Eerder schreef ik over de ontluisterende neergang van de mensheid. De Russische vernielzucht in Oekraïne is daarvan op het ogenblik het op een na sprekendste voorbeeld, omdat het zo verschrikkelijk zichtbaar is. Daarover verspreiden de Russen in eigen land opgetogen desinformatie want de bevolking mag niet echt weten wat er gaande is. Het wordt een vredesmissie genoemd. Hoe menslievend kun je zijn. Iedereen die in Rusland tegen de invasie is wordt opgesloten tot zo nodig 15 jaar op basis van zojuist ontworpen wetgeving.
Het meest sprekende voorbeeld van onze vernielzucht betreft onze eigen woonplek, de aarde. We gaan suïcidaal tekeer gelet op snelheid en kracht van onze formidabele vernielzucht.
Het was de Engelse filosoof Thomas Hobbes (1588-1648) die betoogde dat we wetstelsels nodig hebben want zonder zo’n stelsel zou iedereen totale vrijheid hebben en ontstaat de situatie van oorlog van allen tegen allen. Ieder mens zou in doodsangst leven. Nu beschikken we over een minutieus stelsel van wetten, maar dat de mens zich daardoor beter beschermd weet blijkt niet: de mens is en blijft als een wolf voor de medemens en zijn omgeving. Maar stel dat het wetstelsel niet zo’n keurslijf of dwangbuis is maar inderdaad uitnodigt tot vrijheid, is de mens dan nog steeds die wolf?
De Europese commissie stelt aan de 27 lidstaten voor het gasverbruik op vrijwillige basis met 15% te reduceren. Als hierover geen overeenstemming komt dan zal er een verplichte reductie worden opgelegd. Wat vrijwillig niet kan, wordt afgedwongen en we blijven het toch solidariteit noemen. We zijn teveel verwend en bedenken talloze geitenpaadjes om onder solidariteit uit te komen, ook als reductie wordt verplicht. Tot nu toe is uit de hoofdsteden alleen maar tegenwerking te horen.
We hebben in 27 EU-landen minutieuze wetstelsels ontwikkeld die de hiervoor genoemde vernielzucht niet hebben kunnen beteugelen. We hebben bijvoorbeeld een verbod op doden en verkrachten, maar de schaal waarop dit blijft gebeuren is niet te overzien. Dit zijn de grote voorbeelden maar de piepkleine gebieden waarop regels worden gemaakt nodigen uit die te ontgaan, ondanks sancties die daarop zijn gesteld. Het komt mij voor dat al dat geregel helemaal niet bijdraagt dat de mens zich vrijer en meer solidair gaat voelen want wat niet is geregeld is dus toegestaan en wat wel is geregeld daarvan is het ontgaan tot kunst verheven. Dan wordt nog buiten beschouwing gelaten dat bij politie en OM vele zaken op de plank blijven liggen en dat de rechterlijke macht niet over voldoende menskracht beschikt om de aangebrachte zaken te kunnen behandelen. Ook dit maakt het wetssysteem ongeloofwaardig, omdat evenwichtige handhaving ontbreekt.
Er zijn beroepen in het leven geroepen die de mens moeten helpen om regelgeving zo te verbuigen dat die het individu tot (financieel) voordeel strekt. Alle vooruitgang wordt in geld uitgedrukt; het gaat immers om groei. Geld is de maatstaf van alles geworden. Dat wordt mede in stand gehouden door ons angsten voor te spiegelen zoals die voor vluchtelingen en vreemdelingen. De ‘vrije’ westerse mens heeft het meest bijgedragen aan de verwoesting van de aarde die nu arme gebieden het hardst treffen waardoor die mensen om in leven te blijven huis en haard moeten verlaten om vervolgens in het ‘vrije’ westen grote vijandigheid te ontmoeten: wat van ons is, daar blijven jullie vanaf alsof die westerse mens zelf heeft bepaald waar zijn wieg is neergezet.
De achterliggende angst is dat andere kleurtjes waarmee klimaatvluchtelingen zijn behept (in tegenstelling tot Oekraïners die er zo ontzettend hetzelfde uitzien als wij) zich mengen met de witte superieure mens. Want ja, als wit het doet met een ander kleurtje dan is de kans klein dat er iets wits uit voortkomt. Dat zou op de lange duur tot uitsterving leiden van de witte soort waarvoor een aantal partijen nu al ontzettend bevreesd is en dat niet ziet als logische consequentie van de ontwikkelingen die wijzelf in gang hebben gezet.
