Als je wedergeboorte en karma tot de hocus pocus rekent van voorbije tijden en culturen, besef je dan wel dat hiermee de bodem ontvalt aan wat de Dharma tot de Dharma maakt en boeddhisme tot boeddhisme?
Iedere religie rust op een soort psychologie die, hoe onsamenhangend ogenschijnlijk ook op detailniveau, van een afstand bezien een zekere innerlijke logica vertegenwoordigt.
In de innerlijke logica van het boeddhisme is voor de cyclus van wedergeboorten een spilfunctie weggelegd.
Soms vind ik het niet zo bemoedigend dat vijfentwintighonderd jaar boeddhisme zegge en schrijve één iemand heeft opgeleverd die in dit opzicht de eindstreep heeft weten te passeren.
Eén iemand die het gelukt is dat te realiseren waar het alle boeddhisten in laatste instantie om te doen is, zich te bevrijden uit de cyclus van wedergeboorten.
De Boeddha. Met of zonder lidwoord, iedereen weet over wie je het hebt. Siddharta Gautama.
Duizenden levens
In iedereen, in ieder levend wezen, in iedere cel van een levend wezen, zelfs in één enkele zandkorrel kom je het hele universum in heden, verleden en toekomst tegen. Dus daarmee ook de Boeddha.
Hoe lang duurt het voordat je zelf boeddha wordt? Ben je automatisch boeddha wanneer je ‘verlicht’ raakt?
Tja. Goede vragen.
De Boeddha zelf herinnerde zich vele duizenden levens. Wat ik soms een beetje vreemd vind, omdat dit op mij overkomt alsof het op gespannen voet staat met de leer van het niet-zelf (anatman).
Als je dood gaat, is het niet ‘jouw’ wedergeboorte. Met het ontbinden van je lichaam vervalt ook je persoonlijkheid. De karmische energie die met je aardse verschijning verbonden was, verbindt zich met een andere vorm van leven, menselijk, dierlijk, spiritueel of anderszins.
Maar goed, wanneer je zo ver op het pad van het boeddhaschap gevorderd bent als Siddharta Gautama was, dan ontwikkel je, naar het schijnt, bijzondere spirituele vermogens die je in staat stellen om meer in je geest op te roepen dan gewone stervelingen lukt. Dus we nemen het van de Boeddha maar op zijn woord (in de Pali Canon) aan.
Uitstellen
Vele duizenden levens. De deskundigen die zich sinds de scholen van het vroege boeddhisme hebben gebogen over het pad naar het boeddhaschap, zijn het ondanks de verschillende interpretaties over één ding eens: de weg is lang, voor verreweg de meeste mensen langer dan één leven.
Er worden getallen genoemd van verschillende kalpa’s en dan spreken we in het boeddhisme algauw over miljoenen jaren. Tenzij je nu, in dit ene leven, precies op het punt bent aanbeland dat je laatste restje karma uitdooft en je de ultieme bevrijding (nirvana) ingaat.
Sommigen menen dat dit laatste geldt voor zogeheten arhats (verlichte monniken). Hierover bestaat evenwel geen overeenstemming. Als je al in dit leven tot bevrijding uit de cyclus van wedergeboorten zou kunnen komen, dan ligt de meetlat voor de meeste gewone mensen waarschijnlijk te hoog.
Zelf vind ik binnen de mahayanatraditie, mijn geestelijk tehuis, troost bij de gedachte dat er vele boeddha’s-in-wording zijn die de laatste stap naar het boeddhaschap nog even uitstellen om andere levende wezens een handje te helpen op het pad naar hun bevrijding.
Bodhisattva’s heten zulke boeddha’s-in-wording. Ze leven tussen ons in, in een menselijke of een spirituele gedaante. Ze hoeven niet eens boeddhist te zijn; dat is het mooie.
Zes stadia
In de mahayanatraditie loopt het pad naar het boeddhaschap via het bodhisattvaschap. Ook hier zijn er interpretatieverschillen tussen scholen. Zenmeester Sheng-yen, overleden in 2009, volgt een veel gebruikte indeling uit het Chinese boeddhisme.*
Hij onderscheidt zes stadia van mens-zijn (als mens lijken de kansen om je in de richting van bevrijding te bewegen toch het grootst). Om te beginnen heb je mensen die niet van de Dharma hebben gehoord, maar wel het vermogen tot het boeddhaschap in zich dragen (boeddhanatuur). Dit geldt voor ieder levend wezen.
Je hebt mensen die de Dharma hebben gehoord en begrijpen maar er niets mee doen (stadium 2). En je hebt mensen die op grond van de Dharma in actie komen en bijvoorbeeld sutra’s gaan bestuderen of mediteren (stadium 3).
