• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Veertiende jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Jana Verboom
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Mahayana als historische aberratie? (deel 2)

Mahayana als historische aberratie? (deel 2)

9 september 2013 door Jules Prast

Leegte en non-dualiteit vinden geen steun in de leer van de Boeddha, zegt Bhikkhu Bodhi. Ook het kritische boeddhisme verwerpt onderdelen van Mahayana

Mensen die de zaak opschudden, vinden bij mij vrijwel altijd een sympathiek gehoor, schreef ik op 8 januari 2013 in Mahayana als historische aberratie?’. Dat was naar aanleiding van het boek What the Buddha Thought van Richard Gombrich, historicus en expert op het gebied van het theravadaboeddhisme.

Na het verscheiden van de Boeddha ging de menselijke natuur aan de haal met zijn boodschap, zegt Gombrich. De Boeddha had een existentiële oriëntatie, wars van metafysische speculatie. Deze oriëntatie volhouden bleek voor zijn volgelingen een te zware opgave.

Eerst rubriceerde de Abhidharma de categorieën van het bestaande in een ontologisch systeem van filosofisch realisme. Mede in reactie hierop rukten de apocriefe mahayanasutras het kompas in de richting van een kosmisch, metafysisch idealisme dat zijn hoogtepunt vond in de proclamatie van de boeddhanatuur.

Non-dualiteit
Iemand die Mahayana eveneens onder kritiek stelt, is de Amerikaanse theravadaboeddhist Bhikkhu Bodhi in een artikel Dhamma and Non-Duality uit 1995. De auteur komt, redenerend langs filosofische lijnen, uit op een vergelijkbaar punt als Gombrich.

Wanneer je de Pali Canon als bron neemt, dan verschijnt de Boeddha als een pragmaticus die de fenomenen de fenomenen liet. De zoheid van de dingen is bij de Boeddha de zoheid van de dingen zonder dat leegte (sunyata) en non-dualiteit eraan te pas komen, zegt Bhikkhu Bodhi. De Boeddha had geen moeite met het accepteren van dualisme. Leegte en non-dualiteit vinden geen steun in de leer van de Boeddha, stelt Bhikkhu Bodhi in een tekst die de moeite waard is te worden gelezen.

Met zijn kritiek neemt Bhikkhu Bodhi een klassieke theravadapositie in, waarmee ik zijn betoog echter niet in een hokje wil wegstoppen. Integendeel, in het bijeenkomen van verschillende boeddhistische stromingen in onze tijd schuilt een kans. Hoe ik hier tegenaan kijk, heb ik uiteengezet in mijn oorspronkelijke artikel Mahayana als historische aberratie?’.

Kritisch boeddhisme
pruning_the_bodhi_treeVoor de volledigheid teken ik hierbij aan dat ook het ‘kritische boeddhisme’ in de jaren negentig van de vorige eeuw in Japan het mahayanaboeddhisme op onderdelen als ‘onboeddhistisch’ bestempelde. Met ‘boeddhanatuur’ en andere concepten zoals het ‘opslagbewustzijn’ (Yogacara) en ‘oorspronkelijke verlichting’ zouden verschillende scholen, waaronder Zen, via een achterdeurtje toch een onveranderlijk ‘zelf’ hebben binnengesmokkeld. Volgens het kritische boeddhisme zou dit vloeken met het primaat van de leegte (sunyata). Dit is dus een anders gefundeerde kritiek dan die van Bhikkhu Bodhi, een kritiek die van binnenuit het mahayanaboeddhisme zelf komt.

De filosoof Paul Williams besteedt aan het kritische boeddhisme een hoofdstuk in zijn standaardwerk Mahayana Buddhism: The Doctrinal Foundations uit 2009 (meer over dit boek hier). De inzichten van het kritische boeddhisme zijn gebundeld in een lijvige pil, Pruning the Bodhi Tree. The Storm over Critical Buddhism, edited by Jamie Hubbard and Paul Swanson (1997). In het kritische boeddhisme beluisteren we de echo van de kritiek die al in de begintijd van Mahayana loskwam op het denken daarvan.

