Als dit jaar, mogelijk al in het voorjaar van 2019, de nieuwe site van de stichting Vrienden van het boeddhisme (VvB) in de lucht komt, is er naar het zich laat aanzien, daarop geen plaats meer voor het driemaandelijks virtuele magazine van de stichting. Er zijn vergevorderde plannen om van de stichting een soort uitgeverij te maken die online en gratis -via het principe van Creative Commons- de door Rob Janssen en Jan de Breet gemaakte vertalingen van de Pali Canon zal publiceren. De plannen worden op 2 maart door het bestuur van de stichting besproken.
Sinds 1997 vertalen Janssen en De Breet delen van de Pali–Canon en andere boeddhistische bronteksten in het Nederlands. De publicatie daarvan wordt sinds 2008 door de VvB gesubsidieerd. De boeken worden/werden uitgegeven door Bodhi, de uitgeverij van Gerolf T’Hooft.
Eind 2018 is met uitgever, Gerolf T’Hooft, overeengekomen dat de Stichting VvB de boekenvoorraad plus rechten van de serie overneemt. In maart 2019 zal een nieuwe VvB-website gereed zijn, waarbinnen de serie een prominente plek zal innemen. Hoewel er in de toekomst wel degelijk ruimte voor artikelen zal zijn, ontbreekt het de stichting volgens het bestuur aan middelen en menskracht om daarnaast de organisatie van het online Magazine van de VvB duurzaam en degelijk ter hand te nemen.
Hoewel al sinds het voorjaar van 2017 binnen het VvB-bestuur gesproken wordt over deze opzet, een stichting met focus op vertalingen, die zich volledig richt op beheer van de Pali-vertalingen, en die ook in bezit heeft – de vertalingen worden tot nu toe in boekvorm uitgegeven door uitgever Gerolf T’Hooft van voorheen uitgeverij Asoka en thans Bodhi, komen de plannen voor het aan de kant zetten van het magazine -in deze vorm- voor de magazineredactie als een complete verrassing.
In januari 2019 werd redacteur Kees Moerbeek- tevens bestuurslid, door VvB-voorzitter André Kalden (oud-voorzitter van de Boeddhistische Unie Nederland) op de hoogte gesteld van het voorgenomen besluit om het magazine op te heffen. De honderden donateurs van de stichting zijn dat nog niet.
Aan de uitgever van het Boeddhistisch Dagblad heeft het stichtingsbestuur in januari dit jaar voorgesteld online ruimte te bieden aan het af te stoten magazine, maar de uitgever heeft dat geweigerd omdat de stichting VvB niet uitsluit in de toekomst zelf weer magazineachtige artikelen te plaatsen en het BD ook de titel ‘magazine van de stichting Vrienden van het boeddhisme’ niet mocht voeren als het magazine in een aparte bijlage binnen het BD zou worden gepubliceerd. Daarnaast bekritiseerde de uitgever van het BD de werkwijze van het stichtingsbestuur om zonder overleg met de magazineredactie het magazine af te stoten/op te heffen.
Beginselen boeddhisme
De stichting Vrienden van het Boeddhisme (VvB) wil in de huidige vorm– zonder voorkeur voor een bepaalde richting of stroming – de kennis van de beginselen van het boeddhisme bevorderen en de praktische toepassing van deze beginselen aanmoedigen. De stichting streeft volgens eigen zeggen naar een vormgeving van het boeddhisme passend in de westerse samenleving. Zij staat open voor leringen, beschouwingen en informatie uit alle boeddhistische richtingen en scholen. Het accent ligt op hedendaags boeddhisme in landen met een westerse cultuur, zonder de rest van de wereld uit het oog te verliezen. De eeuwenlange tradities en de banden daarmee krijgen zeker ook aandacht. Er loopt immers een ononderbroken lijn van de Boeddha naar zelfs de meest kritische neo-boeddhisten. De VvB wil een ontmoetingsplaats zijn voor vrienden van het boeddhisme.
Geschiedenis
In 1967 werd de Stichting Nederlands Boeddhistisch Centrum opgericht. In januari 1968 verscheen het eerste nummer van het tijdschrift Saddharma, dat waarschijnlijk opnieuw gepubliceerd zal worden op de nieuwe site van VvB, maar ook al in te zien is in het archief van het Nederlands Boeddhistisch Archief (NBA). Omdat in 1978 vanuit de SNBC de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) werd opgericht en daarmee de centrumfunctie was afgesplitst, werd in december van dat jaar de naam van de stichting veranderd in stichting Vrienden van het Boeddhisme (SVB).