De gedachte is dat we het wetstelsel diepgaand gaan opschonen om slechts dat overhouden dat wij, burgers belangrijk vinden en te maken heeft met gezondheid, veiligheid, onderwijs en wijsheid. Dan staat in een keer het klimaat, onze aarde centraal. Met andere woorden, het wetstelsel zoals wij kennen schept geen vrijheid maar beknot juist om velerlei redenen maar ook dat mensen die moeilijk kunnen meedoen aan de publieke zaak omdat het haar ontbreekt aan middelen om daaraan een bijdrage te leveren: zij staan in een samenleving waar het gaat om verdiensten, meritocratie genoemd, onder aan de ladder. Degenen die bovenaan staan bepalen welke verdiensten er in een democratie op kapitalistische leest geschoeid toe doen. Dat betekent dat iemand met beperktere geestelijke vermogens (veel) minder verdiensten heeft. Bij AD(H)D, autisme of dyslexie, wordt steevast uitgegaan van een tekort. Dat is alleen zo als wordt uitgegaan van ons huidig meritocratisch denken. We weten hun bijdragen niet op juiste waarde te schatten.
Eerder zagen we dat het er in een democratie niet om gaat dat verkiezingen de doorslag geven bij het bepalen van de koers die wordt uitgezet maar dat van veel groter invloed is dat wat ondoorzichtig in het lobbycircuit omgaat en je tenminste beschikt over de 7 vinkjes van Joris Luyendijk naast nog diverse vinkjes die hij niet noemt. Als daarbij wordt opgeteld dat verkiezingen om de paar jaar worden gehouden met allerlei tussentijdse verkiezingen voor provincie, waterschap, gemeente en Europa, dan wordt de koers voor slechts korte termijn bepaald door mensen die het veeleer gaat dat zijzelf of hun partij boven blijft drijven. Het is allemaal heel korte termijn en dat sluit volledig aan bij het korte-termijndenken van mensen in het algemeen.
Daarom behoeven we wijze mensen die zonder eigen belang verder kunnen kijken, die het niet gaat om macht maar om gezag dat zij uitstralen omdat zij niet afhankelijk zijn van de dagkoers van dat moment, maar juist zien waaraan op de werkvloer behoefte bestaat (mensen zoals Pier Eringa, ziekenhuisdirecteur en voormalig ProRail-baas, Marcel Levy, ook al uit de gezondheidszorg, Robbert Dijkgraaf, nu minister van onderwijs en Ernst Kuipers, ook al uit de gezondheidszorg en nu minister van volksgezondheid). De twee ministers zouden weer zo snel mogelijk terug moeten naar de uitvoering want daar hebben we deze charismatische mensen nodig. In het verleden werd ten onrechte het discours door juristen bepaald.
Stel dat de vooronderstelling dat de mens beschikt over een vrije wil nu eens niet waar blijkt te zijn terwijl ons wetstelsel daar wel vanuit gaat en daarmee aansluit bij het vrije-markt-denken, het kapitalisme. En als dat niet waar is of maar heel beperkt, wat betekent dat dan? Dat er zoiets als een vrije wil bestaat is een aanname, een geloofsartikel. Steeds meer wordt de vrije wil waarover de mens beweerdelijk zou beschikken in twijfel getrokken. Keuzes worden zo niet geheel dan toch belangrijk bepaald door genen, persoonlijke geschiedenis en omstandigheden waaronder er nu wordt geleefd.
Jurriën Hamer won de Socratesbeker met zijn prikkelende boek over een nieuwe filosofie van de vrije wil. Hij zegt dat als je twijfelt aan de vrije wil, dat je dan ook moet twijfelen aan praktijken waarop straffen en belonen zijn gebaseerd. Heeft de rijkaard dan wel recht op al zijn geld, zeker als er velen zijn waarvoor de bestaanszekerheid niet geldt. Moeten we niet kijken of de crimineel vergeving toekomt temeer omdat een heel hoog percentage dat straf krijgt en in de gevangenis zit, niet komt uit de bevoorrechte klasse, maar veelal uit wat we de onderlaag noemen. En dat is altijd zo geweest. Belangrijk hierbij is dat veel voor de samenleving ondermijnend gedrag, ik beperk mij hier even tot belastingontwijking en onbehoorlijk lobbywerk, niet strafbaar is of in ieder geval niet strafrechtelijk wordt aangepakt. Hoe komt dat en is dat niet temeer reden om wat minder bestraffend te zijn ten opzichte van hen wier wieg niet in of naast de Tweede Kamer stond. Creëren we juist niet criminaliteit omdat we veel mensen uitsluiten waaraan wel wordt voorgehouden dat geld en rijkdom voor ieder bereikbaar is als je maar je best doet. De straf wordt gezien als verdiend leed want ondanks dat iemand een beroerde jeugd achter de rug heeft, hoor je de officier van justitie betogen dat er altijd nog een vrije wil bestaat die de verdachte tot een verkeerde keus heeft gebracht en hij daarom straf verdient. Zoals de samenleving door de elite is ingericht dan heeft die elite belang bij de handhaving van het geloof in de vrije wil.
Ga ik terug naar het begin van mijn betoog en de verwoestende werking die de mens de aarde heeft toegebracht, dan moet ik denken aan een gedichtje van Vasalis:
De zomerwei des ochtends vroeg
En op een zuchtje dat hem droeg
Vliegt een geel vlindertje voorbij
Heer, had het hierbij maar gelaten.