Gevorderde beoefening en zuivering van de zes zintuiglijke vermogens behoren tot de kwalificaties voor stadium 4. Vanaf hier begin je door te dringen tot de binnenring van het boeddhisme.
Stadium 5 is de eigenlijke bodhisattvaweg. Hier zijn er nog veertig verschillende deelstappen te realiseren, waaronder het ontwikkelen van het soort bijzondere spirituele vermogens dat we eerder al bij de Boeddha himself tegenkwamen. Op de laatste van de veertig treden beschik je over de mogelijkheid je wedergeboorteproces te beïnvloeden. Beheers je dit stadium in zijn geheel, dan beschik je over wat heet: ‘gelijkwaardige verlichting’.
Gelijkwaardige verlichting is echter nog niet de onovertroffen, opperste verlichting van stadium 6, de verlichting van een ware boeddha, zoals de historische Boeddha (en de boeddha’s die er, volgens zijn opgave, vóór hem hebben bestaan).
Ware aard
Sheng-yen laat deze opsomming vergezeld gaan van een waarschuwing aan het adres van zenboeddhisten (een school binnen de mahayanatraditie). Deze dreigen volgens hem hun ‘verlichting’ wel eens te verwarren met die van de stadia 5 of 6.
Zulke mensen rekenen zich naar zijn oordeel veel te makkelijk een vordering op het pad toe terwijl zij bescheiden horen te zijn over de beperkte strekking van hun kleinere en grotere inzichtservaringen. De bevrijding die Zen kent van het ontwaken in je ‘ware aard’ is, helaas pindakaas, niet de ultieme bevrijding die de Boeddha ten deel viel.
Hocus pocus
Wedergeboorte, karma, een ontwikkelingsweg die zich niet tot dit ene mensenleven beperkt: dit gaat er bij westerse boeddhisten niet altijd makkelijk in.
Sheng-yen, die de Chinese zentraditie (ch’an) naar de Verenigde Staten en Europa bracht, kende zijn pappenheimers. Zen is geen zelfhulp van grote stappen, snel thuis. Het is verankerd in een boeddhistische context die zijn eigen innerlijke logica kent.
De theravada-traditie, de oudste nog bestaande stroming binnen het boeddhisme, denkt anders over bodhisattva’s dan de mahayanatraditie, maar beide aanvaarden in wedergeboorte en karma van oudsher dezelfde uitgangspunten.**
Als je wedergeboorte en karma tot de hocus pocus rekent van voorbije tijden en culturen, besef je dan wel dat hiermee de bodem ontvalt aan wat de Dharma tot de Dharma maakt en boeddhisme tot boeddhisme?
Dat ik dit nog ooit zou schrijven.
Feit is dat de onduidelijkheid die in het westerse boeddhisme over deze materie heerst, ruimte laat voor wensdenken, terwijl de implicaties voor beoefening, ethiek en maatschappelijk handelen levensgroot zijn.
–
* De indeling van de boeddhaweg vind je in Sheng-yen’s boek Orthodox Chinese Buddhism (2007), blz. 101. Deze gaat terug op de boeddhistische scholen van Tientai en Huayen in de zesde en zevende eeuw na Chr.
** Zie het hoofdstuk ‘Two Main Schools of Buddhism’ in het boek What Buddhists Believe (2002) door de Sri Lankese theravadamonnik K. Sri Dhammanada, blz. 94-95.
Maria Vignolo zegt
Goede vraag..
Kees Moerbeek zegt
‘Als je wedergeboorte en karma tot de hocus pocus rekent van voorbije tijden en culturen, besef je dan wel dat hiermee de bodem ontvalt aan wat de Dharma tot de Dharma maakt en boeddhisme tot boeddhisme?’
Als ‘wedergeboorte’ en ‘karma’ stokken achter de deur zijn, misschien zou er misschien een punt zijn. Ook hangt het af van wat ‘karma’ en ‘wedergeboorte’ zou zijn. Welke bodem en waarvan?
Nic zegt
Misschien dat deze link helpt Boeddha te zijn.
http://www.elephantjournal.com/2013/09/dont-forget-to-kill-the-buddha/
Kees Moerbeek zegt
Dank!!!!
Jules Prast zegt
Ja, die kon je van ver zien aankomen.
Nic zegt
Waarom dan niet gewacht tot die bij je was ?
Jules Prast zegt
Omdat het een dooddoener is.
Nic zegt
Mooi antwoord. Ha ha.