–
Joop Romeijn van blogMet dank aan Joop Romeijn voor het aanreiken van het artikel van Bhikkhu Bodhi.
Het boek Pruning the Bodhi Tree is hier gedeeltelijk te lezen op Scribd.com. Tegen betaling kun je het in zijn geheel lezen of downloaden. Een bespreking van het boek is hier te vinden.

 

Categorie: Achtergronden, Boeddhisme, Columns, Jules Prast Tags: Bhikkhu Bodhi, Joop Romeijn, Taigu

Lees ook:

  1. Totaalboeddhisme
  2. Boeddhisten voor Beijing
  3. Vrijmakers
  4. Het menselijk tekort

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Lees Interacties

Reacties

  1. Sjoerd zegt

    9 september 2013 om 17:24

    Tja, in gewikkeld hoor, wie heeft de waarheid in pacht en wat is wijsheid.
    Als je 350 jaar later begint op te schrijven wat iemand ooit heeft gezegd, dan is dat ook in een mondelinge traditie met compromissen op een groot concilie van volgelingen een hachelijke zaak. Zeker als je dan NU onderscheid tussen de ‘ware leer’ en ‘apocriefe bedenksels’ gaat maken.
    Het lijkt sterk op de huidige tekst- en leerdiscussies in de christelijke kerken en de joodse gemeenschappen.
    Zelf ben ik niet zo geïnteresseerd in het transcendente. Ik heb genoeg aan het leven hier en nu, in de context van toen en straks. Ik heb geen autonoom en reïncarnerend Zelf, alles is vergankelijk, alles verandert altijd.
    Mijn oriëntatie wordt beïnvloed door de inzichten uit de systeem- en communicatietheoretische psychotherapie en de zelf-psychologie uit de psychologische cliëntcentered richting, waarin ik oorspronkelijk ben opgevoed.
    Dat is toereikend om een duurzaam Zelf als een historisch artefact en theoretische vergissing uit voorbije tijden te zien.
    Reïncarnatie is niet nodig om karma te zien in de intergenerationele ‘golven’ die ons handelen veroorzaken, in ons eigen leven en het leven van anderen.
    Daarnaast zou het goed zijn om de boeddha als pragmatisch mens ook de menselijke beperkingen van zijn leer te gunnen! Een en ander als gevolg van de culturele artefacten uit zijn tijd.
    Hij was geen foutloze godheid, maar een mens als wij, die na een innerlijke reis met veel wijsheid de mensen in zijn omgeving een weg uit hun lijden aanbood.
    Een ‘wegwijzer’, geen mensenredder en zeker geen voorspeller van een eeuwig voortbestaan.
    Ik hoop dat wij hier in deze tijd deze discussies over de ‘waarheid’ van het eigen gelijk achter ons kunnen laten en net zo pragmatisch met de kernleer van de 4 edele waarheden en het 8-voudig pad kunnen leren omgaan als Gotama-Boeddha dat onder de aandacht heeft gebracht. Dan ervaren wij al doende vanzelf de dualiteit van onze Mara- en Boeddhanatuur in onszelf en kunnen wij, tijdens ons leven, naar de opheffing van deze dualiteit in ons mens-zijn streven.
    Schriftgeleerden brengen ons weinig verder.

  2. Sjerab zegt

    9 september 2013 om 23:10

    Het maakt wezenlijk niets uit of het Mahayana al dan niet een aberatie is. Wanneer je Mahayana en Vajrayana bekijkt, dan dien je de waarde ervan in het oog te houden. Uiteindelijk blijken het twee systemen die beiden via een eigen weg een bepaald doel proberen te bereiken of een bepaalde uitleg proberen te geven op hun eigen manier. Laat mensen en meningen gewoon met hun waarde naast elkaar bestaan, net zoals de Boeddha zelf soms verkoos om geen discussie aan te gaan. Een schril contrast met de hang naar zuiverheid die bepaalde theravadascholen heden ten dage aanhangen en wat soms verontrustende vormen aanneemt (Sri Lanka,…)

    • Sjoerd zegt

      9 september 2013 om 23:38

      Hoi Sherab,
      Wijs van jou, ik ben het geloof ik ook wel met je eens. Mijn afkeer van mijn calvinistische geschiedenis (de scherpslijperij) speelde een beetje op.
      Zo zie je maar…….

