• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst

Boeddhistisch Dagblad

Ontwart en ontwikkelt

Header Rechts

Twaalfde jaargang

Zoek op deze site

  • Home
  • Agenda
    • Geef je activiteit door
  • Columns
    • Andre Baets
    • Dharmapelgrim
    • Bertjan Oosterbeek
    • Dick Verstegen
    • Edel Maex
    • Emmaho
    • Goff Smeets
    • Hans van Dam
    • Joop Hoek
    • Jules Prast
    • Paul de Blot
    • Ramo de Boer
    • Rob van Boven en Luuk Mur
    • Ronald Hermsen
    • Theo Niessen
    • Xavier Vandeputte
    • Zeshin van der Plas
  • Nieuws
  • Contact
    • Steun het BD
    • Mailinglijst
  • Series
    • Boeddha in de Linie
    • De werkplaats
    • Recepten
    • De Linji Lu
    • De Poortloze Poort
    • Denkers en doeners
    • De Oude Cheng
    • Meester Tja en de Tao van Niet-Weten – alle links
    • Fabels door Goff
    • Cartoons van Ardan
    • Tekeningen Sodis Vita
    • De derwisj en de dwaas
  • Over ons
    • Redactiestatuut van het Boeddhistisch Dagblad
    • Redactieformule van het Boeddhistisch Dagblad
  • Privacy

Home » Achtergronden » Edel Maex: Lof der onzekerheid

Edel Maex: Lof der onzekerheid

8 juli 2021 door Joop Ha Hoek

In zijn hymne aan Prajnaparamita schrijft Rahulabhadra:

Wees gegroet, Jij die van nergens bent gekomen
en die ook nergens naar op weg bent.
Zelfs de allerwijsten onder de mensen
hebben Jouw woonplaats nooit kunnen bepalen.

Wees gegroet. Zolang wij niet proberen Jou te vatten
raken we daardoor juist aan Jou
en wordt de diepste vrijheid bereikt.
Hoe wonderbaarlijk en hoe ontzagwekkend!

Volgens de overlevering was Rahulabhadra de leraar van Nagarjuna. Je vindt in deze hymne inderdaad de thema’s terug die in Nagarjuna’s bekendste werk, zijn Verhandeling over de Middenweg, dieper uitgewerkt worden. Nagarjuna wordt soms gezien als een van de grondleggers van het mahayana. Het is maar zeer de vraag of Nagarjuna en Rahulabhadra zichzelf zo zagen. Een andere visie is dat Nagarjuna’s verhandeling een commentaar is op een tekst uit het oudste boeddhisme, de Toespraak tot Kaccayana die we ook in de Palicanon terugvinden. In deze sutta wordt aan de Boeddha gevraagd: wat is de juiste visie? De Boeddha antwoordt dat het een middenweg is tussen essentialisme en nihilisme. Dat wil zeggen tussen een vastklampen aan ‘zekerheden’ zoals bv in zijn tijd aan de idee van een onsterfelijke ziel en een houding van ‘alles is illusie, niets is echt’. Geen van deze beide leidt tot bevrijding.

Nagarjuna sabelt in zijn verhandeling alle visies en zekerheden neer, boeddhistische en niet-boeddhistische. Op het ogenblik dat je denkt dat niets meer overeind blijft, wijst hij ook het nihilisme af. Hetzelfde doet Rahulabhadra in zijn hymne. Zelfs de allerwijsten hebben de woonplaats van Prajnaparamita niet kunnen bepalen. De wijsheid is niet te pinpointen, niet op een plek, niet in een traditie, niet in woorden. En toch wijst hij haar niet af, integendeel. Juist in die onbepaaldheid ‘wordt de diepste bevrijding bereikt’.

Toch proberen we het steeds weer opnieuw. We zoeken naar de meest oorspronkelijke tekst of de meest complete traditie. Kijk alleen al maar naar alle disputen binnen het boeddhisme: mahayana-hinayana, geleidelijk-plotseling, eigenkracht-anderkracht , reïncarnatie-yolo … Wie heeft het bij het rechte eind? Rahulabhadra ligt er alvast niet wakker van: zelfs de allerwijsten onder de mensen hebben de woonplaats van de wijsheid nooit kunnen bepalen, pas als wij niet proberen haar te vatten wordt de diepste vrijheid bereikt.