In 1995 is deze stichting – thans genaamd VvB – begonnen met het uitbrengen van het geïllustreerde magazine Kwartaalblad Boeddhisme, dat anders dan Saddharma gericht was op een breed publiek van boeddhistisch geïnteresseerden en niet alleen op de eigen donateurs. Per 1 januari 2003 is dit tijdschrift overgedragen aan uitgeverij Asoka en van juni 2011 tot januari 2015 is het, na enige jaren Vorm&Leegte te hebben geheten, tot het faillissement van Asoka, verdergegaan onder de naam BoeddhaMagazine. Het blad verschijnt niet meer. In digitale vorm is ‘Vrienden van het Boeddhisme’, aangepast aan de nieuwe eeuw. De stichting stond aan de wieg van de oprichting van de Boeddhistische Unie Nederland (BUN) en was daaraan als een zogenoemd gelieerd initiatief verbonden.
Overeenkomst
De stichting Vrienden van het boeddhisme en uitgeverij Bodhi hebben inmiddels een overeenkomst getekend om de Nederlandse vertalingen van de Pali-canon van Rob Janssen en Jan de Breet zonder enig winstoogmerk in druk beschikbaar te houden. Inbegrepen zijn drie nieuwe vertalingen waarvan de eerste in het voorjaar van 2019 en de laatste volgens planning najaar 2019 zal verschijnen. Ook is overeengekomen zich gezamenlijk in te spannen de reeks gratis online toegankelijk te maken.
Pali Canon
De Pali-canon bevat het onderricht van de historische Boeddha zoals deze 2000 jaar geleden, na aanvankelijk mondelinge overlevering, is opgeschreven in het Pali, een taal die verwant is aan het Sanskriet. Het bevat de oudste teksten die het boeddhisme kent. Sinds 1995 vertalen prof. Rob Janssen (86) en drs. Jan de Breet (58) tot op de dag van vandaag elke werkdag het onderricht van de Boeddha vanuit het Pali rechtstreeks naar het Nederlands. In 2017 hebben Janssen en de Breet de auteursrechten van al hun huidige en toekomstige vertalingen van de Pali-canon aan stichting VvB overgedragen.
Voorzitter van de stichting André Kalden (in een eerder artikel in het BD): “De uitgever die al die jaren voor het verschijnen van de boeken heeft zorg gedragen is Gerolf T’Hooft. Er was binnen het bestuur dan ook geen discussie over het feit dat we met Gerolf de serie wilden voortzetten. Met onze overeenkomst is de continuïteit in de samenwerking met hem geregeld alsook de wijze waarop we dit doen, inclusief de afspraak om ons gezamenlijk in te spannen voor een gratis online beschikbaarstelling van de vertalingen.”
T’Hooft: “De uitgeefrechten van de reeks waren in de loop der jaren vastgelegd in diverse contracten die niet allemaal gelijkluidend waren. Daarbij waren er door het faillissement in 2012 van de oorspronkelijke uitgeverij (Asoka BV) verschillende rechtspersonen bij het uitgeven van de serie betrokken geraakt. Er ligt nu één verzamelcontract vanuit uitgeverij Bodhi die de uitgeefrechten bezit. Daarbij is expliciet afgesproken dat de exploitatie van de Pali-canon zonder winstoogmerk zal geschieden. Alle opbrengsten zullen blijvend worden ingezet ten behoeve van de continue beschikbaarheid van de serie.”
Kalden, in een eerdere verklaring in het BD: “Als stichtingsbestuur zijn we vooralsnog niet in staat de boeken zelf uit te geven. Gerolf heeft aangeboden mee te werken aan een situatie waarin dat wel zo is, maar daar is het nu nog te vroeg voor. We hebben een derde partij nodig om de kwaliteit van de uitgave en de continuïteit van de beschikbaarheid van de serie te waarborgen. Omdat we als stichtingsbestuur niet ter zake kundig zijn als het om auteur- en uitgeefrechten gaat, hebben we desgevraagd pro bono advies en begeleiding gekregen van het advocatenkantoor Arthur’s Legal te Amsterdam. Er ligt daardoor met deze nieuwe overeenkomst met zekerheid een degelijk fundament voor duurzame samenwerking zonder winstoogmerk. Zoals gezegd kan de serie niet zonder donaties, legaten en subsidies worden uitgebracht en verspreid.’