Sjoerd zegt
Ook de Thora van de joden en de Bijbel van de christenen kent een soort karma in de uitspraak, dat de zonden der vaderen door Jahweh bezocht zullen worden aan hun kinderen, hun kindskinderen en hun kind-kindskinderen.
De christenen hebben daar nog hun wedergeboorte op de nieuwe aarde aan de zijde van de herrezen Jezus aan vastgeknoopt.
Hoewel niemand in zo’n levende god hoeft te geloven, zal het voor iedereen duidelijk zijn dat de intergenerationele balans van goed en slecht, verstoord wordt door onjuist gedrag van mensen.
Wij hoeven maar om ons heen te kijken en ons te realiseren dat wij als voorwaardelijk bestaande mensen, letterlijk en figuurlijk in onze kinderen en ons milieu in deze wereld voortleven.
Dit past ook bij de benadering van TNH van deze vragen.
Los daarvan lijkt mij dat het streven naar boeddhaschap het betreden en gaan van het 8-voudig pad belemmert.
Geen doel, de weg is het doel en de vragen naar reïncarnatie, karma en het boeddhaschap maar laten voor wat ze zijn, lijkt mij een gelijkmoedige benadering.
nic zegt
Inderdaad Sjoerd,
Bij tijd en wijlen kun je je afvragen of reïncarnatie bestaat of niet maar altijd heb je met dit leven van doen.
Als het je blij maakt dat reïncarnatie bestaat dan geloof je dat en als het je bevrijd als het niet zo is geloof je dat.
Jules Prast zegt
Dank voor je reflectie, Sjoerd. Daar zit veel wijsheid in waarmee ik persoonlijk goed uit de voeten kan.
Wanneer ik facetten van het boeddhisme al schrijvend belicht, dan haal ik vragen en informatie naar boven die, hoop ik, lezers interesseren.
Vragen die mensen kunnen ontmoeten op hun weg. Vragen die niet altijd onmiddellijk kunnen worden beantwoord. Vragen die soms losse eindjes, verschillende perspectieven en mogelijke tegenstrijdigheden zichtbaar maken.
Bij mij althans gist en rommelt het van binnen over wedergeboorte en karma. Daarover schrijven kan ook een vorm zijn van dharma delen; van de discussie leer ik weer en waarschijnlijk de meelezers eveneens.
Verder zie ik het principiële verschil niet tussen het Achtvoudig Pad en de 40+ ontwikkelingspunten voor een bodhisattva. Beide zijn te beschouwen als didactische instrumenten, vaardige middelen die mensen, afhankelijk van hun behoefte, al dan niet behulpzaam zijn op hun leerweg. De ontwikkelingspunten van de bodhisattva kun je bovendien zien als een nadere uitwerking van het Achtvoudig Pad.
Maar voor het overgrote deel kan ik me vinden in wat je zegt, dus het is niet de intentie van deze reactie het vuurtje onnodig verder op te stoken.
Sjoerd zegt
Hoi Jules,
Ook voor mij is het lezen en reageren/schrijven een vorm van dharma delen.
Zo, al wandelend op deze weg, is het bodhisattva ideaal voor mij het mythisch verhaal geworden van de socialisatie van de Boeddhanatuur van alle levende wezens (en hun materiële werkelijkheid).
Niet langer een op het individu gerichte egocentrische ontwakingsideologie van een nog jonge beweging, maar een meer volwassen opvatting hoe wij met elkaar en onszelf om kunnen gaan om met en in de werkelijkheid te leven.
Zonder ons nog langer vast te klemmen aan individuele verlichtings- en reddingsmythes als drijfhout voor ons ego.
Ik geniet daarbij erg van het lezen van deze columns in het BD, als voedsel voor onderweg, als stok om te gaan staan als ik weer eens struikel.
Inspirerend en voedend!!!
Hartelijke groet, Sjoerd
Nic zegt
Jules,
Gaat je artikel er kortweg niet over dat je karma en wedergeboorte te grote thema’s acht om zomaar aan voorbij te gaan of dat je dat niet achteloos kunt afdoen als hocus pocus van voorbije culturen.
Ik denk ook niet dat je karma of wedergeboorte teniet doet door het hocus pocus te vinden.
Net zo als je de zon niet teniet doet door deze te ontkennen.
Ik denk dat het wel degelijk realiteit is.
Ik wil er op wijzen dat je ook de dharma weg kunt gaan zonder helemaal bekend te zijn met deze principes.
Er zijn massa’s mensen die werken aan de verbetering van de omstandigheden van het leven op aarde zonder notie van karma of wedergeboorte.