Het spanningsveld tussen nihilisme en essentialisme is nog even actueel als in de tijd van de Boeddha. ‘Radicale Islam is een reactie op radicaal atheïsme’ blokletterde een krant enkele dagen geleden. Er volgt dan de onvermijdelijke klaagzang over hoe de wetenschap de wereld onttoverd heeft en hoe de mensen behoefte hebben aan verhalen. Blijkbaar is de wetenschap en de kritische rationaliteit gekaapt door een nihilistische tendens. Het leven is zinloos, de mens een onbenullige toevalligheid in het universum. Meestal komen deze commentaren van mensen die niet eens zo veel van wetenschap weten. Anders zouden ze beseffen hoe van al onze verhalen die van de wetenschap de meest betoverende ooit zijn. Bij voorbeeld: alle levende wezens op aarde hebben hetzelfde DNA. Dat is toch wonderlijk.

Al deze verhalen, essentialistische en nihilistische, wetenschappelijke en magische, hebben als gemeenschappelijk element dat ze de werkelijkheid vatbaar, begrijpbaar en vooral voorspelbaar proberen te maken. En als voorspelbaarheid het ultieme criterium is, dan scoort de wetenschap van alle verhalen zonder meer het hoogst. Er is geopperd dat de wetenschap thuishoort in een typisch westers wereldbeeld en zich aan andere culturen opgedrongen heeft. In werkelijkheid hebben alle culturen de wetenschap gretig omarmd. Er is geen enkele cultuur die niet weet te appreciëren dat als je op het knopje duwt het licht aangaat.

Maar, maar …. alle voorspelbaarheid en maakbaarheid ten spijt, geen enkele wetenschap kan voorspellen op welk ogenblik een auto over middenberm zal gaan en frontaal op een tegenligger inrijden. De wetenschap zou zelfs niet weten hoe er aan te beginnen om dit te voorspellen. Het ziekenhuis ligt vol met mensen die dingen doormaken waarvan ze dachten dat hun dit niet zou overkomen. En wanneer je arts je zegt dat je maar 10 percent kans op overleving hebt, beschikt hij over geen enkel middel om te voorspellen of je tot die 10 percent of tot de 90 percent zal behoren. Er blijft een fundamentele onvoorspelbaarheid en onzekerheid. Ieder van ons zal ooit doodgaan. Niemand van ons weet hoe.

Waar blijven we met die onoplosbare onbepaaldheid? Waar vinden we een middenweg? Het lijkt misschien allemaal erg filosofisch en ingewikkeld. Vooral latere tradities hebben de middenweg erg gemystificeerd, onbereikbaar gemaakt, verhuld in paradoxen, maar het is veel simpeler dan dat.

Bij wijze van voorbeeld. Voor ik overstelpt werd door het werk met mindfulness was ik lange tijd actief in psycho-oncologie en palliatieve zorg. Hoe reageren mensen als ze met het onvermijdelijke van de dood geconfronteerd worden? Ik heb mensen heel bitter zien reageren, met een gevoel van zinloosheid, met een houding van: het leven is een misplaatste grap. Ik heb mensen gekend die bij de dood van hun vader, partner, kind, hun geloof verloren. God had hun gebeden dan toch niet verhoord. Datgene waaraan ze zich vastklampten bleek geen houvast. Wat overbleef was een cynisch nihilisme.

Ik heb ook het omgekeerde gezien. Mensen die in wanhoop teruggrepen naar een geloof waarvan ze dachten dat ze het lang achter zich gelaten hadden. Of mensen die zich bekeerden tot een nieuw geloof, angstig op zoek naar een zekerheid om zich aan vast te houden.

En ik heb mensen gezien die van dag tot dag leefden, zonder bitterheid en zonder behoefte om zich vast te klampen. Ik herinner me een man die als ik hem vroeg: ‘Hoe gaat het?’, antwoordde: ‘Goed. Ja ik weet het, dat kan niet maar toch, het gaat goed’. Als iemand stervende is, is dat dan niet per definitie ‘niet goed gaan’? Niet dus. Hij was blij dat ik even bij hem langsliep. Hij genoot van het bezoek van zijn familie. Hij nam nog van iedereen afscheid, bedankte iedereen voor wat ze samen hadden doorgemaakt. Enkele dagen later ging hij in een coma waaruit hij niet meer ontwaakt is. De meeste mensen sterven niet op die manier. Het is een dood die ik iedereen zou willen toewensen.