Rob Janssen, eerder in een artikel in het Boeddhistisch Dagblad: ‘(…) Daarnaast is er de noodzaak tot goed beheer van de Nederlandse vertaling van de Pali-Canon, niet alleen nu, maar ook voor de verre toekomst. Momenteel kan er niet erg eenvoudig kennis van de Nederlandse vertaling van de Pali-Canon genomen worden. Er worden hooguit enkele tientallen exemplaren per jaar in boekvorm van onze vertaling verkocht. Onze complete vertaling kost de lezer honderden euro’s. De drempel om de boeken te lezen of te raadplegen is dus erg hoog. Daarin willen we verandering brengen door de vertalingen via een online database ter beschikking te stellen waarbij de Stichting Vrienden van het boeddhisme functioneert als eigenaar en beheerder ervan. Denk daarbij aan de organisatorische rol die een Nederlands Bijbelgenootschap speelt waar het beschikbaar maken van Bijbelvertalingen betreft.’
Kalden desgevraagd (in een eerder geplaatst artikel in het BD): ‘Het feit dat de auteursrechten van de auteurs van de Nederlandse vertaling van de Pali-Canon bij de stichting Vrienden van het Boeddhisme liggen, betekent op zichzelf niet dat we naar een andere uitgever omzien. De online beschikbaarstelling van de vertalingen die de stichting nastreeft, duurt nog wel even, want er komt veel bij kijken om dat goed te doen. Als bestuur zien we ondertussen goede redenen om de continuïteit van de serie zoals deze aanvankelijk door Gerolf T’Hooft via uitgeverij Asoka is uitgegeven, te handhaven. T’Hooft heeft aan deze uitgaven veel zorg besteed en bewezen boeken van hoge kwaliteit te kunnen uitgeven. Er ontbreken met betrekking tot de Pali-Canon echter wel nog documenten met informatie over verkopen en contracten met Janssen en De Breet ná het faillissement van Asoka BV in 2012. Dat faillissement is daarbij om voor mij onduidelijke redenen nog steeds (in 2018 is het faillissement opgeheven) niet afgerond, dus de eerste stap is het verkrijgen van overzicht om vervolgens in goed overleg met T’Hooft omgang met rechten en toekomstige uitgaven te bepalen.’
De positie van Gerolf T’Hooft als uitgever van de vertalingen van de Pali Canon is al jaren onderwerp van gesprek binnen het bestuur van de VvB. Al in januari 2016 sprak de toenmalige voorzitter van de VvB Varamitra met Gerolf daarover. Het bestuur toen: (…) ‘Het is geen goede zaak dat deze boeken privé eigendom zijn (van Gerolf T’Hooft.) Bij een faillissement kan beslag op deze boeken gelegd worden. Beter is het de boeken onder te brengen in een stichting.’
Het bestuur is dan van mening dat het onverstandig is geld te investeren in een kwetsbaar commercieel bedrijf (Bodhi). De vertalers Janssen en De Breet stellen hun vertaling om niet beschikbaar aan Bodhi en corrigeren de proefdrukken ook om niet.
Te kwetsbaar
Varamitra meent dan bovendien dat de huidige constructie te kwetsbaar is. Hij pleit ervoor dat de met publieke middelen gefinancierde boeken in publieke handen komen. Deze nieuwe constructie maakt het mogelijk middelen bij fondsen te verwerven, promotieactiviteiten te ontplooien en het verder (digitaal) uitbouwen van de uitgeefactiviteiten. Uitgever T’Hooft ontkent tegen het VvB-bestuur dat uitgeverij Bodhi failliet kan gaan. Bodhi is naar zijn mening de enige uitgeverij die deze boeken kan uitgeven. Bestuurder Jan de Breet deelt T’Hooft mee dat de VvB geen subsidie meer zal verstrekken om de uitgave van de boeken mogelijk te maken. Wat wel gebeurt is het opkopen van een partij boeken met vertalingen door de stichting bij Bodhi, die gratis worden uitgedeeld aan verschillende boeddhistische organisaties in Nederland.
