Het raadsel van de SS-expeditie van Ernst Schäfer naar Tibet 1938/39

De Duitser Ernst Schäfer, avonturier en zoöloog leidde in 1938/39 een SS-expeditie naar Tibet. In augustus 1939 keerde het team terug naar de Heimat, vlak voor de inval van nazi-Duitsland in Polen op 1 september. Door de oorlog raakte de expeditie in vergetelheid. Velen dachten dat de expeditie op zoek ging naar de oorsprong van het ‘arische ras’. Journalist Peter Meier-Hüsing werpt met zijn boek Nazis in Tibet een ander licht op de zaak. Aan het eind van dit artikel wordt verwezen naar een essay van historica en tibetologe Isrun Engelhardt.

Peter Meier-Hüsing schrijft in het eerste hoofdstuk Heinrich Himmlers esoterische Obsessionen over de ariërmythe van de nazi’s, die ontstond in de 19^de eeuw. De burgerij van het Duitse keizerrijk was overtuigd van de superioriteit van het zogenoemde ‘arische ras’. SS-chef Himmler meende zelfs dat overlevenden van het door de zee verzwolgen Atlantis een veilig heenkomen hadden gevonden in Tibet. Van daaruit hadden deze ‘oer-ariërs’ hun superieure cultuur onder anderen naar Duitsland gebracht. De SS-er geloofde dat de Duitse ‘ariërs’, de nakomelingen van de oer-ariërs de wereld zouden overheersen.

Opportunist

Ernst Schäfer (1910–1992) was een fervent jager en bovendien een zoöloog, gespecialiseerd op het gebied van de studie van vogels. Hij was in 1931 en 1934/35 voor onderzoek naar Tibet gereisd, had hiermee aanzien verworven en de aandacht getrokken van SS-chef Himmler. De zoöloog wilde zijn eigen expeditie naar Tibet organiseren, maar had logistieke en financiële ondersteuning nodig. Himmler zou zijn beschermheer worden.

In 1935 had Himmler Ahnenerbe opgericht om bewijzen te ‘verzamelen’ voor de raciale theorieën van de nazi’s, om deze vervolgens te verspreiden door middel van boeken, artikelen, tentoonstellingen en conferenties. Er werkten verschillende wetenschappers, waaronder archeologen, antropologen, etnologen, runologen, biologen, zoölogen, botanisten en astronomen. In 1939 werkten er 137 wetenschappers en 82 ondersteunende medewerkers, zoals fotografen, laboratorium medewerkers, accountants en secretaressen. Het Institut für Wehrwissenschaftliche Zweckforschung werd tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergebracht bij Ahnenerbe en voerde militair medische experimenten uit op mensen.

Later noemde de zoöloog Schäfer het bondgenootschap met de machtige beschermheer van zijn expeditie zijn grootste vergissing. Auteur Meier-Hüsing noemt Schäfer een opportunist met een enorme behoefte aan erkenning.

Spionage

In de lente van 1938 vertrok de expeditie naar het Indiase Calcutta. Naast de expeditieleider en zoöloog Ernst Schäfer waren de overige vier leden de geoloog Karl Wienert, de insectenkundige Ernst Krauze, die ook de meeste filmopnamen zou maken en antropoloog Bruno Beger. Edmund Geer was verantwoordelijk voor de logistiek.

De Britse geheime dienst wantrouwde de expeditie, omdat ze spionage vermoedde en de opbouw van diplomatieke en militaire contacten in de achtertuin van het Empire. Meier-Hüsing onderzocht archieven en originele documenten en concludeert dat de expeditie geen zorgvuldig geplande geheime commandomissie van de SS was. Ook had Schäfer niets op met Himmlers ariërobsessies. De doelen van de expeditie waren niet occult of esoterisch.

Tibet

Op 22 december 1938 betraden de vijf jonge SS-officieren het feodale theocratische Tibet. Een lang gekoesterde droom van de expeditieleden ging in vervulling. Zij waren ook uitgenodigd om de verboden stad Lhasa te bezoeken en om de Tibetaanse regent te ontmoeten.

