In 1965 schreef de bekende Vietnamese boeddhistische monnik Thich Nhat Hanh een brief aan ds. Martin Luther King Jr., waarin de anti-oorlogsactivist aan het burgerrechtenicoon probeerde uit te leggen waarom monniken zichzelf opofferden uit protest tegen de oorlog in Vietnam en de discriminatie van boeddhisten door de Rooms-Katholieke regering onder leiding van Saigon.
Zijn doel was King ervan te overtuigen zich publiekelijk te verzetten tegen de militaire inspanningen van de VS in Vietnam, wat King uiteindelijk ook deed. Thich Nhat Hanh, die in januari op 95-jarige leeftijd overleed, probeerde in zijn brief aan King uit te leggen waarom de zelfverbrandingen verschilden van gewone zelfmoord. ‘De zelfverbranding van Vietnamese boeddhistische monniken … is op de een of andere manier moeilijk te begrijpen voor (het) westerse christelijke geweten,’ schreef hij aan King.
‘De pers sprak toen van zelfmoord, maar in de kern is het dat niet. Het is niet eens een protest,’ schreef Nhat Hanh, wijzend op de brieven die de monniken achterlieten, die aandacht vroegen voor de benarde toestand van de Vietnamezen en die, zo benadrukte hij, ‘alleen bedoeld waren om te alarmeren, om de harten van de onderdrukkers te beroeren. Zichzelf verbranden is bewijzen dat wat men zegt van het grootste belang is. Er is niets pijnlijker dan zichzelf te verbranden. Iets zeggen terwijl je dit soort pijn ervaart, is het zeggen met de grootste moed, openhartigheid, vastberadenheid en oprechtheid.’
Dit in tegenstelling tot een verklaring van het Rocky Mountain Ecodharma Retreat Center nadat Wynn Alan Bruce, een 50-jarige boeddhist uit Boulder die vaak meditatieretraites bijwoonde en vrijwilligerswerk deed in de faciliteit in Colorado, op 22 april – de Dag van de Aarde – om het leven kwam doordat hij zichzelf in brand stak voor het Amerikaanse Hooggerechtshof in Washington, D.C.
Bruce heeft blijkbaar geen verklaring achtergelaten. Maar algemeen wordt aangenomen dat hij zijn daad bedoelde als protest tegen het feit dat de regeringen wereldwijd niet meer doen om de klimaatverandering tegen te gaan.
In zijn verklaring zei het Rocky Mountain centrum: ‘We willen benadrukken dat geen van de boeddhistische leraren in het gebied rond Boulder op de hoogte was van zijn plannen om zichzelf op deze Dag van de Aarde zichzelf in brand te steken. Als we van zijn plannen hadden geweten, zouden we hem op elke mogelijke manier hebben tegengehouden. Dat zou onze spirituele, morele en wettelijke verantwoordelijkheid zijn.’
De verklaring wees op de gelofte van boeddhisten om alle leven te beschermen en alle lijden te verminderen en benadrukte het werk van het centrum in ‘creatieve en strategische bewegingsopbouw’ rond rassengenezing, gerechtigheid en klimaatactie. Het centrum is geen voorstander van zelfverbranding, aldus de verklaring, en heeft er nooit over gesproken als een klimaatactie.
‘Niettemin begrijpen we, gezien de erbarmelijke toestand van de planeet en de verergerende klimaatcrisis, waarom iemand dat zou kunnen doen,’ aldus de verklaring, waarbij de boeddhistische geschiedenis van zelfverbranding om wreedheden aan de kaak te stellen wordt aangehaald. ‘Maar dat is niet iets wat we ooit zouden aanmoedigen. We hopen dat we de boodschap van Wynn kunnen aanhoren zonder zijn methode goed te keuren,’ voegde de verklaring eraan toe.
Het boeddhisme wijst zelfmoord niet categorisch af, hoewel de goedkeuring ervan zeer beperkt is. ‘Het Boeddhisme in zijn verschillende vormen bevestigt dat, hoewel zelfmoord als zelfopoffering gepast kan zijn voor de persoon die een arhat is, iemand die verlichting heeft bereikt, het nog steeds de uitzondering op de regel is,’ aldus de Encyclopedia of World Religions.
Elders schreef Andrew Holecek, een boeddhistisch auteur en seminarleider, ook uit de omgeving van Boulder: ‘De meeste boeddhistische tradities herinneren ons er ook aan dat lijden de aard van (het leven) is, en dat we, totdat we leren hoe we ons er op de juiste manier toe kunnen verhouden en het daardoor kunnen transformeren, nooit uit samsara zullen komen – zelfs niet als we onszelf van het leven beroven. Het boeddhisme stelt dat pijn een onvermijdelijke metgezel in het leven is, maar dat lijden dat niet hoeft te zijn. Lijden is een ongepaste verhouding tot pijn, en het pad bestaat er grotendeels uit te leren hoe we ons op de juiste manier tot pijn kunnen verhouden – en daardoor ons lijden te beëindigen.’
Samsara is de boeddhistische term voor wat volgens de traditie de eindeloze cyclus van dood en wedergeboorte van de mensheid is. Het boeddhisme leert dat nirvana, of bevrijding van samsara, het einddoel is van spirituele beoefening.
Matthieu Ricard, een in Frankrijk geboren Tibetaans-boeddhistische monnik en naaste medewerker van de Dalai Lama, voegde daaraan toe: ‘Door tegen jezelf te zeggen: ‘Wat heeft het voor zin om te leven?’ ontneem je jezelf de innerlijke transformatie die mogelijk zou zijn geweest. Een obstakel overwinnen is het omvormen tot een hulpmiddel voor je vooruitgang … Zelfmoord lost helemaal niets op, het verschuift het probleem alleen maar naar een andere staat van bewustzijn.’
Als het Bruce’s bedoeling was om op de een of andere manier een massale reactie tegen de klimaatverandering op gang te brengen, werd hij misschien aangemoedigd door de monniken van Saigon waarover Thich Nhat Hanh schreef in zijn brief aan King. De monniken slaagden er tenslotte in om wereldwijd de aandacht te vestigen op de corruptie en inefficiëntie van hun regering.