Ik denk aan alle innovaties om het milieu schoon te houden, mensen die mantelzorgen nou ja, vul je eigen voorbeelden maar in.
Je kunt je bezig houden met karma en wedergeboorte maar het is denk ik geen noodzaak daar notie van te hebben om toch de dharma weg te vervolgen.
Jules Prast zegt
Ja, wat je daar zegt klopt allemaal als een bus, Nic.
De beweging hier is jong (zoals Sjoerd zegt) en deels probeer ik de ‘innerlijke logica’ van de Dharma meer gekend te maken.
Je hoeft de catechismus echter niet te lezen om protestant of katholiek te worden.
De soep wordt in de weerbarstige praktijk van het leven dan ook niet zo heet gegeten als ik hem in het beperkte bestek van een tekst in gecondenseerde vorm opdien.
Enerzijds kent de Dharma een dynamisch ontwikkelingspotentieel dat zich bij ons nog bezig is te ontvouwen.
Anderzijds zal, daar ben ik van overtuigd, de ontmoeting van onze cultuur het boeddhisme verder beïnvloeden.
Als je kijkt naar wat ik in mijn artikelen schrijf (bij elkaar nogal veel om te lezen), dan zie je dat ik nu eens over de ene, dan weer over de andere as bezig ben.
Verder worstel ik persoonlijk nogal met wedergeboorte en karma, al kun je deze worsteling ook zien als een vorm van innerlijk kalibreren.
Wat is de meest passende combinatie van interpretaties?
Het boeddhisme kent zo’n rijkdom aan bladmuziek; hoe maak je daar in het heden een symfonie van die én recht doet aan onze tijd én zoveel als mogelijk is haalt uit de registers van de Dharma?
Dit in de wetenschap dat er op grond van het basismateriaal altijd verschillende symfonieën en speelstijlen mogelijk zullen zijn, zoals de geschiedenis van het boeddisme leert.
Hopelijk volstaat deze toelichting; zo niet, laat me dit hier dan weten s.v.p.
Nic zegt
Jules,
Voor nu volstaat je toelichting als dat niet zo was zouden we nog lang verder kunnen gaan.
Wat me ook prima had geleken maar niet op deze plaats.
Misschien was het wat vrijpostig van me om je je worsteling te willen afnemen als die worsteling niet al gedaan is.
Verder wil ik om je te helpen verder te kalibreren erop wijzen dat ik denk dat karma alleen voldoende is om je over te buigen omdat de wedergeboorte ook een onderdeel is van karma.
Verder wil ik erop wijzen dat je je ook niet over karma hoeft te buigen.
Hoe je daden uitpakken kun je van te voren niet voorspellen. Net als deze tekst.
Soms denk je iets goeds te doen en heb je helemaal niet het gevoel dat het goed uit pakt en soms denk je iets niet goed te doen en pakt het wel goed uit.
Volgende keer beter kun je dan maar hopen waarbij je moet leven met de onzekerheid of die volgende keer wel komt.
Ja, voor nu volstaat je toelichting.
Als dit een real live dialoog was geweest had ik me kameraadschappelijk naar je getoond met een schouderklop of een andere gepaste uiting daarvan.
Hier kan ik volstaan met :
In gassho
Nic
Sjoerd zegt
Zoals een jong kind na zijn geboorte zich ontwikkeld,door zich fysiek en psychologisch te laven aan haar omgeving, zo is de beweging van Gotama geboren in een omgeving van voeding met karma, reïncarnaties, arahats, leraren en zelfs hen die zich de Boeddhatitel verwierven door hun inzicht, wijsheid en gedrag.
In een leven van het jonge kind worden deze voedselbronnen tevens de mythologische werkelijkheid van haar bestaan.
Zeker na de dood van Sakyamuni was er sprake van deze geboorteweeën, maar ook al voor die tijd bleek de dharma van hem flexibel en afgestemd op de personen en het milieu waar hij mee te maken had.
In aanvang was zijn dharma nogal egocentrisch getind en gericht op mannen. Hij moedigde ze openlijk aan hun gezin in de steek te laten en voor hun eigen individuele spirituele bevrijding te kiezen. Daarbij genoot de materiële zorg voor het achterblijvende gezin weinig aandacht.
Schuman schrijft hier zeer informatief over.
Zoals een jong kind zich ontwikkeld en door confrontatie met de realiteit langzaam maar zeker haar mythologisch wereldbeeld verwisseld met een realistischer beeld van de werkelijkheid om zich adequaat te socialiseren, zo heeft het mahayana boeddhisme zijn bodhisattva ideaal ontwikkeld.