De 13^de Dalai Lama was in 1933 gestorven en de 14^de reïncarnatie Tenzin Gyatso was nog niet gevonden. Er was een bittere strijd aan de gang tussen conservatieven en modernisten, waarvan de expeditie niet op de hoogte was. Tot de machtsovername van de 14^de Dalai Lama was Jamphel Yeshe Gyaltsen (de 5^de Reting Rinpoche) regent. In 1941 werd hij vanwege machtsmisbruik afgezet en overleed in 1947 in de gevangenis.

Legende en geschiedenis vermengden zich in Tibet. Was dit de verbinding tussen de ondergegane Atlantis-/Ariërcultuur op Tibetaanse bodem en het Westen? De SS’ers fotografeerden, namen lichaamsmaten op en tekenden. Schäfer schrijft: ‘Wij bevinden ons op de oude en klassieke Tibetaanse cultuurbodem…de huidige resten zijn indrukwekkende getuigen dat Tibets grootste koningen werden bijgestaan door dappere krijgers en moedige soldaten.’ Volgens de zoöloog zijn de Tibetanen gevangen door religieus mysticisme, terwijl ze vroeger een oorlogszuchtig en veroveringsgezind volk waren. De schuld van deze ondergang zijn ‘lamaistischen Sekten’. Geheel volgens het taalgebruik van Ahnenerbe dweept Schäfer vanuit het Tibetaanse Yarlung Tsangpo-dal: ‘Von diesem Ort wurde die Swastika vor 5000 Jahren nach Deutschland gebracht!’ Beger ontdekt aan beelden van de tempelburcht Yumbu Lhakhang gezichtstrekken ‘die aus dem Rahmen des Gewohnten fallen. Sie waren die eines Mannes aus Südosteuropa.’

De antropoloog Bruno Beger (1911-2009), had enige medische kennis en kon leden van de Tibetaanse adel met succes behandelen, met wie de expeditie goed contact onderhield. Beger had geen tekort aan klanten en beklaagde zich dat zijn dagen in Lhasa hierdoor helemaal in beslag werden genomen, waardoor hij amper tijd voor zijn etnologische werk.

In totaal liet de expeditieleider Schäfer meer dan 2.000 plantenzaden verschepen, 3.500 vogelbalgen, 2.000 eieren, 400 zoogdierhuiden en schedels, reptielen, verschillende duizenden vlinders, sprinkhanen en andere insecten. Een deel van de collectie is door de oorlog verloren gegaan, maar een groot deel bleef bewaard en is te zien in bijvoorbeeld het Museum für Naturkunde in Berlijn.

Bij de verscheepte zending waren onder andere ook nog 2.000 etnologische voorwerpen van alle aspecten van het Tibetaanse leven, 400 etnologische metingen, 16 schedelafdrukken, mineralen, verschillende geofysische en meteorologische metingen, geografische kaarten, 18.000 meter zwart-wit filmopnames en 40.000 foto’s. Delen van de enorme verzameling zijn nog te vinden in Duitsland.

Auteur Meier-Hüsing concludeert dat de expeditie op een ‘onzinnige manier’ is gemystificeerd: ‘Vor allem war diese so oft mystifizierte SS-Expedition eine Ernst Schäfer Show.’ Bovendien was het een trofeejacht, die Schäfer bij toeval in de schoot geworpen had gekregen en die hij gebruikte voor zijn eigen doelen. Dit was onder andere een plaats in de eregalerij van Duitse ontdekkers en onderzoekers. Bovendien wilde Schäfer carrière maken in het Derde Rijk. Ondertussen was hij volgens de auteur een marionet van Himmler.

Epiloog

Tegen het einde van de oorlog vernietigden leden van Ahnenerbe de documentatie van de organisatie om mogelijke vervolging van oorlogstribunalen te voorkomen. Veel van de leden ontsnapten aan de denazificatie politiek in West-Duitsland, waarbij een aantal actief bleef in de Duitse gevestigde archeologische wereld. Dit verhinderde tientallen jaren lang onderzoek naar de organisatie. Dit onderzoek werd geïntensiveerd na de Duitse hereniging in 1990.