Primaire Sidebar

Door:

Jules Prast

Jules (1961) schreef van 2012 tot 2025 regelmatig voor het Boeddhistisch Dagblad en sindsdien incidenteel. Bij het Kanzeon Zen Centrum Amsterdam ontving hij in 2013 de dharmanaam Taigu (‘grote dwaas’). Behalve van zen is hij een liefhebber van Shinran en de nembutsu. Parallellen tussen christendom en boeddhisme vormen een terugkerend thema in zijn werk. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

  • 10 februari 2025
    Zen Spirit studiegroep 'Het verborgen licht'-vanaf 10 februari 2025
  • 2 mei 2025
    Phowa Studieweek
  • 9 mei 2025
    Seminar Tenzin Wangyal Rinpoche
  • 12 mei 2025
    Maandagochtend meditatie in Amsterdam-West
  • 13 mei 2025
    Verdiepingsbijeenkomst Hand in hand met de Boeddha
  • 13 mei 2025
    Dinsdagavond op even weken samen mediteren in Almere Buiten
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • 13 mei 2025
    Oude boeddhistische inzichten voor geslaagde moderne relaties
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    Weet jij wat een anker is? Test jezelf!

    Hans van Dam - 2 mei 2025

    Deel 3 van een 5-delig dwaalgesprek over de mystieke roos.

    ‘Het leven zelf is zazen’

    Wim Schrever - 28 april 2025

    De grote tragedie hier in het Westen is dat we onze eigen spirituele traditie zo snel hebben opgegeven en met het badwater -de religie- ook het kind -de spiritualiteit- hebben weggegooid. Terwijl een mens fundamenteel nood heeft aan spiritualiteit, aan zingeving.

    Geschiedenis als wapen deel 1

    Kees Moerbeek - 20 april 2025

    President Vladimir Poetin zei in 2014: ‘Onze collectieve herinnering bepaalt onze cultuur, onze geschiedenis en onze tegenwoordige tijd. En onze toekomst zal worden gevormd aan de hand van onze historische ervaring.’ Hij is het zelf die actief deze herinnering en ervaringen vorm geeft en propageert. Ivo van de Wijdeven schrijft dat in de Sovjettijd er nog werd gegrapt dat het land een zekere toekomst had, maar een onvoorspelbaar verleden. Onder Poetin is Ruslands geschiedenis als in beton gegoten. Er is maar één historische waarheid en deze is verankerd in de grondwet en de Nationale Veiligheidsstrategie.

    Jaloerse goden te slim af – de geschiedenis de baas…?

    gastauteur - 13 april 2025

    Hongersnood in een hermetisch afgesloten kuststrook die onwillekeurig aan de vernietigingskampen van weleer doet denken, besmet met meer dan een zweem van genocide… Regeert Adolf Hitler over zijn graf heen? Want bestaat Israël niet bij diens gratie? Zou zonder die bittere nazi-erfenis Palestina als land van drie monotheïstische religies niet nog gewoon zo heten? Is de grond er niet vervloekt, juist door godsdiensten die, gevoed vanuit één fictieve bron, vervolgens als protestbeweging steeds in chronologische volgorde aan haar voorgangster ontspruiten, waarmee de kiem voor een eeuwigdurende vete om de absolute waarheid is gelegd? En claimt niet elk van deze broeder- of zusterstromingen dat stuk met hun aller bloed doordrenkte aarde, aanvankelijk voor Abrahams JHWH, vervolgens voor Jezus’ Vader en ten slotte voor Allah – drie godheden die, in verbitterde onderlinge jaloezie verwikkeld, strijden niet alleen om religieuze hegemonie, maar ook om de profane en politieke macht?

    Wat is quiëtisme?

    Hans van Dam - 27 maart 2025

    Over het stillen van de wil.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Seks: Joodse posities in Joods Museum Amsterdam
    • Paus Leo XIV – ‘help ook elkaar om bruggen te bouwen – met dialoog, met ontmoeting’
    • Aardbeving van magnitude 3,7 schokt Tibet
    • Vrijdag Zindag – Wat Schoof had willen zeggen
    • Je kunt niet gezond zijn op een zieke planeet

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.