Nog steeds echter worstelt het kind van het jonge boeddhisme met de ontwikkeling van een realistische egofunctie waarin de echte werkelijkheid zonder mythologische oplossingen voor de dood en het lijden aanvaard kan worden.
Soms lijkt het in de discussies zelfs alsof de egofunctie van de dharma zijn eigen ego’s heeft ontwikkeld en dan zien we plotseling een strijd tussen richtingen en schriftgeleerden ontstaan.
Voor de essentie van aanvaarding van ons voorwaardelijk leven, ons lijden en onze dood heeft de dharma de mythologie van karma en wedergeboorte niet nodig.
Als een kind volwassen wordt en het huis verlaat, houdt het niet op te bestaan, maar laat wel de opvattingen en gezinsmythen van vroeger door de zeef van de actuele werkelijkheid vallen.
Dit is de taak die ook de dharma in onze werkelijkheid wacht, wil zij volwassen worden en kunnen leven zonder zich nog langer op haar ego te beroepen of relicten uit een ver en mythisch verleden te gebruiken om onze angsten te bezweren.
De dharma van de Boeddha Sakyamuni heeft het boeddhisme met zijn antieke opvattingen niet nodig om in het moment van het hier en nu van ons voorwaardelijk leven te bestaan en ons te voeden.
Het achtvoudig pad en/of de 40-ontwikkelingspunten voor een bodhisattva bieden ons genoeg aanknopingspunten.
Daarnaast kunnen we onszelf altijd nog afvragen wat de heer Gotama zou zeggen als hij ons op dit moment met al die mythologische ballast zou aantreffen.
Kortom, laten wij de dharma de ruimte bieden volwassen te worden in ons bestaan, hier en nu in deze samenleving en cultuur.
Jules Prast zegt
Beste Sjoerd,
Nee, hier kan ik niet in meegaan. Ik ga mezelf verder niet herhalen.
K. Sri Dhammanada geeft de boeddhistische visie op karma en wedergeboorte hier weer:
http://www.budsas.org/ebud/whatbudbeliev/96.htm
Dit is een fragment uit zijn boek dat ik onder mijn artikel noem.
Ik denk niet dat ik vóór mijn dood mezelf voldoende heb ontwikkeld langs de boeddhistische meetlat, noch dat ‘mijn’ mentale energie zal zijn uitgewerkt.
Ergo: wedergeboorte.
Dit laat onverlet dat ik in dit leven wedergeboorte zich van moment tot moment zie plaatsvinden.
Als zenboeddhist zal ik ook niet speculeren over wat er vóór en na dit leven is gebeurd en zal gebeuren.
De focus van Zen op de praktijk hier en nu is goed om me te leiden in mijn groei in dit leven. Die focus houdt ook in: zoveel mogelijk elkaar bevrijden. Mijn eigen bevrijding zonder die van alle andere levende wezens is simpelweg onmogelijk.
Maar verder omvat de context van Zen in mijn beleving ook de boeddhistische visie op karma en wedergeboorte zoals bijvoorbeeld K. Sri Dhammanada die weergeeft.
Hartelijke groet,
Jules
Sjoerd zegt
En zo vindt iedereen zijn/haar eigen weg. Ik wens je vrede op jouw weg en de ervaring van bevrijding in jouw beoefening Jules.
Hartelijke groet,
Sjoerd
Jules Prast zegt
Eensgelijks en gassho
Fleur de Vries zegt
Weer stof tot nadenken.
Mooi.
Ik persoonlijk ben blij dat ik niet het hele pad in dit leven hoef te voltooien.
Ik “geniet”, zij het soms als een ware masochist, van alles wat op mijn pad komt en mij spiritueel doet groeien.
Wat heb je aan reizen naar je doel als je niet kijkt naar al het moois en leerzame wat voorbij komt?
Dat is alsof je in een trein door Zwitserland rijdt en constant op je telefoontje zit te kijken.
De meest prachtige, raadselachtige en soms enge landschappen komen voorbij, maar jij ziet het niet…
Daarnaast vind ik het nogal wat. Al die stadia in 1 levenscyclus..Ik word er moe van als ik eraan denk.
Als laatste ben ik oprecht van mening dat het doel, een verlichte staat, pas bereikt is als je het zelf niet meer als doel ziet.
Het omarmen en accepteren van Wat Is, is moeilijk.
Maar ook een geweldige les.
Het universum geeft me iedere keer aanwijzingen, of duwt me letterlijk in wat ik zie als een afgrond.
Niet voor niks denk ik dan.
Het geeft me wat ik aankan.
Verlichting of de stappen er naartoe kan je niet afdwingen.