Vanaf 1945 was SS-officier Schäfer drie jaar geïnterneerd in verschillende krijgsgevangenkampen. Tijdens zijn proces werd gesproken over de Tibetexpeditie, zijn contacten met Himmler en zijn werk voor Ahnenerbe. Schäfer werd door het tribunal in 1948 veroordeeld als ‘meeloper’ en kreeg een geldboete van 2000,- Mark. Hij nam hier geen genoegen mee en werd in 1949 vrijgesproken. Het werd stil rond de ontdekkingsreiziger Schäfer die vanaf 1960 conservator van het Niedersächsisches Landesmuseum Hannover was.

Ook SS-officier Beger werd geïnterneerd en eind 1948 vrijgesproken. Destijds was bij de ondervragers onbekend dat hij tijdens de oorlog in concentratiekampen antropologische metingen had gedaan. Hij werd in 1971 tot de minimumstraf van drie jaar veroordeeld voor medeplichtigheid aan moord op 86 Joden van concentratiekamp Natzweiler-Struthof voor een zogenaamde wetenschappelijke skelettenverzameling. Beger ontkende betrokken te zijn geweest. Hij hoefde de straf echter niet helemaal uit te zitten, omdat de jaren van internering mee geteld werden bij de veroordeling en vanwege goed gedrag. Zelf maakte Beger zich geen enkel verwijt, hij had altijd wetenschap bedreven volgens de stand van destijds. Meier-Hüsing merkt op dat tussen 1933 en 1945 antropologie in Duitsland geen wetenschap was. Het vak was volkomen ondergeschikt aan de politieke dwang van rassenwaan. Bovendien eiste deze ‘nazi-wetenschap’ mensenlevens. Dit was bij Beger, die op 98-jarige leeftijd overleed blijkbaar niet opgekomen.

Occulte Nazi-Tibet connectie

Isrun Engelhardt is geschiedkundige en tibetoloog, zij wil met haar essay Nazis in Tibet: a twentieth century myth aantonen dat de aanhoudende feitelijk ongefundeerde occulte voorstelling van zaken over de Schäfer expeditie vergaande gevolgen heeft tot op de dag van vandaag.

Een lang citaat uit haar essay: ‘The occult Nazi-Tibet connection was first concocted by the French in the 1930s as a method to either exonerate or discredit the Nazis, drawing a direct line from Blavatsky’s Theosophy to Nazi occultism, and alleging that there had been occult and esoteric connections between the Nazis and Tibet since that period. This same myth has been resurrected today to blacken Tibetan Buddhism and Tibet’s exiled representatives, with the claim that the Dalai Lama was influenced by Nazi ideology and insinuating a Tibetan conspiracy to conquer the world. However, in the age of the Internet these conspiracy myths seem to spread with breathtaking rapidity and take root in the minds of those predisposed to such beliefs.’

Bronnen

Meier-Hüsing, P. Nazis in Tibet. Das Rätsel um die SS-Expedition. Theiss-Verlag, Darmstadt 2017

Peter Meier-Hüsing ‘Nazis in Tibet. Das Rätsel um die SS-Expedition’

Engelhardt, I. (ed). Tibet in 1938-1939. Serinda publicatons Inc. Chicago, 2007

“Nazis of Tibet: A Twentieth Century Myth.” by Isrun Engelhardt.

https://info-buddhism.com/Nazis-of-Tibet-A-Twentieth-Century-Myth_Engelhardt.html

Schulz, M. A bizarre SS expedition to Tibet. Spiegel international, april 2017

Weisfeld, M. Expedition nach Tibet sollte Arier-Mythos untermauern. Deutschlandfunk, januari 2020

Lang, H-J. Die Spur der Skelette. Spiegel Geschichte. januari 2020

https://www.spiegel.de/geschichte/ns-verbrechen-a-950002.html#featuredEntry

Die Expeditionen der Nazis – Dokumentation – Deutsch

https://www.youtube.com/watch?v=LLDnVtA28IQ