De middenweg is voor iedereen toegankelijk. We moeten niet wachten tot we doodgaan om dood te gaan. Kijk naar onze meditatiepraktijk. We gaan zitten met een milde open aandacht. We sluiten niets uit, we houden niets vast, we weten niet wat er gaat komen. Soms is er rust en vrede, soms vliegt de angst ons aan. Het hoort er allemaal bij. Er is niets om ons aan vast te klampen, geen iets en geen niets. We doen het gewoon, van moment tot moment, van adem tot adem. Sommige boeddhistische tradities definiëren zichzelf als een voorbereiding op de dood. Maar onze praktijk is in de eerste plaats leven, leven de maalstroom, in de middenweg tussen illusie en desillusie.

Dat geldt niet enkel voor onze praktijk. We denken altijd maar dat religies gaan over geloof, over identiteit, over (pseudo)zekerheid, iets om ons aan vast te klampen. Wat we in de hele discussie over het hoofd zien, is dat religies ook een plaats bieden aan de fundamentele onvoorspelbaarheid en onzekerheid van het leven. Aan verhalen en zekerheden is er geen tekort. Wat we nodig hebben is openheid voor onzekerheid, voor het onbepaalde.

Het onbepaalde, het onzekere is tegelijkertijd beangstigend en fascinerend. Het is bron van wanhoop en van creativiteit. Het is levengevend en levensgevaarlijk. We deinzen er voor terug en toch wordt juist daar “de diepste vrijheid bereikt”. Daarom bouwen we er een beveiliging om heen, als een ‘containment field’ in StarTrek-terminologie, rond een massa kolkende lava. We omgeven het met verhalen, rituelen, architectuur. We mediteren binnen de veiligheid van de vierkante meter van ons matje, van bel tot bel. Ook deze tekst is niet meer dan een poging om er een logische klinkende uitleg aan te geven. Als je rondkijkt zie je dat de mensheid dat altijd al gedaan heeft, waar ook ter wereld, in talloze tradities, allemaal andere verhalen, andere vormen, andere gebouwen. ‘Tradition is like a container, it both preserves and conceals’.

Nu de ‘grote verhalen’ hun geloofwaardigheid verloren hebben, wie moet er nu voor een containment field zorgen, voor verhalen, rituelen, gebouwen? Het machtigste verhaal van deze tijd is de wetenschap, dus is het nu aan de wetenschap. Hoe vreemd dit in sommige oren ook mag klinken, het gebeurt al. In het laboratorium van een van de pioniers van de neurowetenschappen, Richard Davidson, bevindt zich een prachtige meditatieruimte. Ja, maar dat is dan weer voor wetenschappelijk onderzoek. Inderdaad, en het is in de loop van de geschiedenis altijd wel voor iets geweest. Inderdaad, het verhaal riskeert de inhoud te versmachten. Ook dat hebben we keer op keer gezien. En keer op keer hebben mensen nieuwe verhalen gemaakt, nieuwe gebouwen neergezet om mensen een ruimte te geven voor het onbepaalde het onzekere, het haast ondraaglijke, het allesvernietigende en levengevende, want, zo zingt Rahulabhadra, ‘zo wordt de diepste vrijheid bereikt. Hoe wonderbaarlijk en hoe ontzagwekkend!’

 

 

Categorie: Achtergronden, Columns, Dharma en filosofie, Edel Maex Tags: Edel Maex, hymne, Nagarjuna, Prajnaparamita, Rahulabhadra

Lees ook:

  1. Edel Maex: Lof der onzekerheid
  2. Edel Maex: Lof der onzekerheid
  3. Edel Maex – Natuurlijk
  4. Edel Maex – Natuurlijk

Elke dag het BD in je mailbox?

Elke dag sturen we je een overzicht van de nieuwste berichten op het Boeddhistisch Dagblad. Gratis.

Wanneer wil je het overzicht ontvangen?

Primaire Sidebar

Door:

Joop Ha Hoek

Joop Ha Hoek, volger van de dhamma en redacteur. 
Alle artikelen »

Agenda

  • Agenda
  • Geef je activiteit door
  • Locaties
  • Overzicht op kaart

Ochtend- of avondeditie

Ochtend- of avondeditie ontvangen

Abonneer je

Elke dag gratis een overzicht van de berichten op het Boeddhistisch Dagblad in je mailbox.
Inschrijven »

Agenda

14 sep
Tao en geluk; vijf bijeenkomsten
14 sep 23
22 sep
Retraite: natuur en meditatie
22 sep 23
24 sep
Meditatiedag: handleiding voor creatieve meditatie
24 sep 23
24 sep
Theme Sunday with Ven. Amy: Dealing with Difficult People
24 sep 23
24 sep
De Vier Zegels van het boeddhisme
24 sep 23
  • bekijk de agenda
  • De werkplaats

    De werkplaats.

