Om te begrijpen wat het communisme doet met onafhankelijke boeddhistische samenlevingen, moeten we ons herinneren wat het deed met het Mongoolse boeddhisme in de jaren 1930.
Deel 1 van 2
Enkele dagen geleden vond ik iets terug waarvan ik dacht dat ik het verloren had, namelijk een portret van de 8ste Bogd Khan van Mongolië, die geboren werd in 1869 en stierf in 1924. De Bogd Khan, of Jebtsundamba Khutuktu, is de leider van de boeddhistische Gelug-lijn in Mongolië. De Gelug-lijn is dezelfde als die van de Dalai Lama, en de Bogd Khan is de derde persoon in de hiërarchie van het Tibetaans boeddhisme, na de Dalai Lama en de Panchen Lama.
De 8e Bogd Khan was, net als de Dalai Lama in Tibet, tegelijkertijd de politieke heerser van Mongolië. Deze verloor zijn macht aan het communisme, en na zijn dood werd geen Bogd Khan meer getroond tot de val van het Sovjet-rijk. In dat stadium maakte de Dalai Lama bekend dat hij in 1936 een vierjarig jongetje had erkend als de reïncarnatie van de Bogd Khan, maar zijn naam om veiligheidsredenen geheim had gehouden. De negende Jebtsundamba Khutuktu werd privé getroond in Dharamsala in 1992 en publiekelijk in Mongolië in 2011, een jaar voordat hij in 2012 op 80-jarige leeftijd overleed. Bitter Winter heeft bericht over de politieke druk die China uitoefent om te voorkomen dat een tiende Jebtsundamba Khutuktu officieel wordt erkend, hoewel velen geloven dat hij gereïncarneerd is, en de Dalai Lama zijn naam kent.
Ik kocht het portret van de achtste Jebtsundamba Khutuktu in Mongolië in 2005, als een icoon van diepe droefheid en een testament van een betoverde wereld die niet meer was. Ik ben blij dat ik het gevonden heb, om één reden in het bijzonder. Als we de diepe haat van de Chinese communisten tegen de monastieke boeddhistische samenleving van Tibet en de nomadische of post-nomadische boeddhistische samenleving van Binnen-Mongolië willen begrijpen, is een goed uitgangspunt te bestuderen wat het communisme in de tijd van Stalin heeft aangericht in (Buiten-)Mongolië.
In Mongolië, waar de herinnering aan deze tragedies nog springlevend is, heb ik in 2005 in de hoofdstad Ulaanbaatar ook een Herdenkingsmuseum voor de Slachtoffers van Politieke Repressie bezocht. Het was een particuliere onderneming, die helaas in 2016 werd gesloten. Hoewel er enige hoop is dat het in de toekomst kan worden heropend, werd het gebouw dat hem huisvestte, het huis van voormalig premier Genden, in 2019 gesloopt, en anderen zijn pessimistisch over de toekomst van de collecties.
Om de verschrikkelijke gebeurtenissen van de jaren 1930 in Mongolië te begrijpen, zijn enkele historische elementen noodzakelijk. Mongolië heeft een zeer oude traditie van sjamanistische religiositeit, die vandaag de dag nog steeds voortleeft. Toen Kublai Khan (kleinzoon van Genghis Khan en zoon van een Nestoriaanse christelijke moeder) zich in 1242 bekeerde tot het boeddhisme, onderdrukten de monniken die uit Tibet kwamen bepaalde sjamanistische elementen, maar verwerkten ze het sjamanisme grotendeels in het boeddhisme, waardoor het Mongoolse boeddhisme zijn unieke smaak kreeg.
Ondanks de bekering van Kublai Khan werd het boeddhisme pas in de zestiende eeuw de meerderheid in Mongolië, toen een Mongools leger de overwinning van het Gelug-systeem, één van de verschillende concurrerende boeddhistische systemen, in Tibet bewerkstelligde en de leider ervan de titel en de macht van Dalai Lama gaf.
Tussen de zeventiende en de achttiende eeuw versterkten Zanabazar – filosoof, beeldhouwer, politicus en afstammeling van Genghis Khan – en de eerste Jebtsundamba Khutuktu, de hegemonie van het Tibetaans boeddhisme in Mongolië. Zanabazar, een groot figuur in de Mongoolse geschiedenis, blijft omstreden omdat hij het Chinese leger opriep voor militaire hulp, waardoor Mongolië uiteindelijk een provincie van China werd, een status die het behield tot 1911.
Zanabazar gaf een grote impuls aan het monastieke leven, vooral in het grote klooster van Erdene Zuu, gesticht door zijn grootvader in Karakorum. Tussen de achttiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw bestond de mannelijke bevolking van Mongolië voor meer dan een derde uit monniken, wat de Chinezen niet al te zeer ontstemde omdat de monniken niet vochten, niet in opstand kwamen en niet om onafhankelijkheid vroegen.
In december 1911 verklaarde Mongolië, profiterend van de situatie in China, zich onafhankelijk. De achtste Bogd Khan werd de koning van Mongolië en vestigde zich in een koninklijk paleis in Urga, het huidige Ulaanbaatar. Maar China, Rusland en Japan bedreigden de onafhankelijkheid van de nieuwe staat. In 1920, in een uiterst verwarde situatie, bezette de anticommunistische Russische aristocraat Baron Roman von Ungern-Sternberg Mongolië aan het hoofd van een persoonlijk leger. Hij werd getolereerd door de Bogd Khan, maar ontpopte zich als een grillig en wreed dictator.
Twee reeds bestaande groepen Mongoolse onafhankelijken, een niet-communistische en een geleid door de ex-lama die marxist was geworden, Choibalsan, vochten tegen het regime van de Baron. In 1921 riepen zij voor de tweede keer de onafhankelijkheid uit, waarbij de Bogd Khan op de troon bleef. Maar deze keer riepen zij de hulp in van de Sovjettroepen, die zeventig jaar lang in Mongolië zullen blijven. In 1924 stierf de laatste Bogd Khan; de Sovjets verklaarden dat hij geen reïncarnatie had en riepen de communistische republiek uit.
Weinigen hadden de verschrikkingen kunnen voorspellen van het daaropvolgende decennium, waarin een van de bloedigste antireligieuze genociden in de geschiedenis van de mensheid zal plaatsvinden. Wij zullen deze ontwikkelingen in ons volgende artikel in deze reeks onderzoeken.
