Universitair docent strafrecht Wiene van Hattum is eind jaren negentig met een aantal studenten op bezoek in een gevangenis in Veenhuizen. Een gedetineerde vraagt haar: ‘Weet u hoe lang levenslang is?’
De gevangene, Cevdet Y., is tot die straf veroordeeld voor het doodschieten van zes mensen in café ’t Koetsiertje in Delft in 1983. Van Hattum kent de zaak oppervlakkig, uit de media. Dat Y. levenslang kreeg, had haar verrast. Ze kon zich, gezien de plotselinge explosie van geweld, niet voorstellen dat deze man met voorbedachten rade had gehandeld, zegt ze in een interview in een landelijk dagblad.
Uit de vraag van de gedetineerde blijkt dat hij niet weet waar hij aan toe is beseft ze. Mede daarom is Van Hattum zich in het onderwerp van de effecten van levenslange gevangenisstraf gaan verdiepen. Uiteindelijk, in 2008, leidde dat tot de oprichting van het Forum Levenslang, een stichting die zich inzet voor humanere behandeling van deze groep veroordeelden.
Het aantal levenslanggestraften neemt snel toe. In Nederland hebben op dit moment 57 mensen levenslang, van wie er 41 onherroepelijk zijn veroordeeld. Dat zijn er meer dan ooit tevoren. Alleen al in juni van dit jaar is de zwaarste straf zeven keer geëist, onder anderen tegen Ridouan T., de hoofdverdachte in het Marengo-proces.
Perspectief
De deelnemers aan het ‘Forum humane tenuitvoerlegging levenslange gevangenisstraf’ opgericht (kortweg: het Forum Levenslang) zijn veelal vanuit hun professie betrokken bij de levenslange gevangenisstraf. Zij zijn onder meer afkomstig uit de rechterlijke macht, het openbaar ministerie, de advocatuur, de medische en geestelijke verzorging of uit de wetenschapswereld. Het Forum Levenslang zet zich in voor zowel het bieden van perspectief op invrijheidstelling als het voorkomen van detentieschade.
De aanleiding voor de oprichting was de forse stijging van het aantal opleggingen van levenslange gevangenisstraf én de wijziging van het beleid rond de tenuitvoerlegging van deze gevangenisstraf. Die beleidswijziging vond rond 2004 plaats. Door de wijziging veranderde de levenslange straf in een straf die – wat de bewindslieden betreft – in beginsel daadwerkelijk levenslang moest duren. “Levenslang is levenslang” werd het motto. Op dit moment verblijven 33 levenslanggestraften in deze uitzichtloze situatie.
Voorwaardelijke invrijheidsstelling
Tot 2004 kon een levenslange gevangenisstraf eindigen met een voorwaardelijke invrijheidstelling als dat uit oogpunt van veiligheid mogelijk was. Zo was het onder dit ‘oude’ beleid de gewoonte om na vijftien, later zelfs na tien jaar, te onderzoeken of het nodig was de straf voort te zetten. Dan werd gekeken of een detentieplan kon worden uitgestippeld om de voorbereiding op eventuele terugkeer in de samenleving mogelijk te maken.
Het beleid sinds 2004 roept vele vragen op, vragen van feitelijke, juridische, medische en levensbeschouwelijke aard. Het Forum Levenslang probeert op die vragen antwoord te geven. In 2016 is een beleidswijziging aangekondigd.
De Stichting heeft ten doel het bepleiten van adequate juridische en feitelijke waarborgen voor een meer humane bejegening van de levenslang gestrafte. Tot deze waarborgen behoort een tenuitvoerlegging die meer perspectief biedt op resocialisatie van de veroordeelde dan waarin de bestaande gratieregeling voorziet, en die, met behoud van de doeleinden van de straf (waaronder met name voorkoming van recidive), beter is afgestemd op de persoon van de veroordeelde en de uitzonderlijke duur van de straf dan nu het geval is.
De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door:
– het in woord en geschrift onder de aandacht brengen van de levenslange gevangenisstraf
– het geven van informatie over de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf
– het verzamelen en uitwisselen van gegevens over lopende procedures en over ontwikkelingen op het gebied van de levenslange gevangenisstraf, zowel in binnen- als buitenland, onder meer door het verspreiden van een nieuwsbrief en het inrichten van een databank alsmede door alle andere middelen welke voor het doel van de stichting bevorderlijk kunnen zijn.
Het aantal levenslanggestraften per 8 juli 2022
Recent is er in de media volop aandacht voor de levenslange gevangenisstraf. Men wil willen weten hoeveel levenslanggestraften er nu precies zijn en hoe vaak de straf wordt opgelegd. Samen met studenten van de RUG probeert het Forum de getallen zo precies mogelijk bij te houden en in kaart te brengen. Onder elke Nieuwsbrief is dan ook een actueel overzicht van de cijfers opgenomen. Vandaag zitten 41 levenslanggestraften de straf uit. 13 van hen zitten al langer dan 20 jaar en 5 van hen al langer dan 25 jaar.
15 anderen zijn ook veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf, recent nog 4, maar zij zijn in beroep gegaan of in cassatie. Hun zaak wordt dus nog een keer bekeken door het hof (10 pp) of de Hoge Raad (5 pp).
Zorgen over de dossieropbouw levenslanggestraften
Op 2 september 2021 uitte het Forum Levenslang nogmaals zijn zorgen over het beleid rond de dossieropbouw van levenslanggestraften.
De belangrijkste vraag die na zekere tijd moet worden beantwoord is, of de levenslanggestrafte een ontwikkeling heeft doorgemaakt die ertoe kan leiden dat hij weer kan terugkeren in de vrije samenleving. Om die vraag objectief te kunnen beantwoorden is het absoluut noodzakelijk dat de ontwikkeling van de betrokkene, zowel zijn psychische als fysieke ontwikkeling, vakkundig wordt worden ‘gemeten’.
Twee beleidsdocumenten, de Werkinstructie dossieropbouw Levenslanggestraften en het Ketenwerkproces levenslanggestraften geven gevolg aan de opdracht de ontwikkeling van elke levenslanggestrafte vast te leggen. De beide documenten zijn echter tamelijk vrijblijvend opgesteld.
Zo valt op:
-dat beide procesbeschrijvingen slechts zeer beperkt voorzien in regels voor het verzamelen en vastleggen van informatie over het gedrag en de lichamelijke en geestelijke gezondheid van de veroordeelde,
-dat voor de verslaglegging mensen worden aangewezen die niet specifiek voor het bijhouden van deze informatie zijn opgeleid, en
-dat niet is geborgd wie, wat, wanneer vastlegt.
Het Forum Levenslang vraagt de minister in te gaan op een aantal concrete vragen omtrent de dossieropbouw en tevens om het Forum uit te nodigen voor een gesprek over de door het Forum ontworpen Volgprocedure Levenslanggestraften.
