, BD, 30 juli 2012:
https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/4164-westers-boeddhisme-in-een-radicaal-veranderd-levensbeschouwelijk-landschap/
Interview Norman Fischer (Engelstalig), Buddhadharma, voorjaar 2010:
http://www.urbandharma.org/pdf/BDSpring10Unaffiliated.pdf