In die tijd en ook later niet is duidelijk geworden dat er plannen zijn om het veelgelezen en als uitstekend beoordeelde en van bronnen voorziene magazine van de Vrienden op te heffen. Afgesproken wordt zelfs dat de FB-pagina en het magazine worden gecontinueerd onder de vlag van de VvB. Het bestuur van de VvB acht het (in 2016/2017) onwenselijk om de Facebookpagina en het magazine los te koppelen van de stichting. Hierdoor zou de financiering van met name het Magazine VvB wegvallen. Juist door de binding met de stichting en diens doelstellingen onderscheiden beide initiatieven zich van andere. Initiatieven van andere organisaties zijn over het algemeen verbonden aan sangha’s van een bepaalde stroming of traditie.
Het magazine van de VvB is de enige uitingsvorm van de stichting, met mooie, lezenswaardige artikelen van een bevlogen redactie en gastschrijvers. De Facebook pagina van VvB bevat korte, soms anekdotische informatie over Boeddha en zijn belangrijkste leerlingen, over bodhisattva’s, over aspecten van de leer, boeddhistische begrippen en informatie over soorten boeddhisme en leuke weetjes. Ook wordt YouTube-materiaal gebruikt, zoals filmpjes over het (vorige) leven van de Boeddha. Er zijn samenlevingen waarin het christendom niet dominant is en voor westerse boeddhisten is dit mogelijk bijzonder en inspirerend. Informatie over boeddhisme kan ook gewoon leuk zijn, stelt de redactie van het magazine.
Verzakelijking
Met de voorgenomen opheffing van het magazine van de Vrienden vindt een verdere verzakelijking van de stichting plaats. Het organiseren van bijeenkomsten voor donateurs met boeddhistische deskundigen is al jaren geleden gestopt wegens gebrek aan (grote) belangstelling. De radicale koerswijziging is het einde van de VvB zoals de oprichters die zagen. De vraag is wat de stand van zaken is rond de (rechten van de) vertalingen van de Pali Canon. Wat zijn de redenen om de VvB om te vormen tot een uitgeverij van de Pali Canon. Hoe worden de huidige donateurs (onder wie oud-bestuursleden en oprichters) hier bij betrokken?
Lees ook hoe ik bijna mijn rechten verkwanselde aan Asoka uitgeverij.
Lees ook Gerolf T’Hooft een uitgever als Asoka kom je in geen ander Europees land tegen.
Lees ook stichting VvB en uitgeverij Bodhi slaan handen ineen om Pali Canon gratis te publiceren.
Lees ook VvB en de plannen om de Pali Canon gratis on line te zetten. André Kalden nieuwe voorzitter van VvB.
Lees ook Faillissement Asoka: drie ton aan vorderingen van schuldeisers.
Lees ook schuldeisers Asoka blijven met een kater zitten.
Joop Romeijn zegt
Een lang en complex artikel over een lang lopende en complexe zaak. Grondprobleem was steeds dat twee (bijna eeuwige) bestuursleden van de VvB de vertalers van de betreffende teksten waren, dat de VvB tegelijk de vertaling (dus de vertalers) subsidieerde en dat daar rechten tegenover stonden.
Ik kan me goed voorstellen dat Kees Moerbeek ongelukkig is met de gang van zaken. Niet alleen wordt hij, zelf bestuurslid, pas geïnformeerd aks de besluiten genomen zijn (ik baseer me op de beschrijving van het BD. Ook wordt zijn jarenlange kind (en dat van zijn voorganger Jelle Seidel) op de mestvaalt van de geschiedenis gegooid. Het driemaandelijks online magazine was jarenlang het enige interessante van wat de VvB deed.Ik hoop dat Kees op eigen kracht buiten de VvB er mee door gaat, zelf een website of iets dergelijks start.
Dan de inhoud, de vertaling van de Pali Canon. Voor beoefenaren van het Theravada boeddhisme van grote betekenis, voor andere tradities (Zen, Tibetaans) een stuk minder, voor niet op gestolde teksten gerichten helemaal niet. Ik had er jarenlang wel affiniteit mee, heb ook heel wat van deze vertalingen gekocht, soms gaf ik de voorkeur aan uitstekende Engelse vertalingen van Bhikkhu Bodhi.
Het is allemaal grotendeels geschiedenis. Ook als de sutta’s van deze vertalingen straks gratis online beschikbaar komen, zullen ze niet vaak worden gelezen, laat staan bestudeerd.
En ach verder gaat het artikel over geld en macht.