    Boeddhistische kunstenaars

    Artikelen en beschrijvingen van en over het werk van boeddhistische kunstenaars. Lezers/kunstenaars kunnen zich ook aanmelden met hun eigen werk.
    lees meer »

    Pakhuis van Verlangen

    In het Boeddhistisch pakhuis van verlangen blijven sommige teksten nog een tijdje op de leestafel liggen.

    De taal van het lijden  (deel 1 van 3)

    gastauteur - 20 september 2023

    De taal welke zich op verschillende momenten in ons leven aan ons openbaart, meestal in de vorm van verlies, pijn en verdriet, het diep begrijpen ervan, te leren het lijden te omarmen, er ruimte voor te creëren, zodat het uiteindelijk los kan komen.  Leren één te worden met de ontvouwing van het leven en het ontdekken, blootleggen en hervinden van deze nobele waarheid. Hoewel dit vaak een erg zware taak lijkt, en voor velen van ons te moeilijk om zelfs maar over na te denken, ligt er binnen dit proces van herkennen en het omarmen van lijden, een ontvouwen van kalmte, vreugde, vrede en harmonie met onszelf en de wereld om ons heen. Elke keer dat we dichter bij deze ontvouwing komen, tillen we een klein stukje van de sluier op die ons ware wezen omhult.

    Taigu – Tibetaans bijgeloof op gespannen voet met anatman

    Taigu - 19 september 2023

    Het geloof dat Tibetaanse boeddhisten vertegenwoordigen in de zielsverhuizing van de dertiende naar de veertiende Dalai Lama, en bij diens overlijden naar de vijftiende, onderstreept nog eens de ondoorzichtige magie waarvan het Tibetaanse boeddhisme is doortrokken. Je zou het een scepticus niet kwalijk kunnen nemen, wanneer deze de conclusie trekt dat bij de overgang van de ene op de andere Dalai Lama een loopje wordt genomen met het leerstuk van anatman, een van de klassieke hoekstenen van het boeddhisme.

    Ardan, van zenleraar tot brugwachter – ‘Je opent de brug en je sluit ‘m weer. Bijna zen.’

    Ardan - 11 september 2023

    'Ik wil mezelf niet opzadelen met titels. En bovendien zei me de titel 'zenleraar' niet zoveel. Was ik nu anders geworden? Kon ik nu beter mensen begeleiden dan daarvoor? Het klopte voor mij niet. Datgene wat mij het meest gebracht had, namelijk die vrije vrouw/man zonder titel liep nu met een titel rond. En dat beviel me niks.'

    Pseudo-Cicero, pseudo-troost?

    Erik Hoogcarspel - 11 september 2023

    Cicero voert in zijn epistel aan dat we niet overmatig moeten rouwen om de dood van een geliefde, omdat er bij de dood voor de geliefde zelf weinig verloren gaat. Het leven is nu eenmaal niets dan ellende. Als je de pech hebt geboren te zijn geworden, kun je maar beter gauw dood zijn. Je hoeft ook niet oud te worden om te slagen in het leven.

    Wat loert daar in de duisternis?

    Kees Moerbeek - 10 september 2023

    Eeuwenlang zwierven ze in de bergen, de bossen, de velden, in de rivieren en langs de kust en joegen de Japanners de stuipen op het lijf of belaagden ze. Ze zijn ook nu niet weg te denken, de yokai.

    Meer onder 'pakhuis van verlangen'

    Footer

    Boeddhistisch Dagblad

    over ons

    Recente berichten

    • Ardan
    • Is bewustzijn een soort stof, of is stof een soort bewustzijn?
    • De virtuele denkster 442
    • Het denken (1) – Boeddhisme is gezond verstand
    • Renske – haiku

    Reageren

    We vinden het geweldig om reacties op berichten te krijgen en op die manier in contact te komen met lezers, maar wat staan we wel en niet toe op de site?

    Over het BD

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten.
    Lees ons colofon.

    Zie ook

    • Contact
    • Over ons
    • Columns
    • Reageren op de krantensite

    Het Boeddhistisch Dagblad is een onafhankelijk journalistiek webmagazine over boeddhistische thema’s en inzichten. Lees ons colofon.